Αϊτή: Το αιματοβαμμένο μαργαριτάρι των Αντιλλών

11/03/2024 10:50

Η πρώτη ανεξάρτητη αφροαμερικανική δημοκρατία και δεύτερο ανεξάρτητο κράτος στο δυτικό ημισφαίριο (είχε προηγηθεί η Αμερικανική Επανάσταση του 1775-1783) γεννήθηκε το 1804 από την Επανάσταση των Σκλάβων της Αϊτής και την τελική συντριβή της δουλείας και της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας, με ηγέτη τον Ζαν-Ζακ Ντεσαλίν. Τον αυτοκράτορα της Αϊτής που από σκλάβος έγινε τύραννος, δολοφονήθηκε, διαμελίστηκε και τελικά… ανακηρύχτηκε εθνάρχης.

Του Νίκου Βασιλειάδη

Το όνομα που του έδωσαν οι γονείς του ήταν Ζαν-Ζακ Ντουκλό, όμως από τον «κύριό» του απέκτησε ακόμη ένα όνομα, το Ζαν-Ζακ Ντεσαλίν, ο ίδιος ωστόσο προτίμησε ένα πιο λαμπρό, που θα καθρέφτιζε την ισχύ του, το Ιάκωβος Α΄.
Γεννήθηκε ως σκλάβος στο Κορμιέ, μια φυτεία στην Αϊτή της Ισπανιόλας, και πέθανε ως τύραννος στις 17 Οκτωβρίου 1806 δολοφονημένος από εκείνους που καταδυνάστεψε.
Ο Ζαν-Ζακ Ντουκλό εργάστηκε στα χωράφια με τα ζαχαροκάλαμα, όπου οι Γάλλοι αποικιοκράτες της Αϊτής έφερναν καραβιές τους σκλάβους για να αντικαταστήσουν εκείνους που πέθαιναν από τις άθλιες και σκληρές συνθήκες που επικρατούσαν εκεί.
Ο Ζαν-Ζακ έμαθε τότε να πολεμάει από μια «αμαζόνα» της Δαχομέης, της σημερινής Δημοκρατίας του Μπενίν, τη Βικτόρια Μοντού. Οι Αμαζόνες της Δαχομέης, οι μοναδικές καταγεγραμμένες γυναίκες πολεμίστριες στην πρώτη γραμμή στη σύγχρονη πολεμική ιστορία, περιγράφονταν ως ανίκητες, ορκίζονταν παρθένες και ήταν γνωστές για τους γρήγορους αποκεφαλισμούς.
Ο Ζαν-Ζακ Ντεσαλίν ακολούθησε την εξέγερση των σκλάβων το 1791, γρήγορα ονομάστηκε υπολοχαγός και έφυγε ανατολικά, στον Άγιο Δομίνικο, όπου κι εκεί η φωτιά της επανάστασης κατέκαιγε τους αποικιοκράτες. Όταν οι Γάλλοι έστειλαν εκστρατευτικό σώμα στην Αϊτή με επικεφαλής τον στρατηγό Τσαρλς Λεκλέρκ (σύζυγο της Πολίνα Βοναπάρτη, αδελφής του Ναπολέοντος), ο Ζαν-Ζακ τον νίκησε στη μάχη του Κρετ Α΄ Πιερό και έγινε διάσημος, αφού με 1.300 άνδρες υπερασπίστηκε ένα φρούριο απέναντι σε 18.000 Γάλλους που προσπαθούσαν να το καταλάβουν.
Η Ιστορία αναφέρει πως ο Ντεσαλίν πριν ξεκινήσει η πολιορκία άναψε έναν πυρσό, τον κούνησε μπροστά στα μάτια των ανδρών του και τους φώναξε: «Αν μπουν οι Γάλλοι στο οχυρό, θα το ανατινάξω. Δεν θα μείνει ψυχή ζωντανή». Οι σκλάβοι πολέμησαν με πάθος και 20 ημέρες μετά, νικημένοι από την πείνα και προκαλώντας μεγάλη καταστροφή στο στράτευμα του Λεκλέρκ, άφησαν το φρούριο και χάθηκαν στα βουνά δίχως σημαντικές απώλειες!

