PLUS
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ακροβατεί σε μια λεπτή γραμμή μεταξύ της Δύσης, της Ρωσίας και της Κίνας για περισσότερες από δύο δεκαετίες. Η Τουρκία επωφελήθηκε από τη βοήθεια και των δύο πλευρών στον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, επέκτεινε τη στρατιωτική της εμβέλεια και την επιρροή της στη Συρία, τη Λιβύη, τον Νότιο Καύκασο, την ανατολική Μεσόγειο και τον Κόλπο, εξάπλωσε την ήπια ισχύ της στην Αφρική, την Κεντρική Ασία και τα Δυτικά Βαλκάνια και έχτισε μια σημαντική εθνική αμυντική βιομηχανία.
Όταν οι εμπειρογνώμονες διεθνών σχέσεων το αξιολογούν αυτό, συχνά επιστρέφουν στον όρο «εξισορροπητική πράξη». Οι Τούρκοι αναλυτές προτιμούν να μιλούν για μια αναζήτηση «στρατηγικής αυτονομίας» – την ικανότητα υπεράσπισης των συμφερόντων της χώρας έναντι όλων των απειλών χωρίς να εξαρτώνται από καμία εξωτερική δύναμη.
Αλλά στη δεύτερη εποχή Τραμπ μπορεί ο Ερντογάν να διατηρήσει την ακροβατική γεωπολιτική του πολιτική και να αποκομίσει οφέλη; Μια διαφωνία μεταξύ των δύο, Τραμπ και Ερντογάν χαρακτήρισε την τελευταία θητεία του Τραμπ, αλλά υπήρξε επίσης μια σειρά από συγκρούσεις και παρεξηγήσεις που έσπειραν βαθιά δυσπιστία μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ.
«Ο Ερντογάν… δεν φοβάται ακριβώς το Οβάλ Γραφείο», είπε ο Άαρον Στάιν, ειδικός στα θέματα που αφορούν την Τουρκία και είναι πρόεδρος του Ινστιτούτου Ερευνών Εξωτερικής Πολιτικής των ΗΠΑ, σε πρόσφατη εκδήλωση του Κέντρου Ευρωπαϊκής Πολιτικής . Η σχέση είναι τώρα μια σταθερή αστάθεια, είπε, και ενώ οι δύο χώρες δεν τα πάνε καλά πια, «δεν υπάρχει ρήξη του δεσμού τους μέσα στο ΝΑΤΟ».
Υπό την πρώτη κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ, οι ΗΠΑ απέκλεισαν την Τουρκία από τη κοινοπραξία των μαχητικών αεροσκαφών F35, αφού η Άγκυρα αψήφησε την Ουάσιγκτον αγοράζοντας ένα προηγμένο σύστημα αεράμυνας από τη Ρωσία.
Από την πλευρά του, ο Ερντογάν κατηγόρησε τις ΗΠΑ ότι φιλοξενούν και υποκινούν τον Φετουλάχ Γκιουλέν , τον Ισλαμιστή ιεροκήρυκα με έδρα την Πενσυλβάνια, τον οποίο κατηγόρησε για την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 που παραλίγο να τον ανατρέψει.
Κάποια στιγμή, ο Τραμπ απείλησε δημόσια ότι θα καταστρέψει την οικονομία της Τουρκίας εάν ο Ερντογάν έστελνε στρατεύματα στη Συρία για να επιτεθεί στις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ κουρδικές δυνάμεις, τις οποίες η Άγκυρα θεωρεί παρακλάδι του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), του πιο θανάσιμου εγχώριου εχθρού του.
Ωστόσο, ο Ερντογάν ήταν ένας από τους παγκόσμιους ηγέτες που υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό τη δεύτερη εκλογική νίκη του Τραμπ, ενώ ο Τραμπ περιέγραψε τον αυταρχικό Τούρκο ηγέτη ως φίλο και εξέφρασε θαυμασμό για τον ρόλο της Τουρκίας στη συμβολή του στην πτώση του βάναυσου καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία, όταν αυτή ανατράπηκε από την υποστηριζόμενη από την Τουρκία Hayat Tahrir al-Sham (HTS) τον Δεκέμβριο.
Υπάρχουν ευκαιρίες και παγίδες για την Τουρκία με την επιστροφή του Τραμπ στην ηγεσία των ΗΠΑ, ο οποίος είναι λιγότερο πιθανό από τον Τζο Μπάιντεν να κρατήσει τον Ερντογάν σε καραντίνα λόγω του άθλιου ιστορικού του σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και τη άλωση του κράτους, αλλά μπορεί να είναι πιο σκληρός για τη εχθρότητά του απέναντι στο Ισραήλ και την υποστήριξη της Χαμάς .
