PLUS
Κατά τη διάρκεια της καγκελαρίας της Άνγκελα Μέρκελ οκτώ Έλληνες πρωθυπουργοί εκλεγμένοι, τοποθετημένοι ή υπηρεσιακοί βρίσκονταν στο τιμόνι της χώρας μας. Και οι οκτώ αναγνωρίζουν πως η «σιδηρά κυρία» της Ευρώπης κράτησε στη διάρκεια της «βασιλείας» της γερά τα ηνία της Γερμανίας και της μεγαλύτερης οικονομίας της Γηραιάς Ηπείρου αλλά και της ίδιας της Ευρώπης, όσο κι αν αυτό ενοχλεί ορισμένους μέσα στους κόλπους της Ένωσης.
Tου ΝΙΚΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΑ∆Η
Αναδρομή στις ιστορικές επισκέψεις στην Αθήνα των Γερμανών καγκελαρίων και η εξωτερική πολιτική της χώρας απέναντι στην Ελλάδα στα χρόνια που μεσολάβησαν − Ο ρόλος της «σιδηράς κυρίας» και οι οκτώ Έλληνες πρωθυπουργοί με τους οποίους συνεργάστηκε στη θητεία της
Περιοδεία
Η τωρινή και τελευταία (τουλάχιστον επίσημη) επίσκεψη ως καγκελαρίου της Μέρκελ στην Αθήνα χαρακτηρίζεται απ’ όλους ως ενδεχομένως μία από τις δυσκολότερες στάσεις της… αποχαιρετιστήριας περιοδείας της. Πρόκειται για τον επίλογο μιας σχέσης μεταξύ Ελλάδας και Μέρκελ, που πέρασε από έντονες εντάσεις, σημαδεύτηκε από υπαρξιακές κρίσεις και σημάδεψε και τη θητεία της «σιδηράς καγκελαρίου». Ωστόσο, πολλοί στην Αθήνα θεωρούν ότι η επίσκεψή της δεν ήταν χαμηλής πολιτικής σημασίας ή ότι η ατζέντα της εξαντλήθηκε σε τυπικούς απολογισμούς ή αποχαιρετισμούς.
Και αυτό γιατί η εξωτερική πολιτική της Γερμανίας δεν είναι όπου φυσάει ο άνεμος κάθε φορά που αλλάζει η κυβέρνηση και αυτό το έχει αποδείξει στο πέρασμα του χρόνου από τη στιγμή που ανέλαβε καγκελάριος ο Κόνραντ Αντενάουερ το 1949 μέχρι σήμερα. Μάλιστα ο Αντενάουερ ήταν και ο πρώτος Γερμανός καγκελάριος που επισκέφθηκε την Ελλάδα μόλις 10 χρόνια μετά την απόσυρση των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής από τη χώρα μας και ήταν αυτός που εισηγήθηκε στο κυβερνητικό συμβούλιο της Γερμανίας να αναλάβει η χώρα του ένα σημαντικό κομμάτι της ανοικοδόμησης της ελληνικής οικονομίας.
Επισκέψεις
Μετά τον Αντενάουερ σειρά είχε για την καγκελαρία ο Λούτβιχ Έρχαρτ, ο οποίος δεν τα πήγε και τόσο καλά ως καγκελάριος και ο οποίος ήρθε επίσης στην Ελλάδα, για να κάνει τις διακοπές του στη Ρόδο, φιλοξενούμενος της ελληνικής κυβέρνησης, αλλά όσο κάθισε εδώ δούλεψε την ελληνογερμανική οικονομική συμφωνία που υπεγράφη λίγο αργότερα στη Βόννη. Ακολούθησε ο Κουρτ Γκέοργκ Κίζινγκερ που κανείς στην Ευρώπη δεν θέλει να τον θυμάται, μια και το ναζιστικό παρελθόν του δεν εγκατέλειψε ποτέ τις μνήμες των Γερμανών αλλά και των Ευρωπαίων.
Σειρά είχε ο Βίλι Μπραντ, ένας οραματιστής του ρεαλισμού. Ένας ηγέτης που άλλαξε τα ευρωπαϊκά πράγματα μέσω της προσέγγισης λαών και κρατών. Οραματίστηκε μια ενιαία Ευρώπη και με τον ρεαλισμό του πραγματοποίησε το όραμά του.
Τον Βίλι Μπραντ ακολούθησε ο εβραϊκής καταγωγής Χέλμουτ Σμιτ, ο σημαντικότερος υποστηρικτής της ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ – στενός φίλος του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Έμεινε στην Ιστορία για την πετυχημένη δράση του εναντίον της τρομοκρατίας και συγκεκριμένα εναντίον της οργάνωσης «Φράξια Κόκκινος Στρατός».
Ακολούθησε ο Χέλμουτ Κολ, που υπηρέτησε αρχικά ως καγκελάριος της ∆υτικής Γερμανίας και συνέχισε ως καγκελάριος της ενοποιημένης Γερμανίας μετά την πτώση του Τείχους, μένοντας στην Ιστορία ως ο πατέρας της ενοποίησης.
