PLUS
Ξεκίνησε σαν μια ελαφριά και περιοδική «ενόχληση». Συνεχίστηκε σαν ένα σύμπτωμα που έδειχνε ότι θα ήταν αντιμετωπίσιμο. Είναι πλέον ένας μόνιμος «πονοκέφαλος» για πάρα πολλές οικογένειες.
Του ΦΩΤΗ ΑΝΔΡΕΟΥ
Στο κόκκινο η παιδική παραβατικότητα σύμφωνα με την ΕΛ.ΑΣ με τους αριθμούς να εμφανίζουν, σχεδόν σε όλα τα αδικήματα, αυξητικές τάσεις!
Οι «ασπιρίνες» δεν μπορούν να κάνουν απολύτως τίποτα. Ο «ασθενής» πρέπει να τεθεί υπό στενή παρακολούθηση, χωρίς να είναι σίγουρο ότι θα καταφέρει τελικά να αναρρώσει. Ο εφηβικός οργανισμός, παρά την καλή του κατάσταση σε γενικές γραμμές, έχει αρχίσει και εμφανίζει ανησυχητικά σημάδια. Η σοβαρή ασθένεια ονομάζεται «παιδική παραβατικότητα».
Η «ΜΠΑΜ στο Ρεπορτάζ», με βάση τα επίσημα στοιχεία του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας για όλη τη χώρα, καταγράφει τον χάρτη της παραβατικότητας στις μικρές ηλικίες, με τους αριθμούς να εμφανίζουν, σχεδόν σε όλα τα αδικήματα, τάσεις ανόδου. Τα μοναδικά αδικήματα μεταξύ του 2018 και του 2022 που έχουν μειωθεί, έστω και λίγο, είναι αυτά της απόπειρας κλοπής, της απόπειρας ληστεία», της αποδοχής και διάθεσης προϊόντων εγκλήματος, των εξαρτησιογόνων ουσιών και του νόμου περί αλλοδαπών. Μπορούν όμως αυτοί οι δείκτες να αποτελούν παρηγοριά όταν μιλάμε για παιδιά που φοιτούν σε τάξεις του Γυμνασίου;
Υποθέσεις
Αξιωματικοί της Ελληνικής Αστυνομίας αλλά και χαμηλόβαθμα στελέχη που έχουν κληθεί τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανόμενων και της εποχής του κορωνοϊού, να διαχειριστούν υποθέσεις παιδικής εγκληματικότητας, μιλώντας στην «ΜΠΑΜ» περιγράφουν την παραβατικότητα των ανηλίκων ως μια καινούργια κατάσταση. Όλοι, όμως, συμφωνούν ότι «δεν είναι δυνατόν η Αστυνομία να λύσει ένα τέτοιο κοινωνικό πρόβλημα». Τι πρέπει, όμως, να κάνουν οι διωκτικές Αρχές όταν, πολύ συχνά πλέον, βλέπουν παιδιά είτε από τις λεγόμενες «καλές περιοχές» της Αθήνας είτε από τις κακόφημες συνοικίες να κυκλοφορούν έχοντας πάνω τους σιδερογροθιές και μαχαίρια; Αμούστακοι νταήδες που εύκολα θα ξυλοκοπήσουν έναν συνομήλικό τους μόνο και μόνο για να του αρπάξουν το κινητό του τηλέφωνο ή ασήμαντα χρηματικά ποσά, όπως… δύο ευρώ, αλλά κυρίως για να τον εξευτελίσουν παίρνοντάς του το μπουφάν του ή ακόμα και τα αθλητικά του παπούτσια.
