PLUS
Σαφέστατα και πρόκειται για ένα μείζον εθνικό μας θέμα. Ασχέτως αν ποτέ δεν έχει λάβει τις διαστάσεις που θα έπρεπε όχι μόνο στο εξωτερικό, αλλά και στο εσωτερικό της χώρας μας.
Του Σταύρου Ζαγκανά
Ενώ ήδη στις 31 Ιουλίου, στην εφημερίδα «Times», ο αναπληρωτής διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου είπε ότι ήταν ανοιχτός σε μια «ενεργή συνεργασία» με την Ελλάδα σχετικά με το ακανθώδες θέμα των ελληνικών αρχαιοτήτων!
Ίσως γιατί ποτέ δεν είχαμε μια εθνική στρατηγική διεκδικήσεων, την ίδια ώρα που οι… απολίτιστοι γείτονες μας, Τούρκοι, παίρνουν πίσω με το έτσι θέλω τον ένα μετά τον άλλο θησαυρούς τους!
Η Μελίνα
Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει -και συνεχίζει να το κάνει- όλο τον κόσμο. Μάλιστα, αρκετά χρόνια μετά την πρωτοβουλία της Μελίνας Μερκούρη φαίνεται πως έφτασε το πλήρωμα του χρόνου ώστε να μπει ένα τέλος στο ενδεχόμενο επίλυσης της διαμάχης που φέρνει αντιμέτωπες Ελλάδα και Βρετανία εδώ και δεκαετίες.
Και έτσι θα έπρεπε να γίνει, αφού ο Παρθενώνας, ο οποίος στέκεται ως κορυφαίο μνημείο εδώ και 2.500 χρόνια και αποτελεί το ύψιστο σύμβολο της Δημοκρατίας, της φιλοσοφίας και της αρμονίας, νιώθει «γυμνός» χωρίς τα κομμάτια που οι Βρετανοί άρπαξαν και υπερηφανεύονται εκθέτοντάς τα στο αγγλικό -και όχι μόνο- κοινό.
Αυτή τη φορά ήταν η σειρά του πολύ γνωστού γαλλικού περιοδικού «Vanity Fair». Η ιστοσελίδα του φιλοξενεί ένα άρθρο με τίτλο «Μάρμαρα του Παρθενώνα: βαδίζει προς το τέλος η ιστορική διαμάχη μεταξύ Ελλάδας και Βρετανικού Μουσείου;» και σημειώνει χαρακτηριστικά ότι: «Στα τέλη Ιουλίου, το Βρετανικό Μουσείο άνοιξε την πόρτα σε μια ‘‘ενεργή συνεργασία’’ με την Ελλάδα για να επιλύσει, ίσως, τη διαμάχη που τους έχει φέρει αντιμέτωπους για περισσότερα από σαράντα χρόνια».
Πολιτιστική αντιπαράθεση
Το άρθρο σημειώνει ότι «η Ελλάδα απαιτεί την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα που εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο από το 1816. Μια αναδρομή σε μια πολιτιστική αντιπαράθεση με πολιτικά διακυβεύματα» αναφέρει. «Θα μπορούσε τελικά το Βρετανικό Μουσείο να κλείσει το κουτί της Πανδώρας που άνοιξε πριν από περισσότερα από 200 χρόνια;».
Υπενθυμίζει ότι στις 31 Ιουλίου, στην εφημερίδα «Times», ο αναπληρωτής διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου είπε ότι ήταν ανοιχτός σε μια «ενεργή συνεργασία» με την Ελλάδα σχετικά με το ακανθώδες θέμα των ελληνικών αρχαιοτήτων που φυλάσσονται στο Βρετανικό Μουσείο από το 1816. Ο Τζόναθαν Ουίλιαμς πιστεύει ότι «πρέπει να «αλλάξουμε τη θερμοκρασία της συζήτησης» και πως όλα τα μέρη πρέπει «να βρουν μία οδό για να ακολουθήσουν γύρω από πολιτιστικές ανταλλαγές ενός επιπέδου, μίας έντασης και ενός δυναμισμού που δεν έχει βρεθεί μέχρι τώρα. Αυτή η συζήτηση αφήνει ελπίδες για την επίλυση μίας διαμάχης που έχει βαλτώσει εδώ και δεκαετίες. Από το 1983, η Ελλάδα ζητά την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα, αποφασισμένη να ανακτήσει την κληρονομιά της».
Το Brexit και η χαμένη ευκαιρία
Το δημοσίευμα του «Vanity Fair» κάνει αναφορά στην Ιστορία των Μαρμάρων του Παρθενώνα στη Μ. Βρετανία, καθώς και τις θέσεις τις Ελλάδας για την επιστροφή τους στη χώρα και του Βρετανικού Μουσείου για τη διατήρησή τους εκεί, ενώ επισημαίνεται ότι κατά τη μεταβατική φάση του Brexit πολλά ευρωπαϊκά κράτη προέτρεψαν το Ηνωμένο Βασίλειο να εκμεταλλευτεί το νέο του καθεστώς για να δεχτεί το αίτημα της Ελλάδας, μια για πάντα.