Ο Ερντογάν δεν έγινε ποτέ δεκτός στον Λευκό Οίκο επί Μπάιντεν και οι δεσμοί τους ήταν παγωμένοι, ενώ ο Τραμπ εξακολουθεί να δέχεται τις τηλεφωνικές του κλήσεις. Η νέα κυβέρνηση αναγνωρίζει ότι η Τουρκία, είναι ένα έθνος κομβικής σημασίας 85 εκατομμυρίων κατοίκων που βρίσκεται στρατηγικά στην άρθρωση της Ευρώπης , της Ασίας και της Μέσης Ανατολής, ελέγχει την πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα, έχει γίνει μια σημαντική, μεσαία δύναμη με αυτοπεποίθηση, με επιρροή που εκτείνεται από από την κεντρική Ασία έως την Αφρική και τον αραβικό κόσμο.
Παρά την άρνησή της να συμμετάσχει στις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας για τον πόλεμο στην Ουκρανία και αφού πρόσφατα ζήτησε ανεπιτυχώς να ενταχθεί στην ομάδα Brics των μη δυτικών αναδυόμενων δυνάμεων που κυριαρχείται από τη Μόσχα και το Πεκίνο, η Τουρκία παραμένει αγκυροβολημένη στη Δύση ως μέλος του ΝΑΤΟ αν και δεν υπάρχει ελπίδα για ένταξη στην ΕΕ.
Στα θετικά, Τούρκοι και Αμερικανοί εμπειρογνώμονες βλέπουν μια ευκαιρία να ξεχάσουν τη διαμάχη για τους ρωσικούς πυραύλους S-400. Ένας πιθανός συμβιβασμός θα ήταν η αποθήκευση των ρωσικών πυραύλων στην αεροπορική βάση Ινσιρλίκ, όπου η αμερικανική αεροπορία έχει μια από τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις στρατευμάτων της στη Μέση Ανατολή. Σε αντάλλαγμα, η Ουάσιγκτον θα άρει τις κυρώσεις όπλων στην Τουρκία και θα της πουλήσει τα F35, αν και δεν είναι σαφές εάν η Άγκυρα, η οποία αναπτύσσει το δικό της μαχητικό αεροσκάφος, είναι τώρα τόσο πρόθυμη να ενταχθεί ξανά στο πρόγραμμα.
Μπορεί επίσης να υπάρξει μια ευκαιρία για τις ΗΠΑ και την Τουρκία να συνεργαστούν πιο στενά στη Συρία, όπου βρίσκονται σε διαμάχη από τότε που η Ουάσιγκτον υποστήριξε τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), την κουρδική πολιτοφυλακή στη βορειοανατολική Συρία που η Άγκυρα λέει ότι είναι παρακλάδι του PKK. Ο Στάιν αποκάλεσε αυτή τη συμμαχία «το απόλυτο αμάρτημα» στα μάτια των Τούρκων.
Ως μέρος της προσπάθειάς του να απεμπλακεί από τους «για πάντα πολέμους» στη Μέση Ανατολή, ο Τραμπ προσπάθησε ανεπιτυχώς στην πρώτη του θητεία να αποσύρει τις ειδικές δυνάμεις των ΗΠΑ που δρούσαν μαζί με τις SDF εναντίον του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία.
Οι σχέσεις με την αιώνια περιφερειακή αντίπαλο της Τουρκίας, την Ελλάδα επιστρέφουν σε μια πιο εποικοδομητική φάση μετά την απειλή του Ερντογάν να βομβαρδίσει την γείτονα της στο Αιγαίο κατά την τελευταία του προεδρική εκστρατεία.
Η Άγκυρα συμμορφώθηκε επίσης με τις διακριτικές προειδοποιήσεις του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ για τον περιορισμό των δραστηριοτήτων τραπεζών που είναι ύποπτες ότι βοηθούν Ρώσους ολιγάρχες που έχουν επιβληθεί σε κυρώσεις να μεταφέρουν χρήματα και διευκολύνουν το εμπόριο με τη Μόσχα σε αγαθά που έχουν επιβληθεί κυρώσεις από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το εμπόριο της Τουρκίας με τη Ρωσία έχει σχεδόν τριπλασιαστεί μετά την ευρείας κλίμακας εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία, αν και έχει υποφέρει από την απώλεια του ρωσικού τουρισμού. Ωστόσο, η Άγκυρα συνέχισε επίσης να προμηθεύει όπλα στο Κίεβο, συμπεριλαμβανομένων των μη επανδρωμένων αεροσκαφών Bayraktar που αποδείχθηκαν κρίσιμα στις πρώτες ημέρες του πολέμου και τώρα κατασκευάζονται στην Ουκρανία.
