PLUS
Σουέζ:
Το πρόσφατο ατύχηµα ανέδειξε πως το τεχνολογικό «θαύµα» του 19ου αιώνα µπορεί να µεταβληθεί σε… νάρκη για την παγκόσµια ναυσιπλοΐα
Του Νίκου Βασιλειάδη
Η ιστορία της διώρυγας του Σουέζ ξεκινά τον 19ο αιώνα όταν ένας Γάλλος πείθει έναν
Αιγύπτιο μονάρχη που έχει κόμπλεξ με την παχυσαρκία του πως μια διώρυγα, η οποία θα
συνέδεε τη Μεσόγειο με την Ερυθρά Θάλασσα, θα του έφερνε δόξα. Ο μονάρχης ήταν ο
Σαΐντ Πασάς, αντιβασιλέας της Αιγύπτου και του Σουδάν από το 1854 έως το 1863 και αν
και ήταν αυτός που έδωσε την άδεια για την διάνοιξη της διώρυγας, ωστόσο, δεν έζησε
αρκετά για να παραστεί στα εγκαίνιά της, τα οποία έλαβαν χώρα έξι χρόνια μετά τον
θάνατό του.
Ο Γάλλος πρόξενος Φερντινάν ντε Λεσέψ ήταν αυτός που έπεισε τον Σαΐντ Πασά να του
εκχωρήσει την άδεια για να ανοίξει τη διώρυγα. Ένα κανάλι το οποίο συνέδεε τον Νείλο με
την Ερυθρά Θάλασσα, είχε ανοιχτεί κατά την αρχαιότητα, όμως είχε από καιρό
εγκαταλειφθεί.
Ο Λεσέψ, θέλοντας να αναστήσει την ιδέα, είχε καταφέρει να γίνει φίλος του πασά
προσφέροντάς του στα κρυφά… πιάτα με σπαγγέτι, σύμφωνα με την ιστορικό Αφάφ
Λούτφι Αλ-Σαγίντ Μαρσό. ∆ιότι ο Σαΐντ Πασάς ήταν παχύσαρκος, προς μεγάλη
απογοήτευση του πατέρα του (Μοχάμεντ Άλι Πασά, ιδρυτή της σύγχρονης Αιγύπτου και
έμπειρου στη στρατιωτική στρατηγική), ο οποίος επέβαλε στο νεαρό αγόρι μια εντατική
αθλητική ρουτίνα.
Όμως αν ο Σαΐντ έγινε διάσημος, αυτό συνέβη «εξαιτίας της αφέλειάς του, που τον έκανε
να υπογράψει μια δυσμενή εκχώρηση δικαιωμάτων», η οποία έθετε τη χώρα του – που
βρισκόταν υπό οθωμανικό έλεγχο, κάτω από τον πέλεκυ του εξωτερικού της χρέους, εξηγεί
η Μαρσό στο βιβλίο της «Μια σύντομη ιστορία της σύγχρονης Αιγύπτου».
Βρετανική εισβολή
Η διώρυγα, την οποία άνοιξε η εταιρεία του Σουέζ του Λεσέψ και εγκαινιάσθηκε στις 17
Νοεμβρίου 1869, στοίχισε ακριβά στους Αιγύπτιους. Κατά την κατασκευή της διώρυγας
χιλιάδες εργάτες άφησαν την τελευταία τους πνοή. με πολλά περιοδικά και εφημερίδες της
εποχής να παρομοιάζουν τα έργα με το κτίσιμο των πυραμίδων και τα δεινά των εργατών
για την ανέγερσή τους. Αξίζει, δε, να σημειωθεί πως στην κατασκευή της συμμετείχαν και
Έλληνες, κυρίως από την Κάσο και το Καστελόριζο, ενώ στις πόλεις- λιμάνια στις όχθες του
καναλιού, αναπτύχθηκαν ελληνικές παροικίες που άνθισαν επί σειρά ετών.
Μετά, το 1882, ο φόβος μήπως ο εθνικιστής ηγέτης Άχμεντ Ουράμπι πάρει τον έλεγχο
της διώρυγας και δεν αποπληρώσει το χρέος της χώρας, έδωσε στη Βρετανία την ευκαιρία
να καταλάβει την Αίγυπτο.
