PLUS
Όταν πριν από περίπου 40 χρόνια ανέπτυξε τη θεωρία της Γαίας ο Tζέιμς Λάβλοκ, ένας από τους θεμελιωτές της περιβαλλοντολογικής σκέψης, δέχθηκε τα πυρά του μεγαλύτερου μέρους της επιστημονικής κοινότητας. Σήμερα δεν είναι μόνο αποδεκτός πλέον ως γκουρού της οικολογίας, αλλά η θεωρία του που προβλέπει ότι, εξαιτίας των αλλαγών του κλίματος που έχουν επιφέρει οι ανθρώπινες δραστηριότητες, η Γη και ο κόσμος που φιλοξενεί βρίσκονται σε πορεία μη αναστρέψιμη και το μέλλον της είναι καταδικασμένο, δείχνει να είναι αποδεκτή από όλους.
Του ΝΙΚΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ
Η θεωρία
Σύμφωνα με τη θεωρία της Γαίας του Λάβλοκ, ο πλανήτης μας συμπεριφέρεται ακριβώς όπως ένας ζωντανός οργανισμός που έχει την ικανότητα να ρυθμίζεται μόνος του χημικά και ατμοσφαιρικά με ανάλογο τρόπο που όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί ρυθμίζουν τις ζωτικές λειτουργίες τους.
Αυτή η αυτορρυθμιζόμενη λειτουργία της Γης, που στηρίζεται στην αλληλεπίδραση των ζωντανών οργανισμών που διαβιούν σε αυτή με το περιβάλλον τους, καθόρισε αυτό το σύστημα που λειτούργησε για δισεκατομμύρια χρόνια, καθώς και τη διατήρηση της ζωής, τη ρύθμιση της θερμοκρασίας, τη χημική σύνθεση της ατμόσφαιρας, μέχρι και την αλμυρότητα των θαλασσών.
Ο Λάβλοκ, από πολύ νωρίς, εκτιμώντας την υπάρχουσα κατάσταση, προειδοποιούσε ότι αυτός ακριβώς ο μηχανισμός που διατήρησε το φυσικό περιβάλλον κατάλληλο για ζωή τώρα στρέφεται εναντίον μας, εξαιτίας των καταχρήσεων της ανθρωπότητας. Η αλλαγή του κλίματος είναι μη αναστρέψιμη και η ζωή στη Γη δεν θα είναι ποτέ όπως πριν.
Στην Αρκτική
Ο Λάβλοκ ανήκει προφανώς στους απαισιόδοξους θεωρώντας ότι οι προσπάθειες για να αντιμετωπιστεί η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας, εξαιτίας του φαινομένου του θερμοκηπίου, δεν μπορούν να επιτύχουν και ότι στην πραγματικότητα είναι ήδη πολύ αργά. «Πριν από το τέλος αυτού του αιώνα, δισεκατομμύρια ανθρώπων θα πεθάνουν και τα λίγα ζευγάρια των ανθρώπων που θα μπορούν να συνεχίσουν την αναπαραγωγή θα ζουν στην Αρκτική, όπου το κλίμα θα παραμένει ανεκτό», αναφέρει βαφτίζοντας το φαινόμενο ως «H εκδίκηση της Γαίας».
Σύμφωνα με όσα λέει, κατά τη διάρκεια των ερχόμενων δεκαετιών οι θερμοκρασίες που θα πετάξουν στα ύψη ίσως κάνουν ανεφάρμοστη τη γεωργία σε τεράστιες περιοχές του κόσμου όπου οι άνθρωποι είναι ήδη φτωχοί και πεινασμένοι, ενώ δεν θα είναι εφικτή η παροχή νερού για εκατομμύρια ή ακόμη και δισεκατομμύρια ανθρώπων.
Όλα αλλάζουν
Αυτό συμβαίνει γιατί η μητέρα Γη διαθέτει ένα μηχανισμό πλανητικού ελέγχου, ο οποίος έχει αρχίσει να εργάζεται εκδικητικά εναντίον μας.
Οι πάγοι του Αρκτικού Ωκεανού λιώνουν σήμερα τόσο γρήγορα ώστε πιθανότατα θα έχουν εξαφανιστεί σε μερικές δεκαετίες, με καταστροφικές συνέπειες, αφού όταν οι πάγοι εξαφανιστούν οι σκοτεινοί ωκεανοί θα απορροφούν τη θερμότητα του ήλιου, ενώ σήμερα οι παγωμένες επιφάνειες ανακλούν το κύμα αυτής της θερμότητας στο Διάστημα.
