PLUS
Καθώς οι Aμερικανοί ψηφοφόροι επιλέγουν νέο πρόεδρο, οι Ευρωπαίοι περιμένουν με αγωνία να δουν αν ο νικητής θα είναι ο Ντόναλντ Τραμπ, ένας εφιάλτης για πολλούς, ή η Κάμαλα Χάρις, που θεωρείται πιο ευνοϊκή για τις διατλαντικές σχέσεις, γράφει σε ανάλυσή του το Politicο.
Και συνεχίζει: «Να μια συμβουλή από έναν διά βίου Ευρω-Αμερικανό: Ανησυχήστε λιγότερο για την αμερικανική προεδρία και περισσότερο για το πώς η Ευρώπη μπορεί να σταθεί μόνη της σε μια επικίνδυνη παγκόσμια σκηνή. Η δυσάρεστη αλήθεια είναι ότι το αμερικανικό ενδιαφέρον για την Ευρώπη φθίνει τα τελευταία 30 χρόνια. Και κανένας από τους δύο υποψηφίους δεν είναι πιθανό να επαναφέρει την εποχή των διατλαντικών σχέσεων της δεκαετίας του ’90».
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι εκλογές δεν θα επηρεάσουν την Ευρώπη. Ο ένας υποψήφιος θαυμάζει τον Βλαντιμίρ Πούτιν, θέλει να επιβάλει δασμούς 100% στα ευρωπαϊκά προϊόντα και υπόσχεται να τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία την επόμενη μέρα της εκλογής του. Οι αναφερόμενες απειλές του για αποχώρηση της Ουάσιγκτον από το ΝΑΤΟ θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη, καθώς αυτή τη φορά ο Τραμπ πιθανότατα δεν θα περιβάλλεται από «βαθιές πολιτικές αναστολές». Αντίθετα, η Χάρις υπόσχεται συνέχιση της παγκόσμιας ηγεσίας των ΗΠΑ και έχει έναν φιλοευρωπαίο σύμβουλο, τον Φιλ Γκόρντον, στον οποίο η Ευρώπη εναποθέτει μεγάλες ελπίδες.
Αν όμως κάνουμε ένα βήμα πίσω, η μεγαλύτερη εικόνα είναι αυτή: Η Ευρώπη δεν είναι πλέον τόσο σημαντική για την Ουάσιγκτον, όσο ήταν κάποτε. Γηράσκουσα και συρρικνούμενη, αλλεργική στην πολιτική εξουσίας, διαιρεμένη και φοβική στους κινδύνους, η Ευρώπη προκαλεί πλέον σε πολλούς Αμερικανούς όχι αγάπη, αλλά περιφρόνηση, ένας προορισμός καλός για διακοπές και όχι για πολλά άλλα. Δεν βοηθάει, επίσης, ότι η διαφορά απόδοσης μεταξύ των αμερικανικών και των ευρωπαϊκών οικονομιών διευρύνεται αμείλικτα προς όφελος της Αμερικής.
Οι υποστηρικτές της διατλαντικής σχέσης θα επισημάνουν, δίκαια, ότι η σχέση ΗΠΑ – Ε.Ε. ήταν καλή υπό τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν. Η υποστήριξή του προς την Ουκρανία (συμπεριλαμβανομένου ενός δανείου 20 δισ. δολαρίων που ανακοινώθηκε την περασμένη εβδομάδα) ήταν σταθερή, αν και δεν ανταποκρίνεται στις επιθυμίες των «γερακιών». Η διοίκησή του, μέσω του συμβούλου εθνικής ασφάλειας Τζέικ Σάλιβαν, έχει δημιουργήσει στενές σχέσεις με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. «Λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, πιστεύω ότι οι ΗΠΑ είναι πιο αφοσιωμένες στην Ευρώπη από ό,τι ήταν εδώ και 70 χρόνια» έγραψε ο Αμερικανός σκηνοθέτης Γουίτ Στίλμαν, που έχει περάσει μεγάλο μέρος της καριέρας του στην Ευρώπη.
