Οι…πέντε ιππείς της Αποκάλυψης και ο πόλεμος στην Ουκρανία

18/05/2022 22:25

Συνεχίζοντας να πληρώνει δισεκατομμύρια δολάρια κάθε μήνα για το ρωσικό φυσικό αέριο, η Ευρώπη βρίσκεται στο έλεος του Κρεμλίνου, αποδεικνύοντας ότι έχει εγκλωβιστεί σε ένα αδιέξοδο όσον αφορά τις κυρώσεις που θέλει να επιβάλλει στο ρωσικό πετρέλαιο λόγω της Ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.

Του Νίκου Βασιλειάδη

Αργά ή γρήγορα, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η απάντησή της στην κρίση της Ουκρανίας θα είναι και αντιπροσωπευτική της ικανότητάς της να αντιμετωπίζει ακόμη μεγαλύτερες προκλήσεις στον ορίζοντα.

Προς τα τέλη Απριλίου 2022, μόλις δύο μήνες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο κόσμος συνειδητοποίησε μια βαθιά αλλαγή στο τι σημαίνει ο πόλεμος για το μέλλον του. Το όνειρο μιας γρήγορης λύσης του πολέμου στην Ουκρανία έχει φύγει. Ο πόλεμος έχει ήδη παραδόξως «ομαλοποιηθεί» και δείχνει πως οδεύει σε μια διαδικασία που θα συνεχιστεί επ’ αόριστον.
Ο φόβος μιας ξαφνικής, δραματικής κλιμάκωσης σε μια μελλοντική άγνωστη στιγμή έχει στοιχειώσει την καθημερινότητά μας. Οι αρχές στη Σουηδία, στη Γερμανία αλλά και αλλού προφανώς συμβουλεύουν το κοινό να εφοδιαστεί με προμήθειες για να αντέξει τις συνθήκες πολέμου αντανακλώντας τον φόβο για μια μεγαλύτερη σύγκρουση που είναι πιθανόν να προκύψει.

Όπως το έθεσε η επικεφαλής του Russia Today, Margarita Simonyan: «Ή θα χάσουμε στην Ουκρανία, ή θα ξεκινήσει ένας τρίτος παγκόσμιος πόλεμος. Προσωπικά, πιστεύω ότι το σενάριο ενός τρίτου παγκόσμιου πολέμου είναι πιο ρεαλιστικό».

Μια τέτοια παράνοια από πλευράς Ρωσίας υποστηρίζεται από τρελές θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με μια ενωμένη φιλελεύθερη-ολοκληρωτική ναζιστική-εβραϊκή συνωμοσία για την καταστροφή της Ρωσίας.
Όταν ρωτήθηκε ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ για το πώς η Ρωσία μπορεί να ισχυριστεί ότι «απενοχοποιεί» την Ουκρανία όταν ο Ουκρανός Πρόεδρος Ζελένσκι είναι ο ίδιος Εβραίος, ο Σεργκέι Λαβρόφ απάντησε: «Μπορεί να κάνω λάθος, αλλά ο Χίτλερ είχε επίσης εβραϊκό αίμα. [Ότι ο Ζελένσκι είναι Εβραίος] δεν σημαίνει απολύτως τίποτα. Οι σοφοί Εβραίοι λένε ότι οι πιο ένθερμοι αντισημίτες είναι συνήθως Εβραίοι». Μια δήλωση που πυροδότησε μια σειρά από αντιδράσεις στην παγκόσμια κοινότητα και που έσβησε μόνον όταν ο ίδιος ο Ρώσος Πρόεδρος Πούτιν αναγκάστηκε να ανακαλέσει και να ζητήσει συγγνώμη για αυτήν.

Από την άλλη πλευρά, ειδικά στη Γερμανία, διαμορφώνεται μια νέα εκδοχή του πασιφισμού. Αν κοιτάξουμε πέρα από όλη την υψηλή ρητορική και εστιάσουμε σε αυτό που πραγματικά κάνει η Γερμανία, το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: «Δεδομένων των οικονομικών μας συμφερόντων και του κινδύνου να συρθούμε σε στρατιωτική σύγκρουση, δεν πρέπει να υποστηρίξουμε πάρα πολύ την Ουκρανία, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει να επιτρέψουμε να την καταπιεί η Ρωσία». Η Γερμανία φοβάται να περάσει μια γραμμή πέρα από την οποία η Ρωσία θα θυμώσει πραγματικά. Αλλά μόνο ο Βλαντιμίρ Πούτιν αποφασίζει πού βρίσκεται αυτή η γραμμή κάθε μέρα. Το να παίζει με τον φόβο των δυτικών ειρηνιστών είναι ένα σημαντικό μέρος της στρατηγικής του.