Οι Άγγλοι στο τέλος θα αποσυρθούν, διατηρώντας στην εξουσία τους απογόνους του
Σαΐντ Πασά, αλλά διατηρώντας μαζί με τους Γάλλους τον έλεγχο της εταιρείας της
διώρυγας. Κάτι που θα προκαλέσει αργότερα την μήνιν ενός άλλου συνταγματάρχη, του
Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ, ο οποίος ηγήθηκε του πραξικοπήματος που ανέτρεψε τη μοναρχία
του βασιλιά Φαρούκ το 1952 και πήρε την εξουσία το 1954. Και όπως κάθε Αιγύπτιος
ηγέτης, ονειρεύεται ένα φαραωνικό σχέδιο για να θεμελιώσει τη δόξα του: το φράγμα του
Ασουάν.
Όμως, ο Νάσερ δυσκολεύεται να λάβει χρηματοδότηση από το εξωτερικό, πολύ
περισσότερο που η Βρετανία και η Γαλλία είναι οργισμένες μαζί του επειδή υποστηρίζει
τους αυτονομιστές της Αλγερίας και έχει επιθετική στάση έναντι του Ισραήλ.
Από την άλλη, η Αίγυπτος ενώ αποτελεί κόμβο της παγκόσμιας ναυσιπλοΐας δεν έχει να
λαμβάνει τίποτε από τα έσοδα της διώρυγας που συνεχίζουν να συσσωρεύονται στα
χρηματοκιβώτια του Λονδίνου και του Παρισιού.
Έτσι, αποφασίζει να εθνικοποιήσει τη διώρυγα και να καρπωθεί για λογαριασμό της
χώρας του τα έσοδα. Καταστρώνει ένα σχέδιο όπου έμπιστοι στρατιωτικοί περιμένουν το
σύνθημά του προκειμένου να την καταλάβουν. Στις 26 Ιουλίου 1956, όπως έχει
συμφωνηθεί, στη διάρκεια μιας ομιλίας του προς το έθνος, ο Νάσερ αφηγείται μια
συνομιλία που είχε με τον Γιουτζίν Μπλακ, τον επικεφαλής της Παγκόσμιας Τράπεζας, από
τον οποίο είχε επιχειρήσει να λάβει χρηματοδότηση για το φράγμα του Ασουάν.
«Κοίταξα τον κ. Μπλακ, καθισμένο μπροστά μου σε μια καρέκλα και είπα στον εαυτό μου
πως καθόμουν μπροστά από τον Φερντινάν ντε Λεσέψ», λέει ο Νάσερ, δίνοντας έτσι το
μυστικό σύνθημα για να αρχίσει η επιχείρηση για την εθνικοποίηση του καναλιού αυτού.
Κωδικός «Λεσέψ»
Προφέροντας το όνομα του προξένου της Γαλλίας, ο Νάσερ δίνει το πράσινο φως στα στρατεύματά του που περιμένουν το σινιάλο για να πάρουν τον έλεγχο της διώρυγας, η οποία θα εθνικοποιηθεί, με αποτέλεσμα να μπουν στα αιγυπτιακά ταμεία τα χρήματα από το Σουέζ ώστε να χρηματοδοτηθεί το φράγμα του Ασουάν. Οργισμένες, η Βρετανία και η Γαλλία, με την υποστήριξη του Ισραήλ, συμφωνούν μυστικά σε ένα στρατιωτικό σχέδιο: το
Ισραήλ θα καταλάβει την Αίγυπτο, προσφέροντας έτσι ένα πρόσχημα στο Παρίσι και το Λονδίνο για να στείλουν εκεί στρατεύματα να χωρίσουν τους εμπολέμους και να
επιχειρήσουν με την ευκαιρία αυτή να ανακτήσουν τον έλεγχο της διώρυγας. Ο συντηρητικός Βρετανός πρωθυπουργός Αντονι Ιντεν ήταν αποφασισμένος να
εξουδετερώσει τον Νάσερ προτού να είναι πολύ αργά, ο οποίος προκειμένου να
υπερασπιστεί την διώρυγα σύναψε συμφωνία για την αγορά σοβιετικών οπλικών
συστημάτων από την Τσεχοσλοβακία.