Έναντι της αδιαλλαξίας της Ντάουνινγκ Στριτ, η Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO για την Προώθηση της Επιστροφής των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσης ή την Αποκατάστασή τους σε περίπτωση παράνομης ιδιοποίησης συνεδρίασε τον Σεπτέμβριο του 2021, σημειώνει το άρθρο.
Όπως αναφέρει η έκθεση των αποφάσεων που εκδόθηκε μετά τη σύνοδο: «Η Επιτροπή εκφράζει τη σταθερή της πεποίθηση ότι τα κράτη που εμπλέκονται σε υποθέσεις επιστροφής ή αποκατάστασης […] πρέπει να επενδύουν στις διαδικασίες διαμεσολάβησης και προσέγγισης της UNESCO με σκοπό την επίλυσή τους». Μέχρι στιγμής, το Βρετανικό Μουσείο αρνούνταν. Πάντως η UNESCO παραμένει σταθερή: «Η Επιτροπή καλεί το Ηνωμένο Βασίλειο να επανεξετάσει τη θέση του και να ξεκινήσει καλόπιστο διάλογο με την Ελλάδα για αυτό το θέμα», αναφέρει η έκθεση. Δύο μήνες αργότερα, ο Έλληνας πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, εκμεταλλεύτηκε τα 200 χρόνια από την ανεξαρτησία της χώρας για να ανανεώσει την προσφορά της Ελλάδας προς τον Μπόρις Τζόνσον: την επιστροφή των αυθεντικών Μαρμάρων στο Μουσείο της Ακρόπολης με αντάλλαγμα τον δανεισμό κομματιών για προσωρινές εκθέσεις.
Η απάντηση του Βρετανού πρωθυπουργού: «Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου έχει από καιρό μια σταθερή θέση για αυτά τα Γλυπτά: αποκτήθηκαν νόμιμα από τον λόρδο Έλγιν, σύμφωνα με τους νόμους που ίσχυαν τότε. Οι επιμελητές του Βρετανικού Μουσείου είναι οι νόμιμοι κάτοχοί τους από τότε που [οι ζωφόροι] περιήλθαν στην κατοχή τους».
Όπως επισημαίνει το δημοσίευμα στη Δύση, το ζήτημα της αποκατάστασης της κληρονομιάς που λεηλατήθηκε σε περιόδους κατοχής ή αποικισμού είναι όλο και λιγότερο ταμπού. Στη Γαλλία, ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν υποστήριξε την επιστροφή αφρικανικών αντικειμένων τέχνης. Δέσμευση που ακολούθησαν αρκετοί Ευρωπαίοι ηγέτες. Για την Ελλάδα, ήταν η Ιταλία που έκανε το πρώτο βήμα. Στις 10 Ιανουαρίου, το Μουσείο του Παλέρμο επέστρεψε ένα κομμάτι της ζωφόρου του Παρθενώνα στην Αθήνα.
Ο Λουί Γκοντάρ, πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης για την Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα, χαιρετίζει αυτή την πρωτοβουλία: «Είναι μια συμφωνία που έχει συναφθεί μεταξύ του Μουσείου του Παλέρμο, της διοίκησης της Σικελίας, του ιταλικού κράτους και της Ελλάδας. Σε αντάλλαγμα, η Ελλάδα παραχώρησε πολύ γενναιόδωρα ένα άγαλμα της Αθηνάς στο μουσείο».
Αυτή η πολιτική της διπλωματίας επιτρέπει στους Έλληνες να επωφεληθούν από την υποστήριξη πολλών κρατών, ακόμη και δημοσίων προσώπων, όπως η Αμάλ και ο Τζορτζ Κλούνεϊ. Για τον Γκοντάρ «είναι θεμελιώδες μια χώρα που αυτοπροσδιορίζεται ως δυτική και δημοκρατική να δεχτεί το αίτημα της Ελλάδας και να αποκαταστήσει αυτό που αρπάχτηκε από το ναό της θεάς, το λίκνο της Δημοκρατίας», καταλήγει το «Vanity Fair».