Η μη αντίδραση ωφελεί τον επιτιθέμενο
Προφανώς, όλοι θέλουν να αποτρέψουν το ξέσπασμα ενός νέου καταστροφικού σίγουρα παγκόσμιου πολέμου. Αλλά υπάρχουν στιγμές που το να προσπαθούμε να είμαστε προσεκτικοί είναι μια κατάσταση η οποία ενθαρρύνει μόνο τον επιτιθέμενο.
Οι νταήδες από τη φύση τους βασίζονται πάντα στα θύματά τους να μην αντεπιτεθούν. Για να αποφευχθεί ένας ευρύτερος πόλεμος –για να δημιουργηθεί κάθε είδους αποτροπή– πρέπει και η Δύση να χαράξει τις δικές της σαφείς κόκκινες γραμμές.

Μέχρι στιγμής, η Δύση έχει κάνει το αντίθετο. Όταν ο Πούτιν ετοιμαζόταν ακόμη να ξεκινήσει την «ειδική του επιχείρηση» στην Ουκρανία, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν είπε ότι η κυβέρνησή του θα έπρεπε να περιμένει και να δει εάν το Κρεμλίνο θα συνεχίσει με μια «μικρή εισβολή» ή μια πλήρη κατοχή. Το υπονοούμενο, φυσικά, ήταν ότι μια «μικρή» επιθετική ενέργεια θα ήταν ανεκτή.

Η πρόσφατη αλλαγή όμως της προοπτικής του πολέμου αποκαλύπτει μια βαθιά, σκοτεινή αλήθεια για τη θέση της Δύσης. Ενώ προηγουμένως όλοι φοβούνταν ότι η Ουκρανία θα συντριβόταν γρήγορα, ο πραγματικός φόβος ήταν ακριβώς το αντίθετο: ότι η εισβολή θα οδηγούσε σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο χωρίς τέλος.
Θα ήταν πολύ πιο βολικό εάν η Ουκρανία είχε πέσει αμέσως, επιτρέποντάς στη Δύση να εκφράσει την οργή της, να θρηνήσειτην απώλεια και μετά να συνεχίσουμε τις δουλειές μας ως συνήθως. Αυτό που θα έπρεπε να ήταν καλά νέα –μια μικρότερη χώρα που αντιστέκεται απροσδόκητα και ηρωικά στη βάναυση επιθετικότητα μιας μεγάλης δύναμης– έχει γίνει πηγή ντροπής, ένα πρόβλημα που δεν ξέρουμε ακριβώς τι να κάνουμε.

Η ειρηνιστική αριστερά της Ευρώπης έρχεται τώρα να προειδοποιήσει ενάντια σε κάθε επανάληψη του ηρωικού-στρατιωτικού πνεύματος που κατατρώει τις προηγούμενες γενιές. Ο Γερμανός φιλόσοφος Γιούργκεν Χάμπερμας μιλά για μια Ουκρανία ένοχη για ηθικό εκβιασμό έναντι της Ευρώπης.
Όπως γνωρίζει καλά και μας υπενθυμίζει ο Χάμπερμας, η μεταπολεμική Ευρώπη μπόρεσε να απαρνηθεί τον μιλιταρισμό μόνο και μόνο επειδή βρισκόταν με ασφάλεια κάτω από την πυρηνική ομπρέλα των ΗΠΑ. Αλλά η επιστροφή του πολέμου στην Ευρωπαϊκή ήπειρο υποδηλώνει ότι αυτή η περίοδος έχει τελειώσει και ότι ο άνευ όρων “ειρηνισμός” απαιτεί βαθύτερους ηθικούς συμβιβασμούς. Δυστυχώς, θα χρειαστούν ξανά «ηρωικές» πράξεις και όχι μόνο για να αντισταθούμε και να αποτρέψουμε την επιθετικότητα, αλλά και για να αντιμετωπίσουμε προβλήματα όπως οι οικολογικές καταστροφές και η ενεργειακή κρίση αλλά και η πείνα.