Στις 29 Οκτωβρίου το Ισραήλ εισέβαλε στο Σινά, την επομένη οι Αγγλο-γάλλοι ζήτησαν
από το Ισραήλ και την Αίγυπτο να αποσύρουν τις δυνάμεις τους από τη διώρυγα και στις 31
ανήγγειλαν την επικείμενη στρατιωτική τους επέμβαση. Οι Αμερικανοί τότε αντέδρασαν
έντονα, θεωρώντας πως η επέμβαση της ∆ύσης στην Αίγυπτο θα εξασθένιζε τη θέση της
στην ευρύτερη περιοχή και θα ενίσχυε τον αραβικό ριζοσπαστισμό που υποστηριζόταν από
την Σοβιετική Ένωση.
Ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ απευθύνθηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και ζήτησε να
αποσυρθούν οι Ισραηλινοί από την Αίγυπτο και τα μέλη του ΟΗΕ να αποφύγουν κάθε
απειλή ή χρήση βίας. Βρετανία και Γαλλία προέβαλαν βέτο, αλλά στις 2 Νοεμβρίου οι ΗΠΑ
έφεραν το θέμα και στη Γενική Συνέλευση, η οποία με 65 ψήφους υπέρ και πέντε κατά
ενέκρινε πρόταση για τον τερματισμό των εχθροπραξιών και την αποχώρηση των ξένων
στρατευμάτων. Ωστόσο, οι Αγγλο-γάλλοι συνέχισαν απτόητοι τις στρατιωτικές τους
επιχειρήσεις, αγνοώντας τις αποφάσεις της διεθνούς κοινότητας. Οι Σοβιετικοί, βγήκαν
δυναμικά στο προσκήνιο, αποστέλλοντας επιστολές στον πρόεδρο του Συμβουλίου
Ασφαλείας, στον πρόεδρο των ΗΠΑ και στους πρωθυπουργούς της Βρετανίας, της Γαλλίας
και του Ισραήλ προειδοποιώντας πως αν δεν σταματούσε η επίθεση κατά της Αιγύπτου
ήταν πιθανό να ξεσπάσει ένας τρίτος παγκόσμιος πόλεμος με τη χρήση πυρηνικών όπλων.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Αϊζενχάουερ προειδοποίησε ότι η αμερικανική κυβέρνηση θα
αντιδρούσε σε οποιαδήποτε μονομερή σοβιετική στρατιωτική κίνηση και παράλληλα,
αρνήθηκε την παροχή οικονομικής βοήθειας στη Βρετανία από το ∆ιεθνές Νομισματικό
Ταμείο και απείλησε με πώληση βρετανικών μετοχών, που θα οδηγούσε σε υποτίμηση της
στερλίνας. Στις 6 Νοεμβρίου ο Ιντεν, βρισκόμενος υπό ισχυρή πολιτική και οικονομική
πίεση και χωρίς να ενημερώσει τη Γαλλία και το Ισραήλ, ανακοίνωσε την εφαρμογή
εκεχειρίας. Στη Βρετανία η πολιτική του επικρίθηκε έντονα από τον Τύπο, ενώ η αντιπολίτευση τον κατηγόρησε ότι παραπλάνησε το Κοινοβούλιο. Παραιτήθηκε στις 9
Ιανουαρίου 1957.
Λεσέψ
Η Βρετανία και η Γαλλία γνώρισαν μεγάλη πολιτική και διπλωματική ήττα, αφού το κύρος
τους ως Μεγάλες ∆υνάμεις καταρρακώθηκε στις ερήμους της Αιγύπτου και κυρίως στις
αίθουσες του ΟΗΕ.
Αργότερα, στον Πόλεμο των έξι Ημερών τον Ιούνιο του 1967, κατά τον Αραβοϊσραηλινό
πόλεμο, η διώρυγα έπαθε σοβαρές ζημιές που τη κράτησαν κλειστή επί επτά χρόνια
μεσολαβούσης και της νεώτερης Ισραηλινο-αιγυπτιακής σύγκρουσης τον Οκτώβριο του
1973. Τελικά, μετά και από αφιλοκερδή διάθεση κάποιων βυθοκόρων από τον Ι. Λάτση και
άλλους Έλληνες εφοπλιστές, η διώρυγα καθαρίστηκε από τα ναυάγια και δόθηκε στην
εξυπηρέτηση των θαλασσίων μεταφορών τον Μάιο το 1975.
