PLUS
Ένα χρόνο μετά την πιο σκοτεινή σελίδα στη νεότερη ιστορία της πατρίδας μας, το σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών, η «ΜΠΑΜ» καταπιάνεται ξανά με το θέμα της διαχείρισης της απώλειας.
Της ΑΛΕΞΙΑΣ ΣΒΩΛΟΥ
Πως θα διαχειριστούμε αυτές τις καταστάσεις σεβόμενοι την ψυχοσύνθεση και τις ιδιαιτερότητες της ηλικίας τους.
Η απώλεια και το πένθος είναι λέξεις που συχνά παραμένουν «ταμπού», δεν τις αγγίζουμε παρά μόνο όταν οι καταστάσεις μάς αναγκάζουν, όπως είναι η επέτειος της ανείπωτης τραγωδίας των Τεμπών, εκεί όπου χάθηκαν 57 συνάνθρωποί μας, οι περισσότεροι φοιτήτριες και φοιτητές. Ακόμα πιο δύσκολη είναι η διαχείριση του πένθους όταν μέσα στην οικογένεια υπάρχουν μικρά παιδιά, που ενδέχεται να νιώσουν υπεύθυνα για την τραγωδία.
Τα παιδιά πλάθουν με το μυαλό τους ιστορίες και πολλές φορές θεωρούν ότι κάτι έκαναν τα ίδια και έφταιξαν, θα πρέπει αυτό να το θυμόμαστε. Η ψυχολόγος Ελίνα Κεπενού εξηγεί ότι δεν μπορούμε να προστατεύουμε διαρκώς τα παιδιά από πράγματα που είναι μέσα στη ζωή, όπως ο θάνατος, και πως η μεγαλύτερη δυσκολία που συναντούν οι γονείς είναι ο δικός τους φόβος για το πώς θα αντιδράσουν τα παιδιά και όχι αυτή καθεαυτή η αντίδρασή τους. Σε κάθε περίπτωση, πάντως δεν μπορούμε να κρύψουμε το πένθος από τα παιδιά ούτε να κρύψουμε τα παιδιά από τον θάνατο, γιατί είναι κι αυτός μέσα στη ζωή.
Προφανώς η ηλικία του παιδιού καθορίζει το πώς θα μιλήσουμε γι’ αυτό που συμβαίνει, καθώς μέχρι την ηλικία των τριών ετών τα παιδιά δεν μπορούν να καταλάβουν το οριστικό του θανάτου, ενώ μέχρι την ηλικία περίπου των έξι ετών δεν μπορούν να καταλάβουν πως ο θάνατος είναι μη αναστρέψιμος. Από την ηλικία των έξι ετών και πάνω τα παιδιά μπορούν να αντιληφθούν ότι αυτός που πέθανε φεύγει οριστικά, δεν θα ξαναζωντανέψει, είναι εξοικειωμένα από πολύ μικρά και από τα videogames με την ιδέα του θανάτου, η οποία όλους τους ανθρώπους τούς προβληματίζει και τους αγχώνει από πολύ νωρίς, αλλά μέσα στα videogames υπάρχει η επαναφορά, δηλαδή πεθαίνεις και μετά επανέρχεσαι, σε αντίθεση με την πραγματική ζωή.
Συναισθήματα
Στα παιδιά είναι σημαντικό να μιλήσουμε με τον τρόπο που καθορίζει η ηλικία τους για τα δικά μας συναισθήματα και να τους εξηγήσουμε ότι θα μας δουν στενοχωρημένους αν έχουμε χάσει ένα αγαπημένο πρόσωπο, θα μας δουν να φοράμε μαύρα – είναι κάτι που επιλέγουμε να κάνουμε για να μπορέσουμε να βιώσουμε το πένθος. Πρέπει να τους εξηγήσουμε ότι θα μας δουν να κλαίμε, ότι αυτό οφείλεται στη στενοχώρια που νιώθουμε, ότι και τα ίδια μπορεί να νιώσουν στενοχωρημένα, μπορεί να κλάψουν, αλλά ότι αυτό δεν είναι κακό, πως δεν φταίνε καθόλου για ό,τι συμβαίνει και πως δεν χρειάζεται να νιώσουν ενοχή, τύψεις ή περίεργα που θα αλλάξουν ίσως την καθημερινότητά τους, που μπορεί να μην έχουν κέφι για τις αγαπημένες τους δραστηριότητες.