Τι αν δρούσαμε διαφορετικά;
«Φοβόμαστε ότι η διακοπή της παροχής φυσικού αερίου θα προκαλέσει οικονομική καταστροφή», λέμε. Τι γίνεται όμως αν μια διακοπή της παροχής αερίου δεν θα προκαλούσε καταστροφή εγκαινιάζοντας το τέλος του καπιταλισμού, αλλά μας εξανάγκαζε σε μια πραγματική αλλαγή στον «ευρωπαϊκό» τρόπο ζωής», μια αλλαγή που θα ήταν πολύ ευπρόσδεκτη ανεξάρτητα από το τί θα πράξει η Ρωσία;

Ας σκεφτούμε τον ισχυρισμό, που διαδόθηκε από τις χώρες της Ευρώπης που εξαρτώνται από το ρωσικό πετρέλαιο, ότι η διακοπή του θα ισοδυναμούσε με οικονομική αυτοκτονία. Δεδομένου του τι πρέπει να γίνει για να τεθούν οι κοινωνίες μας σε μια πιο βιώσιμη πορεία, δεν θα ήταν απελευθερωτικό; Για να παραφράσουμε τον αμερικανό συγγραφέα και δοκιμιογράφο Κουρτ Βόνεγκατ γνωστό για τις ανθρωπιστικές του πεποιθήσεις, κωμικό σχολιαστής της κοινωνίας, θα έχουμε αποφύγει να μείνουμε στην ιστορία ως η πρώτη κοινωνία που δεν έσωσε τον εαυτό της, επειδή κάτι τέτοιο δεν ήταν οικονομικά αποδοτικό.

Αλλαγή του μοντέλου της φιλελεύθερης-καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης
Καθημερινά μαθαίνουμε από τα Μέσα ενημέρωσης είναι γεμάτα αναφορές για τα δισεκατομμύρια δολάρια που έχουν σταλεί ή που θα σταλούν στην Ουκρανία. Η Αμερική την περασμένη Τετάρτη μόνο ανακοίνωσε ένα μαμούθ πακέτο βοήθειας, ύψους 40 δις. Ωστόσο, η Ρωσία εξακολουθεί να λαμβάνει επίσης δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια για το φυσικό αέριο που παραδίδει στην Ευρώπη.
Αυτό που η Ευρώπη αρνείται να εξετάσει είναι ότι θα μπορούσε να ασκήσει μια εξαιρετικά ισχυρή μορφή μη στρατιωτικής πίεσης στη Ρωσία, ενώ παράλληλα θα κάνει πολλά για τον πλανήτη. Επιπλέον, η αποκήρυξη του ρωσικού φυσικού αερίου θα επέτρεπε ένα διαφορετικό είδος παγκοσμιοποίησης – μια απολύτως αναγκαία εναλλακτική λύση τόσο στη δυτική φιλελεύθερη-καπιταλιστική ποικιλία όσο και στη ρωσο-κινεζική αυταρχική επωνυμία.

Η Ρωσία δεν θέλει μόνο να διαλύσει την Ευρώπη. Παρουσιάζεται επίσης ως σύμμαχος του αναπτυσσόμενου κόσμου ενάντια στη δυτική νεοαποικιοκρατία. Η ρωσική προπαγάνδα εκμεταλλεύεται επιδέξια τις πικρές αναμνήσεις των δυτικών καταχρήσεων σε πολλές άλλες χώρες. Ο βομβαρδισμός του Ιράκ δεν ήταν χειρότερος από τον βομβαρδισμό του Κιέβου; Δεν ισοπεδώθηκε η Μοσούλη τόσο ανελέητα όσο η Μαριούπολη;
Και φυσικά, ενώ το Κρεμλίνο παρουσιάζει τη Ρωσία ως παράγοντα αποαποικιοποίησης, προσφέρει στρατιωτική υποστήριξη στους τοπικούς δικτάτορες στη Συρία, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και αλλού.
Οι δραστηριότητες της μισθοφορικής οργάνωσης του Κρεμλίνου, της Ομάδας Wagner, η οποία αναπτύσσεται για λογαριασμό αυταρχικών καθεστώτων σε όλο τον κόσμο, προσφέρουν μια γεύση του πώς θα έμοιαζε μια ρωσικού τύπου παγκοσμιοποίηση. Όπως είπε πρόσφατα ο Yevgeny Prigozhin, ο άνθρωπος πίσω από την ανάμιξη της Ρωσίας στην Αφρική, πρώην πωλητής χοτ ντογκ που έγινε δισεκατομμυριούχος και άνθρωπος κλειδί του Κρεμλίνου χάρη στις στενές σχέσεις του με τον Βλαντιμίρ Πούτιν, σε έναν δυτικό δημοσιογράφο: «Είστε ένας ετοιμοθάνατος δυτικός πολιτισμός που θεωρεί τους Ρώσους, τους Μάλιους, τους Κεντροαφρικανούς, τους Κουβανούς και πολλούς άλλους λαούς και χώρες ως αποβράσματα του Τρίτου Κόσμου. Είστε μια αξιολύπητη υπό εξαφάνιση ράτσα διεστραμμένων, και είμαστε πολλοί, δισεκατομμύρια από εμάς. Και η νίκη θα είναι δική μας!».