Η διέλευση των 168 χλµ.
Το έργο-θαύµα του 19ου αιώνα, η διώρυγα του Σουέζ, µείωσε τον χρόνο των ταξιδιών
(και το κόστος µεταφοράς αγαθών) δια θαλάσσης προς τα ασιατικά λιµάνια, αφού πριν τα
πλοία έπρεπε να κάνουν τον διάπλου της αφρικανικής ηπείρου. Κατέστησε, όµως, ακόµη
πιο προσβάσιµες τις χώρες της Μέσης Ανατολής και γενικότερα τις ασιατικές µε εµφανείς
τις επιρροές σε επίπεδο πολιτισµικό, οικονοµικό, κοινωνικό.
Είναι η µεγαλύτερη διώρυγα του κόσµου, συνολικού µήκους 168 χλµ., ενώ, προσθέτοντας τα σηµεία αγκυροβολίων και το µήκος της ενδιάµεσης λίµνης, το συνολικό της µήκος φθάνει τα 190 χλµ. Έχει µέγιστο πλάτος, σε ορισµένα σηµεία, 160-200 µ. και το βάθος µετά από τις τελευταίες εργασίες εκβάθυνσης µπορεί να φτάνει και µέχρι τα 16-19 µέτρα. ∆ιατρέχει κατά διεύθυνση Βορρά – Νότο τον ισθµό του Σουέζ, ενώνοντας τη Μεσόγειο θάλασσα µε την Ερυθρά θάλασσα. Αρχίζει από το Πορτ Σάιντ, λιµένα εισόδου στη Μεσόγειο και καταλήγει στον λιµένα Σουέζ που βρίσκεται στον µυχό του οµώνυµου κόλπου της Ερυθράς.
Τα πλοία που διέρχονται τη διώρυγα καταβάλουν στο αιγυπτιακό δηµόσιο τέλη
διέλευσης (διόδια) κατά κόρο καθαράς χωρητικότητας που υπολογίζεται µε βάση της
«χωρητικότητας διώρυγας Σουέζ» (Suez Canal Tonnage) περίπου 23% παραπάνω των
βρετανικών υπολογισµών. Επίσης, τα πλοία υποβάλλονται σε υποχρεωτική πλοήγηση από
την είσοδο µέχρι την έξοδό τους.
Τα πλοία που διέρχονται σήµερα τη διώρυγα είναι µέχρι 150.000 dwt φορτωµένα, αλλά
και µεγαλύτερα εφόσον είναι κενά φορτίου, µε επιτρεπτό έτσι βύθισµα. Ευνόητο είναι ότι
τα ∆εξαµενόπλοια άνω των 150.000 dwt έµφορτα καθώς και εκείνα των 200, 300 και 400
χιλ.τον. παραπλέουν το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδος (Cap Route) επιβαρυνόµενα
σηµαντικά τη µεγάλη διαφορά απόστασης. Υπάρχουν όµως και περιπτώσεις στις οποίες
µεγάλα πλοία µπορούν να ξεφορτώσουν µέρος του φορτίου σε µικρότερα, ώστε να έχουν
το επιτρεπτό βύθισµα για να περάσουν. Στη συνέχεια, µόλις περάσουν από το κανάλι
ξαναφορτώνουν το φορτίο από τα µικρότερα πλοία και έτσι γλιτώνουν πολλά χρήµατα
αλλά και χρόνο.
Σε µία προσπάθεια να διπλασιάσει την απόδοση της διώρυγας, αλλά και τα κρατικά
έσοδα από τη χρήση της, ο σηµερινός πρόεδρος της Αιγύπτου, Αµπντέλ Φατάχ Αλ Σίσι,
αποφάσισε να τη διαπλατύνει. Τα έργα ολοκληρώθηκαν το 2015. Στην παλιά διώρυγα έγινε
διαπλάτυνση και µεγαλύτερη βύθιση σε απόσταση 35 χιλιοµέτρων και επιπλέον σε µία απόσταση 35 ή 37 χιλιοµέτρων δηµιουργήθηκε µία παράλληλη διαδροµή, µία νέα
διώρυγα.