Αλλά (και εδώ έρχεται το αλλά), ο Μπάιντεν είναι ο τελευταίος πρόεδρος της Αμερικής του Ψυχρού Πολέμου. Ύστερα από αυτόν, η πλημμύρα, ή πιο συγκεκριμένα μια γενιά πολιτικών που δεν θεωρούν ότι η Ρωσία αποτελεί βασική απειλή για τα συμφέροντα των ΗΠΑ ή που έχουν μια σημαντικά μειωμένη αίσθηση του ρόλου της Ουάσιγκτον στον κόσμο. Ακόμη και ο Μπάιντεν, όταν ήρθε η ώρα της απόφασης, επέτρεψε να φανεί η προτεραιότητα της Ουάσιγκτον στον Ινδο-Ειρηνικό. Θυμηθείτε το σκάνδαλο AUKUS, όταν οι ΗΠΑ άρπαξαν ένα σημαντικό συμβόλαιο για την κατασκευή υποβρυχίων κάτω από τη μύτη της Γαλλίας. Ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν ήταν έξαλλος. Η απογοητευτική απάντηση της Ουάσιγκτον θύμισε την περίφημη φράση του Ντον Ντρέιπερ: «Δεν σε σκέφτομαι καθόλου».
Στα παρασκήνια, οι Γάλλοι είναι συνήθως ρεαλιστές για το πώς βλέπει η Ουάσιγκτον την Ευρώπη. «Δεν είναι εχθρότητα» παρατήρησε ένας διπλωμάτης. «Είναι αδιαφορία. Κάποιες φορές αυτό είναι χειρότερο».
Για να κατανοήσει κανείς πόσο έχουν αλλάξει ήδη τα πράγματα, είναι χρήσιμο (ή μαζοχιστικό) να κοιτάξει πίσω στις μέρες που το χρυσό πρότυπο της Pax Americana βρισκόταν στο αποκορύφωμά του στον ευρωπαϊκό ουρανό ή την ημέρα που έφτασε το «Peak America».
Η ημερομηνία ήταν 6 Ιουνίου 1994. Οι σύμμαχοι της Αμερικής είχαν συγκεντρωθεί στη βόρεια Γαλλία για να γιορτάσουν την 50ή επέτειο της Απόβασης στη Νορμανδία. Ένας νεαρός, που έπαιζε σαξόφωνο, ο πρόεδρος Μπιλ Κλίντον, ήταν ο σταρ της εκδήλωσης. Οι ΗΠΑ είχαν κερδίσει τον Ψυχρό Πόλεμο και πλέον κυριαρχούσαν στον δυτικό ευρασιατικό χώρο, στρατιωτικά αδιαμφισβήτητα, με περισσότερους από 120.000 στρατιώτες. Λίγα χρόνια νωρίτερα, η Ουάσιγκτον είχε καλέσει τις χώρες να συμμετάσχουν στην επιχείρηση «Καταιγίδα της Ερήμου» και 40 χώρες, συμπεριλαμβανομένων και αρκετών ευρωπαϊκών, ανταποκρίθηκαν αμέσως. Στο διπλωματικό μέτωπο, γίγαντες όπως ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ ξεχώριζαν στο Βερολίνο από την αμερικανική πρεσβεία.
Πολιτιστικά, ήταν επίσης μια διαφορετική εποχή. Η Ομάδα Όνειρο των ΗΠΑ, με αστέρια του NBA όπως ο Μάικλ Τζόρνταν, ο Τσαρλς Μπάρκλεϊ και ο Λάρι Μπερντ, κατέκτησε εύκολα το χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης, το 1992. Η EuroDisney, ένα είδος αμερικανικής αποικίας, στα περίχωρα του Παρισιού μόλις είχε ανοίξει, επιβάλλοντας τη μανία του Μίκυ σε έναν αγανακτισμένο γαλλικό λαό. Οι αμερικανικές εφημερίδες, από την τολμηρή «Herald Tribune» έως τη «Wall Street Journal Europe», είχαν ισχυρή παρουσία στην ευρωπαϊκή ζωή, με πλούσια στελέχωση και υψηλή εκτίμηση.