Και τα παιδιά όπως και οι ενήλικες βιώνουν το πένθος, το πένθος είναι μέρος της γιατρειάς, με την ειδικό να θυμίζει τα τέσσερα στάδιά του. Σε μία απώλεια, ειδικά σε μία απώλεια τραγική, με άγριο τρόπο και ξαφνικό που κανείς δεν την περίμενε, πρώτα βιώνουμε την άρνηση, το σοκ ότι είναι αδύνατον αυτό να συμβαίνει σε εμάς. Ακολουθεί ο θυμός, που είναι απολύτως λογικός και είναι σημαντικό να βγούμε από τον θυμό, να μην εγκλωβιστούμε, γιατί όταν βγαίνουμε από τον θυμό βιώνουμε τη θλίψη, όπως πρέπει, που αποτελεί το επόμενο στάδιο. Και μόνο μέσα από τη θλίψη και το βίωμά της περνάμε στο τελευταίο στάδιο, που είναι η διαχείριση, η αντιμετώπιση του πένθους και το χτίσιμο μίας νέας πραγματικότητας με την οποία θα ζήσουμε.
Τα παιδιά ανάλογα με την ηλικία τους μπορούν να ακολουθήσουν και στις εκδηλώσεις του πένθους, δηλαδή στην κηδεία ή στα μνημόσυνα. Προφανώς εάν κάτι είναι πάρα πολύ ξαφνικό και άγριο, δεν θα βάλουμε μικρά παιδιά στην κηδεία μέσα στην εκκλησία, μπορούμε να τα αφήσουμε στον προαύλιο χώρο και, αν τα παιδιά είναι μεγαλύτερα και θέλουν να μας ακολουθήσουν στην εκκλησία, πρέπει να τους εξηγήσουμε ότι την ώρα που θα νιώσουν άσχημα δεν είναι υποχρεωμένα να μείνουν εκεί, αλλά μπορούν με κάποιο συγγενικό ή φιλικό άτομο να βγουν έξω. Στην ταφή τα μικρά παιδιά δεν είναι ανάγκη να ακολουθήσουν – είναι το πιο φορτισμένο στάδιο και δεν χρειάζεται να δουν τους δικούς τους ανθρώπους να καταρρέουν. Αν πάντως πρόκειται να πάρουμε στην εκκλησία ή σε ένα μνημόσυνο τα παιδιά μας μαζί, θα πρέπει να τους εξηγήσουμε τι πρόκειται να δουν με απλές λέξεις και χωρίς συναισθηματική φόρτιση, γιατί τα παιδιά δεν γνωρίζουν τη διαδικασία.
Αναμνήσεις
Παράλληλα, η ψυχολόγος Ελίνα Κεπενού εξηγεί ότι είναι πολύ χρήσιμο για τα παιδιά και για όλη την οικογένεια να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μία «σύνδεση» με το άτομο που χάσαμε. Στα παιδιά αυτό μπορεί να γίνει εύκολα με ένα κουτί που θα φτιάξουν μόνα τους, ένα κουτί αναμνήσεων, εκεί λοιπόν θα μαζέψουν αγαπημένα αντικείμενα, για παράδειγμα ενός παππού που έφυγε, φωτογραφίες, αντικείμενα που τον θυμίζουν, όπως η αγαπημένη του κούπα του καφέ ή ακόμα θα μπορέσουν να βάλουν και ένα γράμμα που του έγραψαν. Έτσι τα παιδιά θα κρατήσουν την ανάμνηση και τη σύνδεση. Ο παππούς θα έχει φύγει, αλλά θα είναι πάντα ένα κομμάτι της ζωής τους. Τώρα για τους έφηβους μεγαλύτερης ηλικίας και τους ενήλικες η ειδικός εξηγεί ότι είναι καλό να μένουμε σε επαφή με άλλους ανθρώπους που έχουν βιώσει ανάλογο τραύμα μέσα από τέτοιου είδους δίκτυα συμπαράστασης. Μετά από μία τέτοια τραγωδία, στη διαδικασία του πένθους είμαστε πολύ ευάλωτοι και είναι σημαντικό να νιώσουμε ότι δεν είμαστε μόνοι. Ότι αυτό το τραγικό γεγονός δεν συνέβη μόνο σε εμάς. Ότι δεν είμαστε «καταραμένοι» ούτε μας διάλεξε το σύμπαν για να μας τιμωρήσει. Τα δίκτυα συμπαράστασης είναι πολύ χρήσιμα, μας βοηθούν να μοιράσουμε και να εκφράσουμε το συναίσθημά μας, αλλά θα πρέπει να ελέγχουμε πόσο χρόνο τούς αφιερώνουμε, γιατί, αν απορροφηθούμε μόνο εκεί, υπάρχει πιθανότητα να μην μπορέσουμε να προχωρήσουμε στη ζωή μας.