Και φτάνουμε στον προκάτοχο της Μέρκελ, τον Γκέρχαρντ Σρέντερ, που η Ιστορία δεν του έχει πιστώσει τίποτε το αξιόλογο, ο οποίος παρέδωσε την εξουσία το 2005 στη γνωστή μας Άνγκελα ∆ωροθέα Μέρκελ, τη γυναίκα που πολλοί ισχυρίζονται πως χωρίς αυτήν δεν θα υπήρχε σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό το είπε ένας Γερμανός, ο Γιοχάνες Φάρβικ, καθηγητής ∆ιεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Χάλε-Βίτενμπεργκ.
Βέβαια ο κ. Φάρβικ είναι Γερμανός, τι άλλο θα μπορούσε να πει. Ένας Έλληνας όμως ίσως να είχε διαφορετική άποψη ή να μην ήταν τόσο απόλυτος, με δεδομένο πως η σχέση της καγκελαρίου με την Ευρώπη περνάει, αναπόφευκτα, και μέσα από την πολιτική της για την Ελλάδα. Μια πολιτική επώδυνη, άνιση, γεμάτη αγκάθια, αμηχανία, κυνισμό.
Της χρεώνουμε τον μύθο του τεμπέλη Έλληνα, Πορτογάλου, Ισπανού. Ένας μύθος που η ίδια δημιούργησε και θα σκίαζε την Ευρώπη όλη τη μετέπειτα περίοδο των δύσκολων χρόνων της οικονομικής ευρωπαϊκής κρίσης. Το περιοδικό Der Spiegel έγραψε πρόσφατα ότι η κυρία Μέρκελ είναι εφοδιασμένη με «μεγάλη οξυδέρκεια, αλλά καθόλου ταπεραμέντο». Και η κρίση του ευρώ ίσως χρειαζόταν λιγότερη από την πρώτη και περισσότερο από το δεύτερο.
Η άποψη όμως της Άνγκελα Μέρκελ για την Ευρώπη ήταν κάπως διαφορετική από αυτήν που θα ήλπιζε ο ευρωπαϊκός Νότος. Μεγαλωμένη στην Ανατολική Γερμανία, έμαθε να βλέπει την Ευρώπη απ’ έξω. ∆εν ήταν «γεννημένη Ευρωπαία», δεν αντιλαμβανόταν -τουλάχιστον στην αρχή- ούτε το εύρος ούτε και το βάθος της Ένωσης, και κυρίως τη σημασία της συνοχής της. Και μάλλον παρά τα όσα λέει τώρα που «συνταξιοδοτήθηκε», δεν τα έχει αντιληφθεί στο σύνολό τους ακόμη. Το «alles für deutschland» την κατατρέχει ακόμη.
Βέβαια κάνοντας τον απολογισμό της, έχει παραδεχθεί ότι απαίτησε υπερβολικά πολλά από την ελληνική κοινωνία, και έστω αργά θα πρέπει να της πιστώσουμε σίγουρα την αποφασιστικότητα με την οποία απέρριψε τα σχέδια του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε για προσωρινή (;) αποχώρηση της Ελλάδας από την Ευρωζώνη το 2015. Ίσως ήταν εκείνη η στιγμή που η «σιδηρά κυρία» να είχε συνειδητοποιήσει ότι η δύναμη της Ευρώπης δεν μπορεί να πηγάζει αποκλειστικά και μόνο από την οικονομική ευρωστία της, αλλά από το αίσθημα συνοχής της, μιας συνοχής που κλυδωνιζόταν επικίνδυνα.
Σχέσεις
Τα δημοσιονομικά μπορεί να κυριάρχησαν στις σχέσεις της με την Αθήνα, αλλά δεν υπήρξαν η μόνη αφορμή εντάσεων. Το ζήτημα της ονομασίας της Βόρειας Μακεδονίας, το Προσφυγικό, οι σχέσεις με την Τουρκία, ακόμη και η κρίση στη Λιβύη επιβάρυναν κατά καιρούς την επικοινωνία και τη συνεργασία της με τους Έλληνες πρωθυπουργούς, ενώ μόνιμη σκιά παραμένει η διεκδίκηση των πολεμικών επανορθώσεων.
Το Σκοπιανό λύθηκε, ξεπερνώντας τη διαφωνία της με τον τότε αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης και σημερινό πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, ο οποίος έβλεπε κριτικά τη συμφωνία, και απέμειναν το μεγάλο αγκάθι του Προσφυγικού και οι προσπάθειες της Γερμανίας να ανακόψει τις ροές προσφύγων και μεταναστών μέσω Αιγαίου και Ελλάδας, ακόμη και παραδίνοντας τη δύναμή της -και αυτή της ΕΕ- σε έναν απολυταρχικό ηγέτη όπως ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με τη συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας.