Συγκρίνετε τώρα την κατάσταση σήμερα. Οι ΗΠΑ έχουν αποσυρθεί ή μειώσει την παρουσία τους στην Ευρώπη σε σχεδόν κάθε τομέα, εκτός από τον ψηφιακό, όπου οι αμερικανικές εταιρείες τεχνολογίας, όπως το Facebook και το X, κυριαρχούν στις οθόνες μας, χωρίς όμως να φέρνουν καμία γοητεία. Τα επίπεδα των στρατευμάτων είναι πολύ κάτω από τις 100.000, παρά τον καυτό πόλεμο στην πόρτα του ΝΑΤΟ.
Οι αμερικανοί διπλωμάτες στην ήπειρο, με εξαίρεση τον Ντέιβιντ Πρέσμαν στην Ουγγαρία και την Μπρίτζετ Μπρινκ στην Ουκρανία, είναι δειλά πλάσματα που περπατούν ήσυχα και δεν κρατούν ράβδο ισχύος. Η «Herald Tribune» έχει φύγει προ πολλού, απορροφημένη από τους «New York Times», ενώ η «Wall Street Journal» έχει υποχωρήσει στα κεντρικά της στη Νέα Υόρκη. Από τα νέα ψηφιακά μέσα που εμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια (POLITICO, Semafor, Axios), μόνο το POLITICO έχει εγκατασταθεί στην ηπειρωτική Ευρώπη. Ακόμη και οι τεχνολογικοί κολοσσοί είναι επιφυλακτικοί. Αν και ανέπτυξαν εργαλεία επόμενης γενιάς AI για καταναλωτές, σε μεγάλο βαθμό αποφάσισαν να μην τα διαθέσουν για ευρωπαίους χρήστες, επειδή ο κίνδυνος παραβίασης της Ευρωπαϊκής Πράξης AI είναι πολύ μεγάλος. Ή απλώς δεν τους νοιάζει πλέον.
Για τον Ζερεμί Γκαγιόν, έναν Γάλλο που εργάστηκε στην Ουάσιγκτον κι έγραψε τη βιογραφία του Χένρι Κίσινγκερ, η μείωση του αμερικανικού ενδιαφέροντος για την Ευρώπη δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό. Αλλά, κατά τη γνώμη του, είναι ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός που συνδέεται με την αλλαγή στη γενιά των πολιτικών στις ΗΠΑ.
Ο Γκαγιόν παρατηρεί ότι οι νεότεροι αμερικανοί πολιτικοί «δεν βλέπουν πλέον την Ευρώπη ως το σημείο αναφοράς τους. Δεν βλέπουν τον εαυτό τους ως μέρος της Δύσης, αλλά περισσότερο ως το κέντρο ενός δικτύου χωρών, πολλές από τις οποίες είναι μη δυτικές και σε πολλά θέματα η Ευρώπη δεν θεωρείται περισσότερο κρίσιμη από άλλες περιοχές». Σε αυτό το νέο, πολυπολικό κόσμο, οι ΗΠΑ φαίνεται να ενδιαφέρονται περισσότερο για την Ασία και τον Ινδο-Ειρηνικό, ενώ η Ευρώπη φαίνεται να οπισθοχωρεί σε σημασία.
Αντιμέτωποι με αυτή την αλλαγή, οι Ευρωπαίοι έχουν δύο επιλογές. Μπορούν είτε να προσκολληθούν περισσότερο στις ΗΠΑ, ελπίζοντας ότι η χώρα θα παραμείνει δεσμευμένη στην Ευρώπη (ο δρόμος της φον ντερ Λάιεν και του Μισέλ). Ή μπορούν να αποδεχτούν ότι η Αμερική δεν είναι πλέον αυτό που ήταν και να εργαστούν προς την κατεύθυνση της στρατηγικής αυτονομίας που προτείνει ο Μακρόν.