«Δυστυχώς, καταγράφουμε ολοένα και πιο συχνά τέτοιου είδους περιστατικά, και οι ηλικίες μάς ξαφνιάζουν δυσάρεστα. Παιδιά που είναι 12, 13 ή 14 ετών κάνουν μικρές συμμορίες και όπου βρουν την ευκαιρία θα χτυπήσουν και θα ληστέψουν έναν συμμαθητή τους. Ταυτόχρονα, θα καταγράψουν όλο το σκηνικό με το κινητό τους τηλέφωνο, καθώς το βίντεο λειτουργεί σαν ‘‘ταυτότητα’’, σαν επιβράβευση, σαν διαφήμιση για τα ‘‘κατορθώματά’’ τους», λέει αστυνομικός που τα τελευταία δύο χρόνια έχει χειριστεί υποθέσεις με ανήλικους παραβάτες. «Κάθε φορά που συλλαμβάνουμε κάποιον ανήλικο και ανοίγουμε το κινητό του τηλέφωνο, βλέπουμε όλη την παραβατική του συμπεριφορά να ξεδιπλώνεται στα βίντεο, που πολύ συχνά μάλιστα διακινούνται μέσω των προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή σε κλειστές ομάδες», λέει αστυνομικός που υπηρετεί σε υπηρεσία της Ασφάλειας Αττικής, στο κέντρο της πρωτεύουσας.
Αυτό που έχει προκαλέσει ανησυχία αλλά και αποτελεί αντικείμενο συζήτησης μεταξύ των επιτελών του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας είναι το γεγονός ότι «πρώτον, εύκολα παιδιά έχουν πάνω τους ένα μαχαίρι και, χωρίς να το πολυσκεφτούν, θα το χρησιμοποιήσουν αδιαφορώντας ή μη γνωρίζοντας τι ζημιά μπορούν να προκαλέσουν σε κάποιον άλλον και από τη μια στιγμή στην άλλη να δουν να χάνεται μπροστά στα μάτια τους μια ανθρώπινη ζωή και οι ίδιοι να βρεθούν αντιμέτωποι με την κατηγορία της ανθρωποκτονίας».
Οι αριθμοί του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν αποτυπώνουν την πραγματικότητα, καθώς πολλά περιστατικά δεν καταγγέλλονται, με τα θύματα να φοβούνται τα επακόλουθα που μπορεί να υποστούν από τους δράστες, που τους απειλούν ακόμα και με διαπόμπευση στο Διαδίκτυο. «Για να είμαστε όμως απόλυτα ακριβείς, δεν έχουμε ούτε την αίσθηση και πολύ περισσότερο ούτε τα στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι σε κάθε τσέπη εφήβου θα βρούμε έναν σουγιά. Υπάρχουν σίγουρα όμως πολύ περισσότερα παιδιά που κουβαλούν ένα τέτοιο αντικείμενο απ’ ό,τι πριν από περίπου πέντε χρόνια», λέει αξιωματικός της Ασφάλειας που το προηγούμενο χρονικό διάστημα προχώρησε στην εξάρθρωση συμμοριών με ανήλικους οι οποίοι δρούσαν στα νότια προάστια της Αττικής.
Ευτυχία Τουργέλη, ψυχολόγος: «Οι παραβατικές συμπεριφορές δεν εμφανίζονται ξαφνικά στην εφηβεία…»
Η ψυχολόγος Ευτυχία Τουργέλη μιλώντας στην «ΜΠΑΜ» περιγράφει τη «γέννηση» της παιδικής παραβατικότητας, αλλά κυρίως πώς πρέπει να συμπεριφερθούν οι γονείς και το περιβάλλον των παιδιών όταν υπάρξει κάποιο περιστατικό.
«Η προσωπικότητα του νέου βρίσκεται σε διαρκή διαμόρφωση και η περίοδος της εφηβείας αποτελεί περίοδο άρνησης και εναντίωσης στα κοινωνικά δεδομένα. Θα χρειαστεί να σημειώσουμε πως οι παραβατικές συμπεριφορές δεν εμφανίζονται ξαφνικά στην εφηβεία, αλλά προϋπάρχουν από την παιδική ηλικία ως δυσκολίες στην κοινωνική ένταξη, την αλληλεπίδραση, στην τήρηση κανόνων και την οριοθέτηση. Κάνοντας λόγο για τα αίτια αυτής της παραβατικότητας και της εγκληματικότητας των νέων συνήθως επιμένουμε στην επίρριψη ευθυνών μόνο στο άτομο, παραβλέποντας τις γενικότερες κοινωνικές συνθήκες που διαμορφώνουν τη συμπεριφορά του. Η εκδήλωση κοινωνικής βίας είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο. Το οικογενειακό, το σχολικό και το κοινωνικό πλαίσιο αποτελούν σημαντικούς παράγοντες. Η έλλειψη ψυχολογικής και συναισθηματικής στήριξης των νέων από τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και τα πρόσωπα κύρους, η χρήση βίας και οι αυταρχικές συμπεριφορές συντελούν στην έξαρση του φαινομένου. Επίσης, η απουσία ποιοτικού χρόνου με τα παιδιά και ελέγχου οδηγεί τους νέους πολλές φορές στο να βρίσκουν διέξοδο στο Διαδίκτυο, σε παρέες συνομηλίκων, να εμπλέκονται σε συμμορίες, σε οπαδικές ομάδες και να μιμούνται βίαιους ήρωες ηλεκτρονικών παιχνιδιών και τηλεοπτικών εκπομπών.
