Μπορεί το AI να μας σώσει από τον καρκίνο του μαστού;

Η τεχνητή νοημοσύνη έχει μπει για τα καλά στον ιατρικό τομέα με εκπληκτικά αποτελέσματα σε πολλούς τομείς. Είναι εντυπωσιακό το πόσο μπορεί να βοηθήσει, πόσο λύνει τα χέρια των γιατρών και πόσο θα βοηθήσει τον πληθυσμό της γης. Η τεχνολογία στην υπηρεσία του ανθρώπου.

Η Δρ. Αλεξάνδρα Αθανασίου είναι εξειδικευμένη ακτινολόγος μαστού με εμπειρία 22 ετών  σε ογκολογικά νοσοκομεία στη Γαλλία (Institut Curie, Institut Gustave Roussy) και στο νοσοκομείο ΜΗΤΕΡΑ στην Αθήνα, όπου και κατέχει από το 2014 τη θέση της Διευθύντριας του Τμήματος Απεικόνισης Μαστού. Είναι στο Executive Board of European Society of Breast Imaging (ΕUSOBI) όπου και είναι Chair of International Relations Committee.

Εκπροσωπεί το EUSOBI στο European Cancer Oganization. Είναι μέλος ευρωπαϊκών working groups  για τη σύνταξη κατευθυντήριων οδηγιών για τον προσυμπτωματικό έλεγχο (screening) και τη διαχείριση των παθήσεων του μαστού. Ασχολείται ερευνητικά με νεότερες τεχνικές στη μαγνητική μαστογραφία και στη μαστογραφία με σκιαγραφικό, ενώ από τον Φεβρουάριο του 2023 είναι ερευνήτρια στο πολυκεντρικό ευρωπαϊκό πρωτόκολλο ODELIA με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την ανάπτυξη συστήματος τεχνητής νοημοσύνης στην μαγνητική μαστογραφία.

– Τι σημαίνει «τεχνητή νοημοσύνη» κυρία Αθανασίου για το στήθος και τον καρκίνο του μαστού;

Κάθε φορά που κάνουμε μια απεικονιστική εξέταση για τον μαστό (μαστογραφία, τομοσύνθεση, υπερηχογράφημα, μαγνητική μαστογραφία), αυτό που λαμβάνουμε είναι μια ψηφιακή εικόνα αποτελούμενη από ένα σύνολο pixels (όπως πχ όταν κάνουμε μια φωτογραφία με το smartphone μας). Αυτά τα pixels  εμπεριέχουν ιατρική πληροφορία, διότι ο τρόπος που διατάσσονται στην εικόνα και η διαβάθμιση του χρώματος τους δεικνύουν πώς είναι ανατομικά ο μαστός μας, αν υπάρχει βλάβη, και τι είδους είναι η βλάβη που υπάρχει (καλοήθης ή κακοήθης). Το ανθρώπινο μάτι είναι κατασκευασμένο να αντιλαμβάνεται πληροφορία από ένα μέγεθος και πάνω, σίγουρα πάντως όχι σε τόσο μικρή κλίμακα όπως ένα pixel. Εδώ έρχονται πολύτιμοι αρωγοί οι αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης οι οποίοι έχουν την ικανότητα να αναλύουν αυτή την πληροφορία και να υποβοηθούν τους εξειδικευμένους ακτινολόγους μαστού για ακόμα πιο πρώιμη και έγκυρη διάγνωση. Το ενδιαφέρον με την τεχνητή νοημοσύνη είναι ότι πλέον μπορεί να παρέχει όχι μόνο διαγνωστική υποβοήθηση σε άμεσο χρόνο αλλά και προβλεπτική πληροφορία σε απώτερο χρόνο, δηλαδή να μας «σημάνει» μια περιοχή δυνητικά μελλοντικά ύποπτη χωρίς να υπάρχει βλάβη ακόμα. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι θα σκύψουμε με περισσότερη προσοχή στην εν λόγω περιοχή, π.χ. να ζητήσουμε έναν πιο σύντομο επανέλεγχο ή μια συμπληρωματική εξέταση.

– Πόση τεχνολογία αντέχει η ιατρική;

Τόση και άλλη τόση είναι η αυθόρμητη απάντησή μου! Η τεχνολογική πρόοδος στην Ιατρική, ειδικά τον τελευταίο αιώνα, είναι θεαματική και εντελώς απαραίτητη, ακόμα και αν περνά απαρατήρητη στα μάτια του ευρέος κοινού. Κατά τη γνώμη μου,  το ερώτημα αφορά περισσότερο την ηθική χρήση της τεχνολογίας ώστε ο Άνθρωπος να είναι πάντα στο επίκεντρο και η επιστήμη της Ιατρικής να συνεχίσει να προοδεύει χωρίς να χαθεί η ανθρώπινη επαφή θεραπευτή-θεραπευόμενου. Ξέρετε, ένα ικανό ποσοστό ίασης περνά ψυχικά ακριβώς από αυτή την σχέση. Η υψηλή τεχνολογία είναι εργαλείο, απαραίτητο μεν, εργαλείο δε. Με αυτή την έννοια, προσωπικά είμαι ένθερμη υπέρμαχος της συνεχιζόμενης τεχνολογικής εξέλιξης, με την προϋπόθεση να διατηρεί σταθερά ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα.

