PLUS
Το 1934 ο κορυφαίος Βέλγος ζωγράφος Réné Magritte φιλοτέχνησε τον συγκλονιστικότερο πίνακα όλων των εποχών σχετικά με το τι πραγματικά σημαίνει βιασμός (The Rape/Le Viol – Oil on canvas, Menil Collection, Houston TX).
Το έργο προκάλεσε τόσο μεγάλη αίσθηση, όταν πρωτοπαρουσιάστηκε σε έκθεση των Βρυξελλών, που αναγκάστηκαν να το καλύψουν με κουρτίνα.
Το γεγονός ότι στο πρόσωπο μιας γυναίκας τα όργανα της όρασης, της όσφρησης και της γεύσης αντικαθίστανται από στήθος, αφαλό και γεννητικά όργανα αποτελεί την πλέον σοκαριστική αποκάλυψη για το πως πραγματικά βλέπει ο βιαστής το θύμα του: σαν ένα κομμάτι σάρκας το οποίο απαγορεύεται να έχει αισθήσεις αλλά προορίζεται αποκλειστικά για να ικανοποιήσει τις δικές του απαγορευμένες. Τα μάτια της δεν προορίζονται για να βλέπουν αλλά για να αντικατοπτρίζουν τις αρρωστημένες του ορέξεις, ενώ το στόμα της φιμώνεται και η φωνή της «κλείνει» από έναν ασύμμετρα μακρύ φαλλικό λαιμό. Με δυο λόγια, δεν πρόκειται μόνο για σωματικό βιασμό αλλά και για εφόρου ζωής βιασμό προσώπου – με όνομα, επώνυμο, ζωή και περιβάλλον γύρω του – προσωπικότητας και ψυχισμού.
Αυτά, με αφορμή την τρέχουσα επικαιρότητα και ένα «κρίμα» που η Τέχνη δεν δίδαξε τον… «καλλιτέχνη». Ούτε που η ίδια η ζωή δεν δίδαξε όλους εκείνους που τόσο αβίαστα πιστεύουν σε «όμορφα» προσωπεία και δεν υποψιάζονται τα άσχημα πρόσωπα αλλά και αντίστροφα. Όταν ο καθένας μας κλείνει την πόρτα του σπιτιού του πίσω του, κανένας δε γνωρίζει ποιες μπουνιές σηκώνονται, ποια κρανία λιποθυμούν αιμόφυρτα σε κόγχες, ποιες αξιοπρέπειες λαβώνονται. Κι όταν ο καθένας μας κλείνει τα βλέφαρά του το βράδυ, κανένας δε γνωρίζει τι βαρίδια αλλοιώνουν τον ψυχισμό του. Όπως και στον σουρεαλισμό του Magritte το κρυφό είναι σημαντικότερο από το ορατό.
«Μπορούσε να είχε όποια ήθελε!». Κι αν δεν μπορούσε να είχε αυτή που ήθελε; Αποκλείεται, «οι γυναίκες έτρεχαν πίσω του σαν τα σκυλιά!». Τα διαβάζω και σκέφτομαι αν πρέπει να ουρλιάξω ή να…γαυγίσω. Λες και ο βιαστής μπαίνει σε αισθητικά καλούπια, έχει αρνητικό πρόσημο χαρακτήρα και εντάσσεται αποκλειστικά σε χαμηλά κοινωνικά στερεότυπα. Αλλιώς απαλλάσσεται από κάθε υποψία. Όταν υπάρχουν άνθρωποι που δεν ξέρουν να κάνουν τον διαχωρισμό μεταξύ αυτού που βλέπουν επιφανειακά, τσουγκρίζοντας τσίπουρα το Πάσχα ή μετέχοντας σε ένα κοινό project και της πιθανότητας ενός ψυχοκοινωνικού διπολισμού και να πάρουν αποστάσεις, τότε δεν τίθεται απλά ζήτημα έλλειψης συναισθηματικής ευφυΐας αλλά κατά βάσιν παιδείας. Ο μεγάλος πάσχων της ελληνικής κοινωνίας. Και όπου δεν υπάρχει παιδεία, υπάρχει αδυναμία, ασυδοσία και πολλά άλλα άλφα στερητικά, μεταξύ άλλων δε και ανικανότητα. Και «η βία είναι το τελευταίο καταφύγιο των ανίκανων», όπως είχε πει και ο Αμερικανός συγγραφέας Isaac Asimov. Όταν επικεντρώνεις ολόκληρη τη ζωή σου σε ένα και μόνο χαρακτηριστικό σου, για παράδειγμα εμφάνιση, ταλέντο, εξουσία και δεν αναπτύσσεις και κάποιες ακόμα ποσοστιαίες μονάδες ικανοτήτων του εγκεφάλου σου, για να επεκτείνεις το πολυσχιδές της προσωπικότητάς σου, τότε καταντάς ελλειμματικός. Μα έλα που τα φώτα και η λάμψη μαζί με το καλό «χαρακτηριστικό» φωτίζουν και το έλλειμα. Και τότε εκτίθεται το κενό σου, η απουσία σου, ο τυχοδιωκτισμός σου, ο κομπλεξισμός σου, το πουκάμισό σου το αδειανό.