Ορισμένοι Τούρκοι σχολιαστές εικάζουν ότι ο Ερντογάν μπορεί να προσφερθεί να μεσολαβήσει μεταξύ Τραμπ και Βλαντιμίρ Πούτιν. Ωστόσο, ο πρώην Τούρκος διπλωμάτης Alper Coşkun είπε ότι δεν πιστεύει ότι ο Πούτιν θα ήθελε να «δώσει τη δόξα» της μεσολάβησης με τις ΗΠΑ σε οποιονδήποτε τρίτο ενδιάμεσο, και ιδιαίτερα όχι στην Τουρκία μετά τα γεγονότα στη Συρία.
Στα αρνητικά, η αμέριστη υποστήριξη του Ερντογάν στη Χαμάς και την Παλαιστινιακή αντίσταση –κατηγορώντας τον ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου για «γενοκτονία» και συγκρίνοντάς τον με τον Χίτλερ– μπορεί να τον φέρει σε αντιπαράθεση με μια φιλοϊσραηλινή κυβέρνηση Τραμπ.
Ωστόσο, ο Ερντογάν βρισκόταν στα πρόθυρα να καλωσορίσει τον Νετανιάχου στην Τουρκία και να αποκαταστήσει τις σχέσεις λίγο πριν τη σφαγή των Ισραηλινών αμάχων από τη Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023. Η σκληρή στρατιωτική απάντηση του Ισραήλ κατά της Γάζας προκάλεσε νέα κρίση στους δεσμούς των δύο χωρών.
Η Άγκυρα διέκοψε επίσημα τις εμπορικές σχέσεις με το Ισραήλ πέρυσι, αλλά ο Mustafa Aydın, πρόεδρος του Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων της Τουρκίας, είπε ότι το πετρέλαιο από το Αζερμπαϊτζάν συνεχίζει να ρέει στο Ισραήλ μέσω τουρκικών λιμανιών και το εμπόριο με την «Παλαιστίνη» έχει έκτοτε αυξηθεί κατά 2.400% σύμφωνα με τα επίσημα τουρκικά στατιστικά στοιχεία, που υποδηλώνουν ότι οι επιχειρήσεις συνεχίζονται με διαφορετικό όνομα. Ομοίως, ο επικεφαλής της υπηρεσίας εσωτερικής ασφάλειας του Ισραήλ, Shin Bet, όπως αναφέρεται από τα ισραηλινά μέσα ενημέρωσης είχε μυστικές συνομιλίες με τον Τούρκο ομόλογό του, Ibrahim Kalın, τον περασμένο Νοέμβριο.
Πραγματιστές, δυτικομορφωμένοι σύμβουλοι, όπως ο Καλίν και ο υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν, πιστεύεται ότι στέκονται ψηλά στο περιβάλλον του Ερντογάν, ενώ οι σκληροπυρηνικοί εθνικιστές στρατιωτικοί και πολιτικοί σύμβουλοι φαίνεται να έχουν παραγκωνιστεί.
Ίσως ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας είναι η πιθανότητα η Τουρκία και το Ισραήλ να έρθουν σε άμεση αντιπαράθεση στη Συρία, όπου ουσιαστικά έχουν γίνει γείτονες στο κενό ασφαλείας μετά τον Άσαντ. Ο Aydın σημείωσε ότι Ισραηλινοί πολιτικοί και ακαδημαϊκοί μιλούν όλο και περισσότερο για την Τουρκία ως απειλή για το εβραϊκό κράτος, ενώ ορισμένοι Τούρκοι στρατιωτικοί σχεδιαστές φοβούνται ότι το Ισραήλ, σε κρυφή συνεργασία με Κούρδους μαχητές, θα μπορούσε να γίνει απειλή για την Τουρκία.
Μια σύγκρουση Ισραήλ-Τουρκίας θα μπορούσε να καταστρέψει τα σχέδια του Τραμπ για ειρήνευση και απεμπλοκή από τη Μέση Ανατολή αλλά ο Ερντογάν είναι πολύ έμπειρος και προπάντων ρεαλιστής για να φτάσει σε μια τέτοια σύγκρουση.
Άρθρο Γνώμης του Paul Taylor, συνεργάτη στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Πολιτικής
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
«Global Gateway»: Ενημερωτική ημερίδα για την Ευρωπαϊκή Στρατηγική στο ΥΠΕΞ
Καναδάς: Καλεί Μεξικό και ΕΕ σε συντονισμένη αντίδραση στη δασμολογική πίεση του Τραμπ
