PLUS
To αμερικανικό περιοδικό Foreign Affairs επιστρέφει σε ένα θέμα που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον και εξάπτει τη φαντασία εδώ και πάνω από 100 χρόνια – ακριβώς γιατί τα περισσότερα συμβαίνουν στο σκοτάδι. Δεν είναι άλλο από τον πόλεμο των κατασκόπων ΗΠΑ-Ρωσίας.
Υπό τον τίτλο «Η αναγέννηση της ρωσικής κατασκοπείας», το δημοσίευμα εξηγεί πώς ο πόλεμος στην Ουκρανία άλλαξε το παιχνίδι για τους πράκτορες του Κρεμλίνου και για τους Δυτικούς αντιπάλους τους. Το κείμενο συνυπογράφουν ο ρώσος δημοσιογράφος Αντρέι Σολντάτοφ, εναντίον του οποίου εκκρεμεί ένταλμα σύλληψης από το καθεστώς του Πούτιν, και η ερευνητική δημοσιογράφος ρωσικής καταγωγής Ιρίνα Μπόρογκαν.
Και οι δύο είναι συνεργάτες του Κέντρου Ανάλυσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής (CEPA) και συνιδρυτές του Agentura.ru, του παρατηρητηρίου των δραστηριοτήτων των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών. Στο άρθρο τους στο Foreign Affairs στέκονται σε σειρά πρόσφατων περιστατικών που υποδηλώνουν πόσο πολύ έχουν ανασυγκροτηθεί οι υπηρεσίες πληροφοριών της Ρωσίας από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία μέχρι σήμερα.
Μνημονεύεται, για παράδειγμα, η περίπτωση του ρώσου επιχειρηματία Αρτέμ Ους, ο οποίος κατηγορείται για την παράνομη μεταφορά αμερικανικής στρατιωτικής τεχνολογίας στη Ρωσία, που χρησιμοποιήθηκε και κατά την εισβολή στην Ουκρανία. Σύμφωνα με το κατηγορητήριο που εκδόθηκε από ομοσπονδιακό δικαστήριο στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης τον Οκτώβριο του 2022, ο Ους διακινούσε παράνομα ημιαγωγούς που ήταν απαραίτητοι για την κατασκευή βαλλιστικών πυραύλων και διαφόρων άλλων όπλων για τον πόλεμο.
Την άνοιξη του 2022, τους μήνες μετά την έναρξη της εισβολής του Βλαντίμιρ Πούτιν στην Ουκρανία, οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες είχαν φανεί αποπροσανατολισμένες και μπερδεμένες. Η μία μετά την άλλη, οι ευρωπαϊκές χώρες έδιωχναν τους διπλωμάτες της Ρωσίας από το έδαφός τους. «Σύμφωνα με μια βρετανική εκτίμηση, περίπου 600 ρώσοι αξιωματούχοι είχαν απελαθεί από την Ευρώπη, εκ των οποίων ίσως οι 400 θεωρούνταν κατάσκοποι» γράφουν οι Σολντάτοφ και Μπόρογκαν.
Σήμερα, συνεχίζουν οι δύο δημοσιογράφοι, το δίκτυο των μυστικών υπηρεσιών της Ρωσίας επιστρέφει ακόμα πιο εφευρετικό, βασιζόμενο ολοένα και περισσότερο σε ξένους υπηκόους, για να βοηθήσει τη χώρα να παρακάμψει τους περιορισμούς και τις κυρώσεις της Δύσης. Πριν από τον πόλεμο οι Δυτικές μυστικές υπηρεσίες ασχολούνταν κυρίως με ρωσικές επιχειρήσεις που εκτελούνταν από ρώσους υπηκόους.
Αυτό δεν ισχύει πλέον: οι δραστηριότητες των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών βασίζονται σε μια σειρά από ξένους υπηκόους. Αποδείξεις εμφανίζονται παντού, από τη Γεωργία και τη Σερβία μέχρι χώρες του ΝΑΤΟ όπως η Βουλγαρία και η Πολωνία. Στις αρχές του 2023, για παράδειγμα, βρετανοί αξιωματούχοι συνέλαβαν πέντε Βούλγαρους οι οποίοι κατηγορούνταν για κατασκοπεία υπέρ της Ρωσίας, σε μια επιχείρηση παρακολούθησης ρώσων αντικαθεστωτικών, εξόριστων στο Λονδίνο.
Με βάση το δημοσίευμα του Foreign Affairs, oι δραστηριότητες της ρωσικής αντικατασκοπείας στην Ευρώπη και αλλού μπορεί να αποτελούν σημαντικά μεγαλύτερη απειλή από ό,τι είχε υποτεθεί στα πρώτα στάδια του πολέμου. Ταυτόχρονα, οι αλλαγές αυτές προσφέρουν πληροφορίες για το ίδιο το καθεστώς του Πούτιν κατά τη διάρκεια του πολέμου και για τον βαθμό στον οποίο χτίζει όλο και περισσότερο τις ρωσικές κατασκοπευτικές υπηρεσίες σύμφωνα με τα παλαιότερα μοντέλα από τις σοβιετικές δεκαετίες.