Και όµως, σε αυτό το θαύµα της τεχνικής µια ριπή ανέµου και ένας λάθος ανθρώπινος
χειρισµός, ήταν το µόνο που χρειάστηκε για να σταµατήσει η παγκόσµια ροή
εµπορευµατοκιβωτίων και φορτίων πετρελαίου. Το πλοίο µεταφοράς εµπορευµατοκιβωτίων «Ever Given», ένα πλοίο συµφερόντων Ταϊβάν σαν µια τεράστια φάλαινα εγκλωβισµένη κάθετα στην λωρίδα του Σουέζ µεταφοράς εµπορευµατοκιβωτίων «µπλόκαρε» τη διώρυγα αποκλείοντας έτσι τη δίοδο µέσω της οποίας περνά περισσότερο από το 10% του όγκου του διεθνούς εµπορίου θυµίζοντάς µας ότι ακόµη και ένας προηγµένος πολιτισµός, όπως ο δικός µας, έχει σηµαντικά τρωτά σηµεία – και µάλιστα εξαιρετικά τρωτά που δεν τους δίνουµε αρκετή προσοχή έως ότου κάτι πάει στραβά.
Έµφραγµα
Το κλείσιµο της διώρυγας προκάλεσε έµφραγµα στην παγκόσµια οικονοµία, ένα
έµφραγµα που στοίχισε αρκετά δισ. δολάρια µε έναν µεγάλο αντίκτυπο στην ενεργειακή
αγορά αφού µεταξύ των πλοίων που βρίσκονταν σε αναµονή, από τη πλευρά της
Μεσογείου ήταν πολλά πετρελαιοφόρα που µετέφεραν φορτία από Καζακστάν, Ρωσία,
Λιβύη, Αζερµπαϊτζάν, µε προορισµό την Ασία.
Το Σουέζ µας έδειξε πόσο ευάλωτος είναι ακόµη και σήµερα ο παγκόσµιος πολιτισµός
και πώς εδώ και δεκαετίες, πολλά πράγµατα εξαρτώνται αποκλειστικά από «την καλή µας
τύχη» που δεν συµβαίνει το «λάθος», το οποίο µπορεί να στοιχίσει ακριβά στην παγκόσµια
υποδοµή, όπως για παράδειγµα το γεγονός πως οι πλωτές οδοί, όντας περιοχές τεράστιας
στρατηγικής σηµασίας παραµένουν ευαίσθητες σε στρατιωτικές ή τροµοκρατικές
επιθέσεις.
Μην ξεχνάµε πως το Ιράν έχει χρησιµοποιήσει συχνά το Στενό του Ορµούζ για να
ασκήσει πίεση σε ξένες δυνάµεις. Η διώρυγα του Παναµά (που συνδέει τον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό), και η διώρυγα του Σουέζ (που συνδέει τη Μεσόγειο και την Ερυθρά Θάλασσα) όπως και το στενό του Ορµούζ (στις εκβολές του Περσικού Κόλπου) είναι σηµεία όπου τα πλοία µεταφοράς εµπορευµατοκιβωτίων και τα πετρελαιοφόρα αναγκάζονται να πλοηγηθούν µέσω στενών περασµάτων. Η εναλλακτική λύση είναι µια µακρά παράκαµψη ή µια ακριβότερη, η αεροπορική µεταφορά του ίδιου φορτίου, που θα τίναζε την παγκόσµια οικονοµία στον αέρα.
Μήπως, όµως, είναι καιρός µε εκκίνηση το γεγονός του κλεισίµατος της διώρυγας του Σουέζ να αρχίσουµε να σκεφτόµαστε διαφορετικά; Η δηµιουργία «λύσεων ασφαλείας» είναι ίσως η µεγαλύτερη πρόκληση για το µέλλον. Το καταλαβαίνει κανείς όταν «ο ουρανός τού πέφτει στο κεφάλι» ή όταν ένα πλοίο που ονοµάζεται «Ever Given» «σκαλώνει» και κλείνει τη διώρυγα του Σουέζ.
Όπως δημοσιεύτηκε στη «ΜΠΑΜ» που κυκλοφορεί
1 δισεκατομμύριο δολάρια αποζημίωση θα διεκδικήσει η διώρυγα του Σουέζ από το «Ever Given»