Η Ιστορία του Παρθενώνα
Το Γλυπτά του Παρθενώνα δεν είναι αυθύπαρκτα έργα τέχνης. Δημιουργήθηκαν ως αρχιτεκτονικά και συμβολικά μέρη του ναού της Αθηνάς, που χτίστηκε τον 5ο αι. π.Χ., στο απόγειο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Η σύλληψη της αρχικής ιδέας, υλοποιούμενη με την κατασκευή του κτίσματος, μετουσιώνεται στην ισορροπία διαμέσου της συμμετρίας και μορφοποιείται με το τρίγωνο που σχηματίζουν οι μετόπες, η ζωφόρος και τα αετώματα. Το μνημείο γίνεται πλήρως κατανοητό μόνο με τα γλυπτά του και τα γλυπτά αυτά αποκτούν την πραγματική τους εννοιολογική υπόσταση μόνο πλησίον του ναού, στο φυσικό και ιστορικό τους περιβάλλον. Ο Παρθενώνας στέκεται ως κορυφαίο μνημείο εδώ και 2.500 χρόνια και αποτελεί το ύψιστο σύμβολο της Δημοκρατίας, της φιλοσοφίας και της αρμονίας. Πρόκειται για το αξεπέραστο μνημείο-σύμβολο του δυτικού πολιτισμού. Η UNESCO επέλεξε τον Παρθενώνα ως έμβλημά της και συμπεριέλαβε τον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης στον κατάλογο με τα Μνημεία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ο Παρθενώνας, επίσης, αποτελεί την πρώτη τη τάξει εγγραφή στον Ευρωπαϊκό Κατάλογο Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Τα Γλυπτά
Από τους 97 σωζόμενους λίθους από τη ζωφόρο του Παρθενώνα, οι 56 βρίσκονται στο Λονδίνο και οι 40 στην Αθήνα. Από τις 64 σωζόμενες μετόπες, οι 48 βρίσκονται στην Αθήνα και οι 15 στο Λονδίνο. Από τις 28 σωζόμενες μορφές των αετωμάτων, οι 19 βρίσκονται στο Λονδίνο και οι 9 στην Αθήνα. Η ζωφόρος του Παρθενώνα θεωρείται ότι απεικονίζει την Πομπή των Παναθηναίων. Οι μετόπες εικονίζουν: στην ανατολική πλευρά τη Γιγαντομαχία, στη δυτική πλευρά την Αμαζονομαχία, στη βόρεια τον Τρωικό Πόλεμο και στη νότια πλευρά τη μάχη μεταξύ Κενταύρων και Λαπίθων. Στο ανατολικό αέτωμα αναπαριστάται η γέννηση της Αθηνάς, ενώ στο δυτικό αέτωμα η διαμάχη της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την κηδεμονία της Αθήνας.
Ποιά τμήματα του Παρθενώνα διασώζονται σήμερα σε Ελλάδα και Μεγάλη Βρετανία
Από τον γλυπτό διάκοσμο του ναού σώζονται τα ακόλουθα τμήματα:
Μετόπες
Ανατολική πλευρά (Γιγαντομαχία)
στο Μουσείο Ακρόπολης: όλες οι μετόπες (14) – στο μνημείο έχουν τοποθετηθεί αντίγραφα
Δυτική πλευρά (Αμαζονομαχία)
στη θέση τους στο μνημείο: όλες οι μετόπες (14)
Βόρεια πλευρά (Τρωικός Πόλεμος)
στη θέση τους ή στο Μουσείο Ακρόπολης: 13 μετόπες ακέραιες ή σε θραύσματα
Νότια πλευρά (Κενταυρομαχία)
στη θέση της στο μνημείο: 1 μετόπη
στο Μουσείο Ακρόπολης: 11 μετόπες ακέραιες ή σε θραύσματα
στο Βρετανικό Μουσείο: 16 μετόπες ακέραιες ή σε θραύσματα (θραύσματα των 6 από αυτές φυλάσσονται και στο Μουσείο Ακρόπολης)
Αετώματα
Ανατολικό αέτωμα (γέννηση της Αθηνάς)
στο Μουσείο Ακρόπολης: 4 μορφές (C, H, N, P)
στο Βρετανικό Μουσείο: 10 μορφές (A, B, D, E, F, G, K, L, M, O)
Δυτικό αέτωμα (αγώνας Αθηνάς και Ποσειδώνα)
στο Μουσείο Ακροπόλεως: 8 μορφές (B, E, J, K, S, U, V, W)
στο Βρετανικό Μουσείο: 4 μορφές (A, P, Q, T)
θραύσματα της ίδιας μορφής στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακροπόλεως: 6 μορφές (C, H, L, M, N, O)
Ζωφόρος
Απεικόνιζε τα Μεγάλα Παναθήναια και την αποτελούσαν 115 λίθοι (119 ανάγλυφες επιφάνειες, δεδομένου ότι οι γωνιαίοι λίθοι αριθμούνται διπλά). Από αυτούς σώζονται πλήρεις ή σε θραύσματα 112 λίθοι. Ειδικότερα:
Δυτική πλευρά (σώζονται και οι 16 λίθοι)
στο Μουσείο Ακρόπολης: 13 λίθοι
στο Βρετανικό Μουσείο: 2 λίθοι
θραύσματα του ίδιου λίθου στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακρόπολης: 1 λίθος
Νότια πλευρά (σώζονται 41 λίθοι)
στη θέση τους στο μνημείο: 2 λίθοι
στο Μουσείο Ακρόπολης: 12 λίθοι
στο Βρετανικό Μουσείο: 24 λίθοι
θραύσματα του ίδιου λίθου στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακρόπολης: 3 λίθοι
Βόρεια πλευρά (σώζονται 46 λίθοι)
στο Μουσείο Ακροπόλεως: 24 λίθοι
στο Βρετανικό Μουσείο: 15 λίθοι
θραύσματα του ίδιου λίθου στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακρόπολης: 7 λίθοι
Ανατολική πλευρά (σώζονται 9 λίθοι)
στο Μουσείο Ακρόπολης: 3 λίθοι
στο Βρετανικό Μουσείο: 1 λίθος
θραύσματα του ίδιου λίθου στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακρόπολης: 5 λίθοι.
