PLUS
H χρήση της λέξης «ιστορική» μπορεί σίγουρα να ταιριάζει για την περιγραφή της ανατροπής του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσαντ μετά από περισσότερα από 50 χρόνια βίαιης δικτατορίας και 13 χρόνια συνεχούς εμφυλίου πολέμου. Ο λαός της Συρίας, ή τουλάχιστον οι περισσότεροι από αυτούς, είναι χαρούμενοι. Θα πρέπει να απολαμβάνουν τη στιγμή. Θυμίζει τους εορτασμούς που συνόδευσαν την πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν του Ιράκ και του Λιβύου Μουαμάρ Καντάφι. Ωστόσο, τέτοιες αναμνήσεις φέρουν μια προειδοποίηση και μια απειλή.
Η προειδοποίηση είναι ότι η χαρά μπορεί γρήγορα να μετατραπεί σε δάκρυα και η απελευθέρωση σε ανανεωμένη καταστολή, εάν η ξαφνική κατάρρευση μισητών αλλά σχετικά σταθερών αυταρχικών δομών πυροδοτήσει μια ασυγκράτητη κάθοδο στο χάος. Η απειλή είναι ότι το επακόλουθο πολιτικό και στρατιωτικό κενό θα αμφισβητηθεί από εγωιστικούς παράγοντες που ενδιαφέρονται όχι για τη δικαιοσύνη και τη συμφιλίωση, αλλά για την εξουσία και την ανταπόδοση. Στη Συρία , η εκδίκηση είναι ένα πιάτο που σερβίρεται ζεστό – και είναι ξανά στο μενού.
Η αρχή της εκστρατείας για την ανατροπή του Άσαντ μπορεί να εντοπιστεί στη Νταράα, στη νοτιοδυτική Συρία, το σκηνικό μιας λαϊκής εξέγερσης το 2011. Σε αυτό το πλαίσιο, η επιτυχής προέλαση της μαχητικής ομάδας Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS) από τη βάση του στο Ιντλίμπ, στη βορειοδυτική Συρία, στην πρωτεύουσα, τη Δαμασκό, είναι το κατάλληλο τέλος: μια λαϊκή επανάσταση από τον λαό, για τον λαό. Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί ακόμη να πει τι είδους μέλλον για τη Συρία οραματίζεται ο ηγέτης του HTS, Abu Mohammed al-Jolani , πρώην τζιχαντιστής συνδεδεμένος με την Αλ Κάιντα και καταζητούμενος τρομοκράτης που μετονομάστηκε σε εθνικό απελευθερωτή. Το HTS έχει ιστορικό παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αυταρχικής διακυβέρνησης στην Ιντλίμπ.
Πολλοί Σύροι φέρεται να συνέρρεαν κάτω από το έμβλημα του HTS καθώς οι δυνάμεις του Τζολάνι οδηγούνταν νότια. Αλλά άλλες ομάδες, με διαφορετικούς στόχους και συμφέροντα , κινούνται γρήγορα για να εκμεταλλευτούν την κρίση. Περιλαμβάνουν έναν συνασπισμό εθνικιστικών πολιτοφυλακών υπό την ηγεσία των Κούρδων στα βορειοανατολικά – τις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις. Φατρίες ανταρτών που υποστηρίζονται από την Τουρκία, γνωστές συλλογικά ως Συριακός Εθνικός Στρατός και ομάδες της αντιπολίτευσης στο νότο, που ενώνονται από το μίσος για τον Άσαντ αλλά ίσως και για πολλά άλλα.
Μπορεί το προπολεμικό συριακό μωσαϊκό –πολυεθνικό, πολυθρησκειακό, ασυνήθιστα ανεκτικό και κοσμικό– να συνενωθεί ξανά; Είναι ο Jolani ικανός να ηγηθεί ενός έθνους; Ποιος άλλος θα μπορούσε να αποτρέψει μια άναρχη εδαφική και πολιτική ρήξη; Κανείς δεν έχει απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις ακόμη. Ο πρωθυπουργός του καθεστώτος, Μοχάμεντ Γκάζι Τζαλάλι, ανακοίνωσε ότι, σε αντίθεση με τον Άσαντ, πως μένει στη θέση του και είναι έτοιμος να συνεργαστεί με τους αντάρτες.