Καμιά Ελένη όμως δεν πρέπει να το πληρώνει αυτό, καμία φίλη, αδελφή, μάνα, κόρη, καμία γυναίκα, άνδρας ή παιδί. Ούτε να φοβάται, ούτε να ντρέπεται. Η ντροπή ανήκει αποκλειστικά και μόνο στον θύτη. Όσο για το θύμα έχει να διαλέξει ανάμεσα στον πόλεμο και τη ντροπή. Προτιμότερο να διαλέξει τον «πόλεμο», γιατί αν διαλέξει την ντροπή θα έχει και τον πόλεμο, για να παραφράσω λίγο τον Winston Churchill. Δεν είναι τυχαίο ότι στον πόλεμο από τα βασικά «μέσα» επιβολής της εξουσίας αποτελεί ο βιασμός. Γιατί ο βιασμός δε συνδέεται αποκλειστικά με σεξουαλικά απωθημένα, αλλά κυρίως με την επίδειξη και άσκηση εξουσίας. Πόσο μάλλον αν επιβάλλεται ως όπλο υποταγής σε γυναίκες – κυρίως αλλά όχι μόνο – που όχι απλά δεν έχουν καμία ανάγκη να πραγματωθούν μέσα από δανεικές εξουσίες αλλά υπερέχουν σε όλα τα σημεία από τον θύτη. Μάλλον η «ηδονή» είναι μεγαλύτερη. Όχι επιδιώκοντας την κατάκτηση αυτού που δεν έχουν –θέλει κόπο- αλλά κατατροπώνοντάς το –θέλει τρόπο. Κι η κοινωνία έχει τόσο άκοπα και άκριτα αφομοιώσει και ανεχθεί τέτοιες συμπεριφορές που επιβάλλει στο θύμα μια, κατά την ψυχολογία, μαθημένη αβοηθησία.
Μόνο που οι πλέον προηγμένες κοινωνίες είναι αυτές που τοποθετούν τη γυναίκα ψηλά. Ένας νοερός γύρος στον παγκόσμιο χάρτη μας πείθει. Όπου υπάρχει καταπίεση και υποτίμηση της γυναίκας καταβαραθρώνεται σταδιακά ολόκληρη η κοινωνία. Ο άνθρωπος, γυναίκα ή άνδρας, από τη φύση του είναι σαν την άμμο: όσο την κρατάς ελεύθερη μέσα στη χούφτα σου, στέκεται αμετακίνητη, όσο σφίγγεις τη χούφτα σου, η άμμος κυλάει και φεύγει. Στην προκειμένη περίπτωση ο φερόμενος ως θύτης κατηγορείται ότι άσκησε τη χειρότερη των καταπιέσεων: βιασμό και ξυλοδαρμό. Και τώρα παλεύει να ισορροπήσει πάνω σε… «Κινούμενη ‘Αμμο», λες και το είχε προβλέψει το 2005, όταν ο ίδιος έγραφε το σενάριο της ομώνυμης σειράς με πρωταγωνιστή τον εαυτόν του και τη συμπρωταγωνίστριά του στον ρόλο μιας νεαρής δυναμικής κοπέλας που εργαζόταν στις Βρυξέλλες και είχε πέσει θύμα βιασμού από τον προϊστάμενό της.
Να πέσει η κουρτίνα από τον Magritte!
Not to be reproduced!
(Not to be reproduced – Réné Magritte, 1937, Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam)