Αποικιοκράτες

Όταν οι ιθαγενείς νησιώτες πέταξαν τους αποικιοκράτες στη θάλασσα την 1η Ιανουαρίου 1804, ο Ντεσαλίν αυτοανακηρύχτηκε απόλυτος άρχων με το όνομα Ιάκωβος Α΄, κηρύσσοντας επίσημα την ανεξαρτησία της πρώην αποικίας και μετονομάζοντάς την σε «Ayiti» από Hayti, ως φόρο τιμής στους ιθαγενείς Taino.
Από τις πρώτες ενέργειές του ήταν να διατάξει να σφαγιαστούν όλοι οι λευκοί άποικοι στο νησί.
Ως αυτοκράτορας πια επέβαλε ένα σκληρό καθεστώς εργασίας στις φυτείες, που περιγράφεται από ιστορικούς ως Αγροτικός Μιλιταρισμός, απαιτώντας από όλους τους Αϊτινούς να εργάζονται είτε ως στρατιώτες για να υπερασπιστούν το έθνος είτε ως εργάτες στις φυτείες, προκειμένου να αυξήσουν τις καλλιέργειες για εξαγωγή και να βοηθήσουν στην ανάπτυξη της οικονομίας.
Οι δυνάμεις επιβολής του νόμου, ήταν πολύ αυστηρές, σε βαθμό που κάποιοι ένιωθαν σαν να ήταν πάλι σκλάβοι.
Ο πρώην καταπιεσμένος σκλάβος είχε μετατραπεί σε έναν σκληρό δυνάστη και γρήγορα άρχισαν οι ψίθυροι των συνωμοτών. Στις 17 Οκτωβρίου 1806 ο Ιάκωβος Α΄ δολοφονήθηκε σε μια ενέδρα και το σώμα του τεμαχίστηκε. Η δολοφονία του όμως δεν έλυσε τις εντάσεις, άφησε τεράστιο κενό εξουσίας και ακολούθησε εμφύλιος πόλεμος, και τελικά αφού τον «σταύρωσαν» οι δικοί του, ο Ντεσαλίν «αναστήθηκε» στη συνείδηση των Αϊτινών και έγινε ο εθνάρχης τους.
Η ανεξάρτητη Αϊτή υποστήριξε υλικά την αντι-αποικιοκρατική Επανάσταση του Σιμόν Μπολιβάρ στη Λατινική Αμερική, ενώ υπήρξε και η πρώτη χώρα που αναγνώρισε την Ελληνική Επανάσταση στέλνοντας εθελοντές και υλική βοήθεια, παρότι κλήθηκε μετά την απελευθέρωσή της να πληρώσει αστρονομικές «αποζημιώσεις» για τις «φυτείες» των Ευρωπαίων αποικιοκρατών με την επιβολή ναυτικού αποκλεισμού και δασμών, ενώ από το 1915 μέχρι το 1934 βρέθηκε κάτω από τη στρατιωτική μπότα των ΗΠΑ, μια κατοχή που έθεσε τα θεμέλια για τη μελλοντική μετατροπή της «φτωχής και πλούσιας Αϊτής» σε χρεοκοπημένο κράτος.

Ο αιμοσταγής «Papa Doc»