Τι είναι αυτό όμως που θα μπορούσαμε να κάνουμε στο πλαίσιο της πρόληψης, αλλά και παρέμβασης για την παραβατικότητα των εφήβων; Σε επίπεδο πρόληψης, θα λέγαμε πως χρειάζεται να υπάρχει ο κατάλληλος έλεγχος και η επίβλεψη από την πλευρά των γονέων σχετικά με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τον τρόπο που τα χειρίζονται οι έφηβοι, αλλά και όσον αφορά τις παρέες στις οποίες εντάσσονται, ώστε να μπορούν να κοινωνικοποιούνται σε ένα ασφαλές κοινωνικό περιβάλλον. Επιπλέον, μέσα από την οικογένεια αλλά και το σχολείο θα πρέπει να μαθαίνουν τα παιδιά από μικρή ηλικία να αναγνωρίζουν τις βίαιες συμπεριφορές και τι συνέπειες μπορεί να έχουν η καταπάτηση ορίων και η επιθετικότητα. Σε δεύτερη φάση, να είναι σε θέση να αποφεύγουν τις βίαιες συμπεριφορές των συνομηλίκων τους και να τις αναφέρουν σε κάποιον ανώτερο αν κρίνεται απαραίτητο. Χρειάζεται, λοιπόν, να υπάρχει η συναισθηματική υποστήριξη και η ενδυνάμωση των εφήβων από την οικογένεια, τους εκπαιδευτικούς και το σχολικό περιβάλλον στη διαχείριση των ζητημάτων τους. Συμπληρωματικά, η ενασχόληση των παιδιών με εξωσχολικές δραστηριότητες και χόμπι προσφέρει τη δυνατότητα να εκτονώνουν ωφέλιμα την ενεργητικότητά τους και να κοινωνικοποιούνται μέσα από αυτές τις ενασχολήσεις. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως τα παιδιά που μεγαλώνουν σε συναισθηματικά ασφαλή και φροντιστικά περιβάλλοντα έχουν λιγότερες πιθανότητες να εμφανίσουν παραβατικές συμπεριφορές, σε σύγκριση με τα παιδιά που μεγαλώνουν παραμελημένα και εγκαταλελειμμένα από την οικογενειακή θαλπωρή. Παράλληλα, η επικοινωνία μέσα στην οικογένεια αλλά και η συνεργασία της με το σχολικό πλαίσιο μπορεί να βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό στην πρόληψη και την αντιμετώπιση σε περίπτωση εμφάνισης παραβατικής συμπεριφοράς ενός παιδιού. Επιπλέον, η οικογένεια, το σχολείο, αλλά και τα ΜΜΕ χρειάζεται να μαθαίνουν τα παιδιά τη σημασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και του αλληλοσεβασμού αλλά και πως ο διάλογος αποτελεί τον μοναδικό τρόπο επίλυσης των διαφωνιών και των διενέξεων. Εκτός όμως από το οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και το κοινωνικό του περιβάλλον όπως οι φίλοι, το σχολείο, η γειτονιά και γενικότερα ο περίγυρός του. Άρα, δεν αρκεί μόνο ο γονέας στο να διαπαιδαγωγήσει το παιδί του. Η κοινωνία πρέπει να προσφέρει τις δυνατότητες υποστήριξης και ενδυνάμωσης των νέων και υγιή πρότυπα με στόχο την πρόληψη και την αντιμετώπιση μιας αποκλίνουσας συμπεριφοράς.