Στα χνάρια του Στάλιν «Ο Πούτιν δεν προσπαθεί μόνο να αναπληρώσει την αποτυχία της σοβιετικής KGB στην αντιπαράθεσή της με τη Δύση στα τέλη του 20ού αιώνα. Προσπαθεί επίσης να αποκαταστήσει τη δόξα της τρομερής μυστικής υπηρεσίας του Στάλιν, η οποία είχε σημαντική επιτυχία εναντίον της Δύσης στις δεκαετίες από την επανάσταση των Μπολσεβίκων έως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο» υπογραμμίζουν οι Σολντάτοφ και Μπόρογκαν. Οι δυο ερευνητές δημοσιογράφοι εκτιμούν ότι πίσω από την «επιστροφή» των μυστικών υπηρεσιών κρύβεται ένας ευρύτερος στόχος: η αναζωογόνηση του πολέμου των ρώσων κατασκόπων εναντίον της Δύσης.
Πρόκειται για έναν πόλεμο που για τις βασικές ρωσικές υπηρεσίες παραπέμπει στα πρώτα χρόνια της σοβιετικής εποχής. «Οπως το βλέπουν οι Ρώσοι αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει πυροδοτήσει τον τρίτο γύρο ενός μεγάλου κατασκοπευτικού πολέμου που διεξάγεται από το 1917» τονίζεται στην ανάλυση του αμερικανικού περιοδικού. Ας δούμε συνοπτικά τους γύρους που περιγράφουν οι Σολντάτοφ και Μπόρογκαν:
♦ Ο πρώτος γύρος αυτού του πολέμου, στον οποίο οι πρώτοι σοβιετικοί πράκτορες αντιμετώπισαν κυρίως τους βρετανούς συναδέλφους τους, ξεκίνησε αμέσως μετά την Επανάσταση των Μπολσεβίκων, το 1917. Σε εκείνη την αρχική σύγκρουση, οι σοβιετικοί πράκτορες έθεσαν με επιτυχία υπό έλεγχο κάθε πιθανότητα υποδαύλισης της αντίστασης κατά του επαναστατικού καθεστώτος από το εξωτερικό. Στη συνέχεια η σύγκρουση έφτασε στο αποκορύφωμά της κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι ρώσοι κατάσκοποι διείσδυσαν επιτυχώς στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες απέκτησαν πρόσβαση στο Πρόγραμμα Μανχάταν και έκλεψαν τα μυστικά της ατομικής βόμβας. Συνολικά, οι σοβιετικοί αξιωματούχοι πίστευαν ότι κέρδισαν αυτόν τον πρώτο γύρο της αναμέτρησης με τη Δύση.
♦ Ο δεύτερος γύρος του πολέμου των μυστικών υπηρεσιών, ωστόσο, δεν είχε τόσο καλή κατάληξη για τη Μόσχα. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου η KGB απέτυχε να σώσει το σοβιετικό καθεστώς που ορκίστηκε να προστατεύει. Στη συνέχεια, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η υπηρεσία σχεδόν καταστράφηκε, αφού διασπάστηκε και διαμελίστηκε. Η κατάρρευση άφησε μόνιμα σημάδια στον Πούτιν, ο οποίος την έζησε από πρώτο χέρι. Ο ίδιος και η ελίτ της ασφάλειάς του αγωνίστηκαν να ανοικοδομήσουν ένα ρωσικό κράτος που είχε χάσει την προηγούμενη δύναμή του. Και ο Πούτιν έχτισε τελικά την FSB πάνω στα πρώην θεμέλια της KGB.
Σήμερα οι μυστικές υπηρεσίες της Ρωσίας διαισθάνονται μια νέα ευκαιρία, βλέποντας τον πόλεμο στην Ουκρανία ως το εναρκτήριο σάλπισμα στον τρίτο γύρο του πολέμου των μυστικών υπηρεσιών. Η αίσθηση της συνέχειας με την εποχή του Στάλιν δεν κρύβεται. Αντίθετα, διατυμπανίζεται, τονίζεται στο κείμενο του Foreign Affairs. Και ο Πούτιν, πρώην πράκτορας της KGB και ο ίδιος, ελέγχει πλήρως το παιχνίδι. Δεν θα επαναλάβει τα λάθη του Στάλιν, που έκανε μαζικές εκκαθαρίσεις στις υπηρεσίες, αλλά καταλαβαίνει παράλληλα ότι, σε αντίθεση με τα σοβιετικά χρόνια, όταν το Κομμουνιστικό Κόμμα ήλεγχε την KGB, δεν έχει και πολλούς άλλους τρόπους για να τις χαλιναγωγήσει. Θέλει τους δικούς του ανθρώπους σε θέσεις-κλειδιά γιατί ξέρει πως αν τα πράγματα πάνε στραβά στον πόλεμο (λίγο έλειψε το 2022), οι μυστικές υπηρεσίες είναι αυτές που θα περιμένει να τον σώσουν. ‘Η και να δράσουν προληπτικά, εξοντώνοντας όσους τον αμφισβητούν ή σχεδιάζουν να τον αμφισβητήσουν με διάφορους τρόπους.
Το 2023 προστέθηκε άλλος ένας μυστηριώδης θάνατος στη λίστα των αντιπάλων του Πούτιν που έκαναν το λάθος να στραφούν εναντίον του: αυτός του ιδρυτή της Ομάδας Βάγκνερ, Γεβγκένι Πριγκόζιν. Στις 23 Αυγούστου το αεροσκάφος που επέβαινε συνετρίβη, πέφτοντας σαν πέτρα από τον ουρανό στο έδαφος. Σύμφωνα με την Wall Street Journal, η εντολή για την εξόντωσή του δόθηκε από άνθρωπο του Πούτιν. Το Κρεμλίνο αρνήθηκε οποιαδήποτε εμπλοκή με το συμβάν.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Financial Times: Έντονη παρουσία Ρώσων κατασκόπων στην Ευρώπη