Οι δικτάτορες της Αϊτής ακολουθούν ο ένας τον άλλον. Αλλά στο πέρασμα της Ιστορίας ονομαστός έχει μείνει ο Φρανσουά Ντιβαλιέ, ο οποίος άρχισε ως ένας εξαίρετος και αγαπητός στον λαό γιατρός. Οι ασθενείς του τον φώναζαν «Papa Doc». Μέχρι το 1956 αναρριχήθηκε σε κυβερνητικούς θώκους και έγινε υπουργός Υγείας· ήταν βαθιά μυημένος στη μαγεία και στο βουντού. Όταν οι σχέσεις της Αϊτής με τις ΗΠΑ διακόπηκαν, υποστήριζε ότι εκείνος σκότωσε τον Τζον Κένεντι καρφώνοντας βελόνες σε ένα κέρινο ομοίωμά του!
Ο στρατός τον ανέβασε στην εξουσία το 1957. Έγινε πρόεδρος για τα επόμενα έξι χρόνια. Το 1958, έπειτα από αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του, άλλαξε τακτική και έδειξε το πραγματικό του πρόσωπο.
Μείωσε τη δύναμη του στρατού, έκλεισε τη στρατιωτική ακαδημία, κατήργησε τα κόμματα, διέλυσε τα συνδικάτα και τις φοιτητικές οργανώσεις. Εξόρισε ιερείς που δεν ασπάζονταν το βουντού και απαγόρευσε την κυκλοφορία τις βραδινές ώρες.
Ταυτόχρονα σχημάτισε παραστρατιωτική μονάδα με 15.000 άνδρες. Οι εθελοντές «Tonton Macoutes» δρούσαν όπως οι Γερμανοί SS: σκότωναν χωρίς δεύτερη σκέψη. Σε κάθε επιδρομή φυλάκιζαν κόσμο, βασάνιζαν και βίαζαν ανεξέλεγκτα. Πολλές φορές εκτελούσε ο ίδιος φυλακισμένους ή βασάνιζε με περίεργα όργανα στο παλάτι του. Η τρομοκρατία των ταγμάτων θανάτου ήταν συνεχής. Η λίστα με όσους εκτελέστηκαν και εξαφανίστηκαν μεγάλωνε καθημερινά. Οι λεηλασίες και το κάψιμο σπιτιών ήταν καθημερινά φαινόμενα.
Πριν πεθάνει το 1971, ο Ντιβαλιέ φρόντισε να καταπατήσει για άλλη μία φορά το Σύνταγμα της Αϊτής. Νομοθέτησε τη διαδοχή του από τον γιο του Ζαν-Κλοντ Ντιβαλιέ, που έμεινε γνωστός ως «Baby Doc» και αποδείχθηκε χειρότερος από τον πατέρα του…

Ο ρόλος των ΗΠΑ

O Ζαν-Μπέρτραντ Αριστίντ, ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος της χώρας το 1990, εκπόνησε προγράμματα για την προώθηση του αλφαβητισμού μέσω επενδύσεων στην εκπαίδευση, τη βελτίωση του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης και την ανάδειξη των φτωχότερων στρωμάτων στην εθνική πολιτική, αρνούμενος τις νεοφιλελεύθερες συνταγές του ΔΝΤ.
Η κατάληξη ήταν να ανατραπεί η κυβέρνησή του από δύο διαφορετικά πραξικοπήματα που υποστηρίχθηκαν από τις ΗΠΑ. Τα αμερικανικά στρατεύματα εγκατέλειψαν την Αϊτή μόλις το 2020, αφήνοντας τη χώρα στην εξουσία της διεφθαρμένης ηγεσίας του Ζοβενέλ Μοΐζ, ο οποίος εξαπέλυσε αστυνομική και παραστρατιωτική καταστολή στις λαϊκές κινητοποιήσεις, που προκλήθηκαν όταν ο ίδιος αρνήθηκε να παραδώσει το αξίωμά του μετά τη λήξη της θητείας του.
Αυτή η πράξη του οδήγησε τελικά στη δολοφονία του, στην οποία φαίνεται να εμπλέκονται τμήματα της ντόπιας ολιγαρχίας σε συνεργασία με Κολομβιανούς παραστρατιωτικούς, οι οποίοι σύμφωνα με κατηγορίες φέρεται να είχαν στο παρελθόν εκπαιδευθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Βασανιστικά προβλήματα

Σήμερα η φτωχή χώρα της Καραϊβικής βρίσκεται μπροστά σε βασικά προβλήματα που ζητούν λύση. Μέχρι στιγμής ο πρωθυπουργός Άριελ Ανρί απέτυχε να δημιουργήσει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διεξαγωγή εκλογών (θεωρητικά θα εγκατέλειπε το αξίωμα στις αρχές Φεβρουαρίου του 2024).
Ως συνέπεια της δολοφονίας του προέδρου Ζοβενέλ Μοΐζ, η Αϊτή δεν έχει κυβέρνηση εκλεγμένη απευθείας από τον λαό. Επιπλέον, το Κοινοβούλιο έχει κλείσει εδώ και δύο χρόνια και η χώρα δεν διαθέτει πλήρως λειτουργικό δικαστικό σώμα.
Οι έρευνες για την υπόθεση της δολοφονίας του Μοΐζ έμειναν στάσιμες επειδή η ευθύνη αποδόθηκε μόνο σε έναν μισθοφόρο κομάντο. Υπάρχουν 44 συλληφθέντες, μεταξύ των οποίων 12 αστυνομικοί, 18 πρώην Κολομβιανοί στρατιώτες και έξι Αϊτινοί, ανάμεσά τους και ο Κριστιάν Σανόν, ο φερόμενος ως εγκέφαλος της επιχείρησης.