Οι προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας είναι πραγματικά τρομακτικές. Ο εμφύλιος σκότωσε περισσότερους από 300.000 ανθρώπους, αν και ορισμένες εκτιμήσεις είναι για διπλάσιο αριθμό από αυτόν. Περίπου 100.000 άνθρωποι πιστεύεται ότι αγνοούνται ή έχουν εξαφανιστεί βίαια από το 2011. Πού βρίσκονται;
Ο μισός πληθυσμός – περίπου 12 εκατομμύρια άνθρωποι – είναι εκτοπισμένοι. Δεκάδες χιλιάδες κρατήθηκαν χωρίς δίκη, βασανίστηκαν, κακοποιήθηκαν. Οι φυλακές τους τώρα αδειάζουν, στέλνοντας ένα κύμα θυμωμένων, πικραμένων, σωματικά και ψυχολογικά σημαδεμένων και εκδικητικών ανθρώπων πίσω σε μια κατεστραμμένη, ήδη δυσλειτουργική κοινωνία και εκατομμύρια πρόσφυγες, στην Τουρκία και την Ιορδανία, μπορεί να επιστρέψουν μαζικά στα σπίτια τους αν και το πιθανότερο είναι πως θα τα βρουν σωριασμένα σε ερείπια.
Η καταστροφική ανάμειξη ξένων δυνάμεων– κεντρική στην ιστορία της Συρίας από την έναρξη του πολέμου – είναι μια άλλη πολύ πραγματική απειλή εάν τα πράγματα καταρρεύσουν. Η ανατροπή του Άσαντ αντιπροσωπεύει μια τεράστια ήττα για τους κύριους χορηγούς του, τη Ρωσία και το Ιράν. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν βρήκε έδαφος στη Συρία το 2015, αφού ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, υπαναχώρησε, δίνοντας προτεραιότητα στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας από την υποστήριξη των δυνάμεων υπέρ της δημοκρατίας. Τα βομβαρδιστικά της ρωσικής αεροπορίας, μαζί με τους Ιρανούς Φρουρούς της Επανάστασης, κράτησαν τον Άσαντ στην εξουσία. Η ανταμοιβή του Πούτιν ήταν στρατιωτικές βάσεις και αυξημένη μόχλευση. Όλα αυτά βρίσκονται σε κίνδυνο τώρα.
Για το Ιράν, η κατάρρευση της Συρίας δεν είναι παρά η τελευταία σε μια σειρά αντιστροφών που συνδέονται με την αντεπίθεση του Ισραήλ μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023. Η υποβάθμιση της Χεζμπολάχ στο Λίβανο από το Ισραήλ, ο βασικός σύμμαχος της Τεχεράνης στον λεγόμενο «άξονα αντίστασης» σε όλη την περιοχή, αρνήθηκε στον Άσαντ ένα άλλο σημαντικό στήριγμα και κατέστησε πιο ευάλωτη τη θέση του Ιράν. Η πρεσβεία της στη Δαμασκό φέρεται να δέχεται επίθεση. Οι διπλωμάτες της τράπηκαν σε φυγή . Ωστόσο, ούτε η Ρωσία ούτε το Ιράν θα τα παρατήσουν. Θα επιδιώξουν να διαμορφώσουν τη νέα τάξη πραγμάτων προς όφελός τους, ανεξάρτητα από το τι είναι καλύτερο για τον συριακό λαό.