Ωστόσο, η ιδέα της στρατηγικής αυτονομίας προκαλεί φόβο σε πολλούς στην Ευρώπη, που βλέπουν την εξάρτησή τους από τις ΗΠΑ ως εγγύηση ασφάλειας. Αλλά, όπως αναφέρει ο Γκαγιόν, η στρατηγική αυτονομία δεν σημαίνει απομάκρυνση από την Αμερική, αλλά τη δυνατότητα να δρα η Ευρώπη αυτόνομα, αν χρειαστεί. «Η Ευρώπη πρέπει να γίνει ένας δυνατός και ικανός εταίρος» καταλήγει «και να μην εξαρτάται από τις καλές προθέσεις της Ουάσιγκτον».
Ενώ η Αμερική απομακρύνεται, η Ευρώπη φαίνεται να αναζητά το δικό της δρόμο στη διεθνή σκηνή.
Η επίσημη απομάκρυνση από την Ευρώπη ξεκίνησε υπό τον πρώην πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα, ο οποίος ώθησε την ατζέντα για τη Στροφή στην Ασία (Pivot to Asia), εξηγεί ο Γκαγιόν. Αλλά ο Ομπάμα απλώς επιτάχυνε μια διαδικασία που είχε ήδη ξεκινήσει και που πιθανότατα θα ενταθεί τώρα. «Τώρα έχουμε μια νέα γενιά, που αντικατοπτρίζει τη δημογραφία των ΗΠΑ» λέει. «Οι αμερικανοί κυβερνητικοί αξιωματούχοι ή διπλωμάτες είτε συνδέονται με τον ισπανόφωνο κόσμο είτε κοιτάζουν προς την Ασία. Όσοι έχουν δεσμούς με την Ευρώπη, είναι απλώς λιγότερο παρόντες».
Η μείωση της σημασίας της Ευρώπης στο μυαλό των αμερικανικών ελίτ αντικατοπτρίζεται στις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές επιλογές. Η εκμάθηση της κινεζικής (Μανδαρινικών) φανερώνει περισσότερη φιλοδοξία για έναν επίδοξο διπλωμάτη απ’ ό,τι η γαλλική ή ακόμη και η ρωσική. Η μελέτη της Ευρώπης ως γεωπολιτικής οντότητας, αντίθετα, αποτελεί πλέον εξειδικευμένη ενασχόληση. Ο Γκαγιόν σημειώνει: «Στο Χάρβαρντ, το κτίριο των σπουδών για τη Νότια Ασία είναι μεγάλο, φωτεινό και μοντέρνο και σαφώς ένα αναγνωρισμένο τμήμα. Το Κέντρο Ευρωπαϊκών Σπουδών είναι ακριβώς αυτό που θα περίμενε κανείς: μικρό, κάπως παραμελημένο».
Η μεγάλη ειρωνεία της αδιαφορίας της Αμερικής προς την Ευρώπη είναι ότι είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ένας συγκεκριμένος λόγος για τον οποίο συμβαίνει αυτό. Ο Μπεν Χότζες, ο οποίος κάποτε ηγήθηκε του αμερικανικού στρατού στην Ευρώπη, σημειώνει ότι το κόστος για την Αμερική από τη διατήρηση έως και 450.000 στρατιωτών στην ήπειρο στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου καλύφθηκε εύκολα για τα τελευταία 70 χρόνια και προσφέρει στις Ηνωμένες Πολιτείες οφέλη δυσανάλογα με την επένδυση. «Ήταν πάντα ακατανόητο για μένα ότι οι άνθρωποι δεν έβλεπαν το τεράστιο πλεονέκτημα που έχουμε με την ηγεσία μας στο ΝΑΤΟ και τις σχέσεις μας με τις ευρωπαϊκές χώρες» είπε σε μια συνομιλία στο Zoom. Η ιδέα ότι η Αμερική δεν μπορεί να είναι παρούσα ταυτόχρονα στην Ευρώπη και στον Ινδο-Ειρηνικό είναι «εκπληκτικά λανθασμένη» προσθέτει.
Ακόμη και τώρα, η οικονομική σχέση μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι μεγαλύτερη από ποτέ στην ιστορία. Οι όγκοι του διατλαντικού εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών είναι τεράστιοι και αυξάνονται χρόνο με το χρόνο.