Νέο Σύνταγμα

Εκτός από τη διοργάνωση γενικών εκλογών, ο πρωθυπουργός Ανρί πρέπει να δρομολογήσει σχέδια για την υιοθέτηση νέου Συντάγματος. Το σχέδιο προβλέπει την ενίσχυση του προεδρικού καθεστώτος, τη δημιουργία της θέσης του αντιπροέδρου και την κατάργηση της θέσης του πρωθυπουργού. Το προτεινόμενο νέο Σύνταγμα διατηρεί τους ισχύοντες κανόνες για την επανεκλογή του προέδρου, οι οποίοι επιτρέπουν δύο μη διαδοχικές θητείες, διάρκειας πέντε ετών η καθεμία.
Η Εθνική Αστυνομία δεν έχει την ικανότητα να καταστείλει τις ένοπλες εγκληματικές ομάδες που δρουν στη χώρα. Τα τελευταία χρόνια αυτές οι συμμορίες έχουν οργανώσει αιματηρές συγκρούσεις για τον έλεγχο περιοχών του Πορτ-ο-Πρενς, όπου χιλιάδες άνθρωποι εκτοπίστηκαν από τα σπίτια τους τον Ιούνιο. Οι ομάδες αυτές αυτοχρηματοδοτούνται μέσω απαγωγών. Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, το Κέντρο Έρευνας και Ανάλυσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (CARDH) κατέγραψε 949 απαγωγές, 55 από τις οποίες αφορούσαν αλλοδαπούς από πέντε χώρες.
Χιλιάδες Αϊτινοί ζουν σε αυτοσχέδιους καταυλισμούς αφού εκτοπίστηκαν από τα σπίτια τους λόγω του καταστροφικού σεισμού της 14ης Αυγούστου 2010, οπότε και έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι.

Νέο ξέσπασμα βίας

Αυτή τη στιγμή η αϊτινή πρωτεύουσα Πορτ-ο-Πρενς δείχνει να έχει «παραλύσει» από την περασμένη Δευτέρα, την επομένη της κήρυξης κατάστασης έκτακτης ανάγκης και την απαγόρευση νυχτερινής κυκλοφορίας από τις 18.00 έως τις 05.00 από την κυβέρνηση, μετά την απόδραση χιλιάδων κρατουμένων από φυλακές έπειτα από εφόδους συμμοριών. Πάνω από δέκα άνθρωποι σκοτώθηκαν στις εφόδους αυτές, ενώ χιλιάδες φυλακισμένοι στην Pénitencier National, τη μεγαλύτερη φυλακή της χώρας, απέδρασαν. Κατά την εκτίμηση του επικεφαλής αϊτινής οργάνωσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εκτιμάται πως διέφυγαν κάπου 3.700 έγκλειστοι.
Οι πάνοπλες αυτές συμμορίες, που φαίνεται να ελέγχουν μεγάλο μέρος της επικράτειας, επιτίθενται τώρα σε τοποθεσίες στρατηγικής σημασίας, με σκοπό να ανατρέψουν την κυβέρνηση του αμφισβητούμενου πρωθυπουργού.