Συμπερασματικά, η εγκληματικότητα, η παραβατικότητα, οι βίαιες συμπεριφορές μάς αφορούν όλους και οι συμπεριφορές των νέων αντανακλούν τις συμπεριφορές μας. Ας εστιάσουμε, λοιπόν, στην ψυχική υγεία των νέων ανθρώπων και στη διαμόρφωση και επιρροή που έχουμε πάνω τους».
Παναγιώτης Μαριόλης, ποινικολόγος: «Η αύξηση των περιστατικών μάλλον δείχνει ότι απαιτούνται και επιπλέον παρεμβάσεις…»
Ο ποινικολόγος Παναγιώτης Μαριόλης, που πολύ συχνά καλείται να υπερασπιστεί ανηλίκους, είτε θύματα είτε δράστες, περιγράφει το νομικό καθεστώς που αφορά τους «αμούστακους» παραβάτες. «Στον ανήλικο δράστη από τα 12 μέχρι τα 15 έτη τού επιβάλλονται μόνο θεραπευτικά ή αναμορφωτικά μέτρα, τα οποία, ανάλογα με τη βαρύτητα του αδικήματος και τον βαθμό ανάπτυξης του ανηλίκου, μπορεί να είναι είτε από μια απλή επίπληξη έως και η αφαίρεση της επιμέλειας από τους γονείς (αναμορφωτικά μέτρα), είτε η υποχρεωτική παρακολούθηση συμβουλευτικού θεραπευτικού προγράμματος έως και η ανάθεση της επιμέλειας σε ανάδοχη οικογένεια ή επιμελητή ανηλίκων (θεραπευτικά μέτρα).
Αντιθέτως, στον ανήλικο δράστη που έχει συμπληρώσει τα 15 έτη της ηλικίας του, εφόσον κριθεί με ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία ότι τα ανωτέρω μέτρα δεν επαρκούν λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών τέλεσης της πράξης και της εν γένει προσωπικότητάς του, μπορεί να διαταχθεί ο περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων ως το έσχατο δικονομικό μέτρο και για συγκεκριμένο διάστημα, το οποίο είναι μικρότερο σε σχέση με το προβλεπόμενο για ενήλικους δράστες υπό το γενικότερο πρίσμα της αυξημένης προστασίας που απολαμβάνουν οι ανήλικοι δράστες κατά την ποινική διαδικασία.
Με βάση πλέον το νέο υπάρχον πλαίσιο, ο περιορισμός ανήλικου δράστη άνω των 15 ετών μπορεί να λάβει χώρα εφόσον η πράξη του, αν την τελούσε ενήλικος, θα ήταν κακούργημα και εμπεριέχει στοιχεία βίας ή στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας.
Υπάρχει λοιπόν μία διεύρυνση του πλαισίου σχετικά με τις προϋποθέσεις κράτησης του ανηλίκου, καθώς ο νομοθέτης ανήγαγε σε πλέον κρίσιμο προς τούτο στοιχείο, την ύπαρξη βίας εκ μέρους του δράστη σε συνδυασμό με την αύξηση των περιστατικών άσκησης βίας κατά την πορεία του χρόνου. Το δεύτερο ιδιαίτερο στοιχείο είναι ότι σε κάθε περίπτωση ο περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης πρέπει να επιβάλλεται με ιδιαίτερη φειδώ, μετά την εξάντληση της δυνατότητας επιβολής των αναμορφωτικών ή θεραπευτικών μέτρων με γνώμονα την προσωπικότητα του ανηλίκου, η οποία σε αδρές γραμμές συνδέεται με ενδεχόμενη εξακολουθητική παραβατική συμπεριφορά αυτού, ώστε να κρίνεται ότι τα ανωτέρω μέτρα δεν είναι πρόσφορα για να τον σωφρονίσουν.
Ωστόσο, τα αποτελέσματα κρίνονται καθημερινά, και η αντικειμενική αύξηση των περιστατικών σκληρής βίας από ανηλίκους μάλλον δείχνει ότι απαιτούνται και επιπλέον παρεμβάσεις από την πολιτεία προς την κατεύθυνση της εξάλειψης ενός φαινομένου κοινωνικής παθογένειας με ευρεία γκάμα αιτιών».