– Τι σημαίνει για εσάς «ιατρικό λάθος» και πώς το προλαμβάνετε εκτός τού να είστε άριστη γιατρός; Υπάρχει τρόπος double check δηλαδή;

Μεγάλο και σημαντικό θέμα θίξατε αγαπητή… Κανείς εξ ‘υμών που έχουμε δώσει τον όρκο του Ιπποκράτη δεν μπορεί να δεχθεί ή να  συμβιβαστεί με την έννοια του «λάθους», παρότι γνωρίζουμε όλοι μας ότι τα λάθη είναι ανθρώπινα και αναπόφευκτα- to err is human. Πρακτικά, η εμπειρία μου με έχει διδάξει ότι δύο ειδών είναι τα λάθη στην απεικόνιση του μαστού: perception errors και interpretation errors, ήτοι λάθη αντίληψης και λάθη ερμηνείας αντίστοιχα. Η πρώτη κατηγορία αφορά σε εικόνες που είναι ορατές στην απεικόνιση αλλά διαλάθουν της προσοχής μας, είτε διότι είμαστε κουρασμένοι είτε διότι η προσοχή μας διασπάται από άλλους παράγοντες, πχ. μας διακόπτει ένα τηλεφώνημα. Η δεύτερη κατηγορία αφορά σε εικόνες που τις βλέπουμε μεν, τις ερμηνεύουμε λάθος δε, φερ’ειπείν ταξινομούμε ως πιθανά καλοήθη μια εικόνα που είναι κακοήθης. Σε ανθρώπινο-ιατρικό επίπεδο, οι λόγοι λάθους παραμένουν ίδιοι, δηλαδή κούραση, διάσπαση προσοχής ή και έλλειψη εμπειρίας μερικές φορές. Αυτός είναι ο λόγος που η απεικόνιση μαστού αποτελεί συγκεκριμένη εξειδίκευση, ώστε να εξασφαλίζεται η εκπαίδευση και εμπειρία. Προσωπικά, προκειμένου να ελαχιστοποιήσω τους παράγοντες κούρασης και προσοχής, φροντίζω να δουλεύω με συνθήκες ησυχίας, δεν επιτρέπω να με ενοχλούν, μου διαθέτω το χρόνο που χρειάζεται ανά εξέταση χωρίς να βιάζομαι και φροντίζω να έχω ένα ανώτατο όριο εξετάσεων ανά ημέρα, ώστε να είναι το μυαλό μου και τα μάτια μου «καθαρά». Τέλος, χρησιμοποιώ εδώ και 4 χρόνια στην καθημερινή μου πρακτική αλγορίθμους τεχνητής νοημοσύνης τόσο στη μαστογραφία όσο και στην τομοσύνθεση που ενέχουν ρόλο double check- second reader  (όπως γίνεται στα προγράμματα screening  του εξωτερικού).

– Σε ποιο σημείο διεθνώς από άποψη προόδου βρίσκεται η χώρα μας στον τομέα του καρκίνου του μαστού;

Καταρχάς να επισημάνουμε ότι η χώρα μας έχει επίσημα πλέον πρόγραμμα προ συμπτωματικού ελέγχου του γενικού πληθυσμού για τον καρκίνο του μαστού, όπως όλες οι προηγμένες χώρες, πρόγραμμα το οποίο ακολουθεί όλες τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε θεραπευτικό επίπεδο, ακολουθούνται τα διεθνή πρωτόκολλα πολύ ικανοποιητικά οφείλω να πω. Τεχνολογικά είμαστε επίσης σε πολύ καλό σημείο με την έννοια του εξοπλισμού σε μαστογράφους, μαγνητικούς τομογράφους κλπ., γεγονός το οποίο εξασφαλίζει απεικόνιση υψηλού επιπέδου. Σε επίπεδο έρευνας, γίνονται πολύ σημαντικές προσπάθειες με συμμετοχή Ελλήνων ερευνητών σε διεθνείς μελέτες, παράδειγμα η δική μας συμμετοχή στο  ευρωπαϊκό πρωτόκολλο ODELIA όπου αναπτύσσουμε ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που να «διαβάζει» μαγνητικές μαστογραφίες υποβοηθώντας τον ακτινοδιαγνώστη και βελτιστοποιώντας τόσο την ροή όσο και την απόδοση των αποτελεσμάτων. Τέλος, θα ήθελα να επισημάνω τις προόδους που έχουν γίνει όσον αφορά στην ενημέρωση των γυναικών για την πρόληψη του καρκίνου του μαστού. Σίγουρα υπάρχουν ακόμα πολλά που πρέπει να γίνουν στο επίπεδο της ορθής πληροφόρησης, χαίρομαι όμως  που κινούμαστε στη σωστή κατεύθυνση. Το λεγόμενο health literacy  είναι συνολικά δείκτης υγείας μιας κοινωνίας.