Όταν η Ουκρανία δηλώνει περήφανα ότι υπερασπίζεται την Ευρώπη, η Ρωσία απαντά ότι θα υπερασπιστεί όλα τα θύματα του παρελθόντος και του παρόντος της Ευρώπης.
Δεν πρέπει να υποτιμούμε την αποτελεσματικότητα αυτής της προπαγάνδας. Στη Σερβία, οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι, για πρώτη φορά, η πλειοψηφία των ψηφοφόρων αντιτίθεται πλέον στην ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εάν η Ευρώπη θέλει να κερδίσει τον νέο ιδεολογικό πόλεμο, θα πρέπει να αλλάξει το μοντέλο της φιλελεύθερης-καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης. Οτιδήποτε λιγότερο από μια ριζική αλλαγή θα αποτύχει, μετατρέποντας την ΕΕ σε φρούριο που περιβάλλεται από εχθρούς που είναι αποφασισμένοι να την διεισδύσουν και να την καταστρέψουν.

Ξέρουμε όλοι καλά τις συνέπειες του εμπάργκο του ρωσικού αερίου. Θα συνεπαγόταν αυτό που έχει επανειλημμένα αναφερθεί ως «πολεμικός κομμουνισμός». Ολόκληρες οι οικονομίες μας θα πρέπει να αναδιοργανωθούν, όπως στην περίπτωση ενός πλήρους πολέμου ή μιας παρόμοιας μεγάλης κλίμακας καταστροφή.

Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως αν απαρνηθούμε το ρωσικό αέριο, η επιβίωση μας θα απαιτήσει παρόμοιες ρηξικέλευθες παρεμβάσεις και αυτό είναι δύσκολο καθώς η Ρωσία υπολογίζει στην αδυναμία της Ευρώπης να κάνει οτιδήποτε «ηρωικό».

Οι ιππείς της Αποκάλυψης
Ο κόσμος αντιμετωπίζει πολλαπλές, ταυτόχρονες κρίσεις σαν και αυτές που προκαλούν οι τέσσερις ιππείς της αποκάλυψης: πανούκλα, πόλεμο, πείνα και θάνατο. Αυτοί οι αναβάτες δεν μπορούν απλώς να απορριφθούν ως φιγούρες του κακού.
Μέχρι πρόσφατα, η ανθρωπότητα ήταν σε θέση να κρατήσει αυτούς τους τέσσερις εφιαλτικούς αναβάτες υπό έλεγχο με την ιατρική, την επιστήμη και την τεχνολογία. Αλλά τώρα οι τεράστιες και γρήγορες παγκόσμιες οικολογικές αλλαγές που έχουμε προκαλέσει ξεφεύγουν από τον έλεγχό μας. Έτσι, παρόλο που φυσικά ένα χτύπημα αστεροειδούς ή μια έκρηξη υπερηφαιστείου θα μπορούσε να μας εξαφανίσει, η μεγαλύτερη απειλή για τον ανθρώπινο πληθυσμό, ένας επιπλέον «πέμπτος ιππέας» πιο επικίνδυνος. Είμαστε εμείς οι ίδιοι οι άνθρωποι.
Το αν θα καταστραφούμε ή θα σωθούμε εξαρτάται από εμάς. Ωστόσο, ενώ η παγκόσμια συνειδητοποίηση αυτών των απειλών αυξάνεται, δεν έχει μεταφραστεί σε ουσιαστική δράση, Επομένως οι τέσσερις αναβάτες καλπάζουν όλο και πιο γρήγορα. Μετά τη μάστιγα του COVID-19 και την επιστροφή του πολέμου μεγάλης κλίμακας, οι κρίσεις πείνας είναι πλέον διαφαινόμενες. Όλα μοιραία θα οδηγήσουν σε μαζικούς θανάτους, όπως και οι ολοένα και πιο σοβαρές φυσικές καταστροφές που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή και την απώλεια της βιοποικιλότητας.
Η εναλλακτική δεν πρέπει να μας φοβίζει και ίσως θα πρέπει να κινητοποιηθούμε με τρόπους που θα μας ωφελήσουν πολύ και μετά το τέλος του πολέμου. Δεδομένων των κινδύνων που αντιμετωπίζουμε ο συμβιβασμός για να μην χάσουμε την βολή μας δεν είναι παρά Τα σκουπίδια κάτω από το χαλί μας . Όπως ακριβώς είναι και η άνετη, μη ηρωική αυταρέσκεια.

Κείμενο βασισμένο πάνω σε άρθρο του SLAVOJ ŽIŽEK, Καθηγητή Φιλοσοφίας στο European Graduate School

Όπως δημοσιεύθηκε στην “ΜΠΑΜ στο ρεπορτάζ” που κυκλοφορεί