Το ίδιο περίπου μπορεί να ειπωθεί για το Ισραήλ, το οποίο, στην εκστρατεία του εναντίον της Χαμάς και άλλων ιρανών πληρεξουσίων, έχει βομβαρδίσει επανειλημμένα, όπως λέει, στόχους του Ιράν και της Χεζμπολάχ στη Δαμασκό και στη Συρία. Η Τεχεράνη βλέπει το χέρι του Ισραήλ στην πτώση του Άσαντ. Αν και ίσως όχι εσκεμμένα, το Ισραήλ –ακολουθώντας τον νόμο των ακούσιων συνεπειών– σίγουρα βοήθησε να τον υπονομεύσουν. Τώρα όμως πρέπει να ανησυχεί για ένα αποτυχημένο κράτος στα σύνορά του , το οποίο ελέγχει τα χημικά όπλα του Άσαντ, και για μια πιθανώς ανανεωμένη ισλαμιστική τζιχαντιστική απειλή.
Μιλώντας για αυτογκόλ, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, πρόεδρος της Τουρκίας, δείχνει να είναι ευχαριστημένος. Θεωρείται ότι έδωσε το πράσινο φως στο HTS για να ξεκινήσει την επίθεσή του, αφού ο Άσαντ απέρριψε τις προσπάθειές του να δημιουργήσει μια συνοριακή ζώνη ασφαλείας εντός της Συρίας. Ο Ερντογάν έχει εμμονή με την κουρδική «απειλή» από τη βόρεια Συρία και το Ιράκ. Μπορεί τώρα να στείλει περισσότερα στρατεύματα πέρα από τα σύνορα. Ωστόσο, σκόπευε πραγματικά να συντρίψει το καθεστώς και να προκαλέσει χάος σε ολόκληρη τη Συρία; Ίσως ο Ερντογάν θα μπορούσε να εξηγήσει πώς αυτό εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Τουρκίας.
Αν δεν γίνουν πιστευτές οι πιο σκοτεινές θεωρίες συνωμοσίας, οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Ευρώπη έχουν εκπλαγεί από τα γεγονότα όπως ο Άσαντ. Αυτό από μόνο του είναι μια ανησυχητική αποτυχία των Υπηρεσιών πληροφοριών – αλλά και πάλι, το ιστορικό της Δύσης σε όλο τον πόλεμο της Συρίας ήταν μια μακρά, άθλια αποτυχία. Οι περιστασιακές επεμβάσεις της – όπως ο εφάπαξ βομβαρδισμός του 2017 από τον Ντόναλντ Τραμπ σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις του καθεστώτος μετά από επίθεση με χημικά όπλα στο Khan Sheikhun στο Idlib – έγιναν περισσότερο για να διευκολύνουν τις συλλογικές συνειδήσεις παρά για να επιφέρουν πραγματική αλλαγή. Τώρα η δύση παίζει ξανά τον ρόλο του θεατή – αν και η απειλή που θέτει η κρατική αποτυχία είναι επείγουσα.
Δεν ωφελεί να αναζητηθεί βοήθεια ούτε στους Άραβες γείτονες του Κόλπου αυτή την κρίσιμη στιγμή. Μόλις πριν από ένα χρόνο, ο Άσαντ πέτυχε να συντρίψει το διεθνές καθεστώς του παρία που είχε κερδίσει σε μια σύνοδο κορυφής του Αραβικού Συνδέσμου στο Ριάντ. Τον υποδέχτηκε, μεταξύ άλλων, ο Σαουδάραβας ηγέτης Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν. Το όχι και τόσο διπλωματικό μήνυμα ήταν ότι ο Άσαντ επέστρεψε. Αποκαταστάθηκε. Ο κόσμος θα μπορούσε να συνεργαστεί ξανά μαζί του.
Λάθος. Ο Άσαντ ήταν ένα τέρας και είναι ακόμα. Όπου κι αν πάει, δεν πρέπει να κοιμάται ήσυχος. Στο μεταξύ, εναπόκειται στον συριακό λαό να σώσει τη Συρία. Κανείς άλλος δεν θα το κάνει.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