Ορισμένοι Ευρωπαίοι έχουν αναλάβει να υπενθυμίσουν στην Ουάσιγκτον αυτά τα γεγονότα. Σε ένα πεντασέλιδο έγγραφο που παρέδωσε στους ευρωπαίους υπουργούς Εξωτερικών τον Ιούλιο, ο πολωνός υπουργός Εξωτερικών Ράντεκ Σικόρσκι παρότρυνε τους ομολόγους του να τονίσουν τα αμοιβαία οφέλη της διατλαντικής σχέσης και να διαλύσουν τις αρνητικές αντιλήψεις που έχουν, κυρίως, οι Ρεπουμπλικανοί για τη σχέση αυτή.
Ωστόσο, αυτή είναι μια μοναχική προσπάθεια, που δεν φαίνεται να ενδιαφέρει ιδιαίτερα τους απομονωτιστές του MAGA. Για τον Τραμπ, ο οποίος βλέπει το ΝΑΤΟ ως βάρος, ή τον υποψήφιο αντιπρόεδρο Τζ. Ντι Βανς, ο οποίος εξισώνει την αποτροπή της Ρωσίας με «πολεμοκαπηλία», η αμερικανική παρουσία στο εξωτερικό μοιάζει περισσότερο με ενόχληση, έναν περισπασμό από τις εσωτερικές προτεραιότητες, όπως η απέλαση μεταναστών ή η συγκράτηση των τιμών.
Καθώς πλησιάζει η 5η Νοεμβρίου, οι Ευρωπαίοι προσπαθούν να συμβιβαστούν με την προοπτική περαιτέρω απομάκρυνσης των ΗΠΑ. Αν κερδίσει η Χάρις, θεωρείται ότι ο Λευκός Οίκος θα συνεχίσει να υποστηρίζει την Ουκρανία, αλλά τελικά θα κατευθύνει το Κίεβο προς μια συμφωνία με τη Ρωσία στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον. Η επένδυση στο ΝΑΤΟ θα παραμείνει σταθερή, αν και η υποκείμενη τάση θα είναι η περαιτέρω προτεραιοποίηση του Ινδο-Ειρηνικού σε σχέση με την Ευρώπη.
Αν κερδίσει ο Τραμπ, υπάρχει μια αυξανόμενη αίσθηση ότι όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά. Ορισμένοι πιστεύουν ότι η διοίκησή του θα συμπεριφερθεί λογικά ή τουλάχιστον με βάση τα δικά του πρότυπα και δεν θα ανατρέψει το τραπέζι στο ΝΑΤΟ. Αντ’ αυτού, θα επιδιώξει μια συμφωνία για τον πόλεμο στην Ουκρανία που θα επιτρέψει και στις δύο πλευρές να διεκδικήσουν τη νίκη (για παράδειγμα, με την παροχή περισσότερων όπλων στο Κίεβο και την απειλή άρσης όλων των περιορισμών στη χρήση τους, με αντάλλαγμα την παύση των επιθετικών επιχειρήσεων του Πούτιν και την παραχώρηση εδαφών).
Ωστόσο, δεν είναι όλοι τόσο σίγουροι. «Θέλουμε να πιστεύουμε ότι ο Τραμπ θα είναι λογικός, αλλά κανείς δεν μπορεί να είναι βέβαιος» λέει ένας ανώτερος διπλωμάτης της Ε.Ε., που θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία του προκειμένου να μιλήσει ανοιχτά για την αμερικανική πολιτική. «Οι ενήλικοι στο δωμάτιο πιθανότατα δεν θα επιστρέψουν».
Αιφνιδιασμένοι το 2016, οι αξιωματούχοι της Ε.Ε. λένε τώρα ότι προετοιμάζονται για κάθε πιθανό ενδεχόμενο από τον Τραμπ. Διπλωμάτες και εμπορικοί αξιωματούχοι υπόσχονται ότι είναι έτοιμοι να αντιδράσουν «γρήγορα και σθεναρά», αν ο Τραμπ προσπαθήσει να ξεκινήσει εμπορικό πόλεμο με την Ε.Ε. Ωστόσο, αυτό το είδος εμπορικής αντιπαράθεσης είναι ίσως το εύκολο μέρος, όταν πρόκειται για τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό της Ευρώπης για τη σχέση της με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Πολύ πιο απαιτητικός είναι ο σχεδιασμός ενός μέλλοντος στο οποίο οι ΗΠΑ θα έχουν μειώσει σημαντικά και μόνιμα τη δέσμευσή τους για την προστασία της Ευρώπης.