Αποστολή διεθνούς δύναμης

Η κατάσταση στην Αϊτή έχει προκαλέσει διεθνή προβληματισμό, με τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ να δηλώνει «πολύ ανήσυχος» για την «ταχεία επιδείνωση της κατάστασης ασφαλείας». Ο Αντόνιο Γκουτέρες κάλεσε την κυβέρνηση Ανρί και τους διεθνείς εταίρους της να λάβουν μέτρα για να «προχωρήσουν η πολιτική διαδικασία και η διεξαγωγή εκλογών».
Από την πλευρά τους οι ΗΠΑ, επίσης εκφράζοντας «μεγάλη ανησυχία», κάλεσαν «όλα» τα μέρη να «τερματίσουν τη βία». Ταυτόχρονα κάλεσαν όσους Αμερικανούς πολίτες βρίσκονται στην Αϊτή να φύγουν «το συντομότερο δυνατόν». Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών Μάθιου Μίλερ, η Ουάσιγκτον παρακολουθεί στενά την κατάσταση, ενώ τόνισε πως οι εξελίξεις υπογραμμίζουν την ανάγκη να αναπτυχθεί διεθνής ένοπλη δύναμη για να βοηθήσει τις αϊτινές δυνάμεις να ανακτήσουν τον έλεγχο, σχέδιο εγκεκριμένο από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Εξάλλου, ήδη από τον περασμένο Φεβρουάριο το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών έχει εγκρίνει μια πολυεθνική αποστολή για την Αϊτή, υπό την ηγεσία της Κένυας, με στόχο την πάταξη της ανεξέλεγκτης βίας των συμμοριών και τη φύλαξη κρίσιμων υποδομών – όπως αεροδρόμια, λιμάνια, νοσοκομεία κ.λπ.
Αυτή θεωρείται και μια σπάνια και ασυνήθιστη απόφαση για το Συμβούλιο Ασφαλείας να εξουσιοδοτεί πολυεθνικές δυνάμεις ή δυνάμεις τρίτων χωρών να διευθετήσουν ένα εσωτερικό ζήτημα μιας χώρας, με μοναδικό ίσως παράδειγμα την ανάλογη απόφαση του 2007, όταν το Συμβούλιο εξουσιοδότησε δυνάμεις της Αφρικανικής Ένωσης να εισέλθουν στη Σομαλία για να βοηθήσουν στην καταπολέμηση εξτρεμιστικών τρομοκρατικών ομάδων. Όμως τώρα κρίνεται και πάλι αναγκαίο, καθώς όλες οι προηγούμενες αποστολές του ΟΗΕ στην Αϊτή κάθε άλλο παρά επιτυχημένες ήταν, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την ειρηνευτική αποστολή του ΟΗΕ η οποία μετέφερε τη χολέρα στη χώρα, με αποτέλεσμα περισσότεροι από 10.000 Αϊτινοί να χάσουν τη ζωή τους.
Όλα αυτά συμβαίνουν σε μια γωνιά της Γης, ένα μικρό νησάκι της Καραϊβικής που κάποτε ονομαζόταν «Μαργαριτάρι των Αντιλλών», και τώρα, τυλιγμένο στους θρύλους, βρίσκεται πνιγμένο από τις απάνθρωπες δικτατορίες, οργωμένο από τη φτώχεια, φαγωμένο από τους τυφώνες του Ατλαντικού, σαρωμένο από τη βία όπου τον έλεγχο της ζωής έχουν αποκτήσει εδώ και καιρό όχι οι μάγισσες του βουντού, αλλά οι «πολιτικοποιημένοι» μαφιόζοι συμμορίτες που ποτίζουν παντού τον τρόμο.
Η Αϊτή βρίσκεται σε απελπιστική κατάσταση και ο πληθυσμός της υφίσταται τρομοκρατία διαρκείας (απαγωγές και εκτελέσεις), ενώ υποφέρει και από πείνα.
Το «περικυκλωμένο» από συμμορίες «αρπακτικών» Πορτ-ο-Πρενς ξαναβάζει την Αϊτή στον χάρτη της διεθνούς πολιτικής ζωής και ανάγει το δράμα του αϊτινού λαού σε βασική προτεραιότητα της διεθνούς κοινότητας. Ναι, τα παγκόσμια προβλήματα είναι πολλά και δυσεπίλυτα, αλλά «τώρα δεν είναι η ώρα να ξεχάσουμε την Αϊτή».

Όπως δημοσιεύθηκε στην “ΜΠΑΜ στο ρεπορτάζ” που κυκλοφορεί