Πολλοί την κατηγόρησαν ότι επιτρέπει στον Ερντογάν να την εκβιάζει, και μαζί όλη την Ευρώπη. Η στάση της καγκελαρίου απέναντι στον Τούρκο πρόεδρο δεν έπαψε να δίνει λαβές για ειρωνικά σχόλια και κριτική από τα ΜΜΕ και την αντιπολίτευση. Η ίδια, βέβαια, απαντούσε πάντα ότι η Τουρκία είναι ένας δύσκολος, αλλά πολύ σημαντικός εταίρος και ότι είναι προτιμότερο να συζητούμε παρά να απομονωνόμαστε. Το αποτέλεσμα των συζητήσεων αυτών και της στήριξης της Τουρκίας επαφίεται πια στην κρίση του καθενός, αλλά κυρίως της επόμενης γερμανικής κυβέρνησης.
∆ιαμεσολαβητής
Ωστόσο θα πρέπει να σημειώσουμε πως όταν η τουρκική προκλητικότητα στο Αιγαίο χτύπησε κόκκινο, το Βερολίνο έσπευσε να διαδραματίσει τον ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας καθιστώντας επιβεβλημένη την έστω απρόθυμη εγκατάλειψη της πολιτικής ίσων αποστάσεων που λανθασμένα κρατούσε η κυρία Μέρκελ, που δεν έβλεπε και δεν άκουγε. Ίσως διότι μόνο έτσι μπορούσε να διατηρεί διαύλους επικοινωνίας ανοιχτούς – και τους πρόσφυγες μακριά από τα σύνορά της.
Η εμμονική στάση της γερμανικής κυβέρνησης έναντι της Άγκυρας επιβεβαιώθηκε και στην περίπτωση της ∆ιάσκεψης του Βερολίνου για τη Λιβύη, τον Ιανουάριο του 2020, όταν η Ελλάδα αποκλείστηκε από τον κατάλογο των συμμετασχόντων παρά τα συμφέροντα και τον ρόλο της στην περιοχή.
Ας ελπίσουμε πως στην επόμενη γερμανική κυβέρνηση θα συμμετέχουν πολιτικές δυνάμεις που άσκησαν συστηματικά κριτική στην Άνγκελα Μέρκελ για την πολιτική της έναντι της Τουρκίας, με σημείο αιχμής την πώληση στρατιωτικού εξοπλισμού στην Άγκυρα. Ένα σημείο-κλειδί στις σχέσεις των δύο χωρών. Ας μην ξεχνάμε πως υπήρξαν στιγμές που η κυβέρνηση Μητσοτάκη δημοσιοποίησε την ενόχλησή της εξαιτίας της στάσης του Βερολίνου απέναντι στην Τουρκία ενώ παραβιάζονταν τα κυριαρχικά δικαιώματα δύο κρατών-μελών της ΕΕ, της Ελλάδας και της Κύπρου. Ο Έλληνας πρωθυπουργός μεταξύ άλλων άφηνε αιχμές και για τις εξαγωγές στρατιωτικού εξοπλισμού και υποβρυχίων στην Τουρκία από τη Γερμανία, τονίζοντας ότι «ευρωπαϊκές σφαίρες δεν μπορεί να στρέφονται κατά κράτους-μέλους».
Μένει να αποδειχθεί αν αυτή η κριτική θα αποτελέσει τη βάση για αλλαγή πολιτικής ή αν θα αλλάξουν απλώς οι διατυπώσεις και ο τόνος, με την ουσία να παραμένει ίδια.
Τέλος, όσον αφορά το ζήτημα της διεκδίκησης πολεμικών επανορθώσεων παγίως η γερμανική κυβέρνηση απαντά ότι «το θέμα είναι νομικώς και πολιτικώς λήξαν» και προφανέστατα θα παραμείνει έτσι ως «αγκάθι» στις σχέσεις των δύο χωρών.
Σε κάθε περίπτωση, η επίσκεψη Μέρκελ στην Αθήνα είναι υψηλού συμβολισμού και ας είχε χαρακτήρα απολογισμού των ελληνογερμανικών σχέσεων. Σχέσεων που πέρασαν από «σκαμπανεβάσματα» και που η κυρία Μέρκελ εξ όσων είπε θεωρεί πως χειρίστηκε σωστά. Άποψή της, θα συμπληρώσουμε… Πάντως το Σάββατο στη Ρώμη, στη σύνοδο του G20 με τους ηγέτες των πιο προηγμένων χωρών, η Άνγκελα Μέρκελ παρέδωσε το «δαχτυλίδι» στον διάδοχό της δίνοντας στη διεθνή κοινότητα την αίσθηση της συνέχειας στην εξουσία. Και τώρα πια θα αποσυρθεί περιμένοντας και αυτή να κριθεί και να χαρακτηρισθεί από την «αμείλικτη» Ιστορία.
[postgallery]