Σε αυτό το σημείο, η Γαλλία διαδραματίζει τον ρόλο της Κασσάνδρας, προειδοποιώντας ότι το μπλοκ πρέπει να βρει έναν αυτόνομο δρόμο για την άμυνα, ανεξάρτητα από το ποιος θα εκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ. «Δεν μπορούμε να αφήνουμε την ασφάλεια της Ευρώπης στα χέρια των ψηφοφόρων στο Ουισκόνσιν κάθε τέσσερα χρόνια» είπε ο γάλλος υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Μπενζαμίν Χαντάντ στην τηλεόραση LCI την περασμένη εβδομάδα. «Ας βγούμε από τη συλλογική άρνηση. Οι Ευρωπαίοι πρέπει να πάρουν την τύχη τους στα χέρια τους, ανεξαρτήτως του ποιος θα εκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ».
Αυτή η λογική έχει υιοθετηθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες, η οποία επιθυμεί η Ευρώπη να γίνει πιο ανεξάρτητη στους τομείς της τεχνολογίας, της άμυνας και των πρώτων υλών. Αλλά η αλήθεια είναι ότι όταν πρόκειται να φανταστούν ένα μέλλον με λιγότερη αμερικανική παρουσία, το μπλοκ είναι βαθιά διχασμένο. Όσο ενθουσιώδεις και αν είναι οι υποστηρικτές της ευρωπαϊκής «στρατηγικής αυτονομίας», δεν υπάρχει καμία δυναμική πίσω από τη δημιουργία ευρωπαϊκού στρατού ή της ευρωπαϊκής πυρηνικής ομπρέλας.
Ορισμένες χώρες, συγκεκριμένα οι σκανδιναβικές και κάποιες κεντρικές και ανατολικές χώρες, βλέπουν την πίεση από το Παρίσι ως ένα είδος τακτικής για την ενίσχυση των γαλλικών εταιρειών. Αντιλαμβάνονται τις προτάσεις για μια ισχυρότερη Ευρώπη με ενιαίους στρατηγικούς και στρατιωτικούς στόχους ως έναν Δούρειο Ίππο που θα οδηγήσει σε υποταγή στις μεγαλύτερες χώρες, δηλαδή τη Γαλλία και τη Γερμανία. Για άλλους, η Ρωσία του Πούτιν αποτελεί απλώς υπαρξιακή απειλή. Η απώλεια της προστατευτικής ομπρέλας των Ηνωμένων Πολιτειών είναι απλώς αδιανόητη. Θα τους άφηνε εκτεθειμένους σε όλη τη δύναμη του πυρηνικού και συμβατικού οπλοστασίου της Ρωσίας, χωρίς καμία αξιόπιστη αντίβαρη δύναμη.
Ορισμένοι πιστεύουν ότι αυτές οι στάσεις θα πρέπει να αλλάξουν στην περίπτωση νίκης του Τραμπ. Ωστόσο, η εναλλακτική είναι εξίσου πιθανή ότι, μπροστά σε περαιτέρω απομάκρυνση των ΗΠΑ, οι χώρες της Ε.Ε. θα υποχωρήσουν σε μια νοοτροπία «κάθε έθνος για τον εαυτό του», βλέποντας η μία την άλλη με μεγαλύτερη καχυποψία και αναζητώντας πλεονέκτημα μέσω συμφωνιών με άλλες υπερδυνάμεις, συγκεκριμένα τη Ρωσία και την Κίνα.
«Χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρώπη είναι χαμένη» έγραψε ο γάλλος αναλυτής Νικολά Τενζέρ, πέρυσι. Πολύ πιο επικίνδυνος είναι ο κίνδυνος ότι η Ευρώπη δεν θα αναγνωρίσει ότι είναι ήδη χαμένη και ότι θα παραμείνει ακίνητη και παράλυτη ως αποτέλεσμα.