Έτσι, ο πλανήτης σταδιακά γίνεται ακόμη πιο ζεστός, ο βιόκοσμος, το σύνολο των μορφών της ζωής, αντιδρά, καθώς συντελείται η άνοδος της θερμοκρασίας, και όλα αλλάζουν.
«Είναι σαν να βρισκόμαστε σε ένα σκάφος αναψυχής στους καταρράκτες του Nιαγάρα. Όλα πηγαίνουν καλά όσο λειτουργούν οι μηχανές, αλλά, αν σταματήσουν, τότε οδηγούμαστε προς τους καταρράκτες όλο και πιο γρήγορα και δεν υπάρχει καμιά ελπίδα σωτηρίας». Η Γη είναι σε μια κατάσταση χωρίς επιστροφή πια και ο πολιτισμός όπως τον ξέρουμε τώρα είναι απίθανο να επιζήσει.
Η αλλαγή του κλίματος είναι μη αναστρέψιμη και η ζωή στη Γη δεν θα είναι ποτέ όπως πριν. Ο άνθρωπος με δική του ευθύνη βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με τη Γαία και, για να υπάρξει ελπίδα να επιβιώσουμε, πρέπει να συνάψουμε ειρήνη μαζί της όσο είμαστε ακόμη ισχυροί να διαπραγματευτούμε και όχι αργότερα, όντας ένα ηττημένο και καταρρακωμένο πλήθος.
Μια τέτοια δήλωση από τον επιστήμονα που πιστεύει ότι η Γη στο παρελθόν ισορροπούσε στα προβλήματά της γίνεται ολοένα και πιο επίκαιρη από τις μέχρι τώρα δηλώσεις των περιβαλλοντολόγων.
Μπορεί η θεωρία του να είναι ακραία, αλλά ως το άτομο που συνέλαβε πρώτο την ιδέα να βλέπουμε τη ζωή με έναν νέο τρόπο από αυτόν της εποχής του Κάρολου Δαρβίνου πιστεύει ότι αυτή η ανάλυση για το τι συμβαίνει δεν μας αφήνει καμία άλλη επιλογή, εφόσον η υπερθέρμανση του πλανήτη από τις ανθρώπινες δραστηριότητες -μεταφορές, βιομηχανίες κ.ά.- μέσω των τεράστιων εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, όπως είναι το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), δεν μπορεί να εξουσιαστεί.
Οι προφήτες του 20ού αιώνα
Ο καθηγητής Λάβλοκ, που συνέλαβε την ιδέα της Γαίας στη δεκαετία του ’70 -ενώ εξέταζε την πιθανότητα της ζωής πάνω στον Άρη για λογαριασμό της NASA-, έχει προειδοποιήσει για τους κινδύνους της αλλαγής του κλίματος και αυτό ξεκίνησε πριν σχεδόν 40 χρόνια.
Ήταν ένας μέσα σε μια επίλεκτη ομάδα επιστημόνων που έκαναν την πρώτη επίσημη ενημέρωση για την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας στο γραφείο της Θάτσερ τον Απρίλιο του 1989 και ένας από τους πολλούς επιστήμονες που προειδοποιούσαν ότι ο πάγος που καλύπτει τον Αρκτικό Ωκεανό λειώνει τώρα τόσο γρήγορα, που από το 2005 έφθασε σε ένα ιστορικό χαμηλό σημείο και συνεχίζει χρόνο με τον χρόνο να σπάει όλα τα ρεκόρ.
Ήταν επίσης από τους πρώτους υπέρμαχους της χρήσης πυρηνικής ενέργειας γράφοντας μάλιστα ένα άρθρο που προκάλεσε μια σημαντική διαμάχη με τους οικολόγους, αφού τους καλούσε να μειώσουν τις μακροχρόνιες αντιθέσεις τους στην πυρηνική ενέργεια, η οποία δεν παράγει αέρια θερμοκηπίων όπως οι συμβατικοί σταθμοί παραγωγής του ηλεκτρικού ρεύματος.
Για τον Λάβλοκ η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας προχωρεί τόσο γρήγορα που μόνο μια σημαντική επέκταση της πυρηνικής ενέργειας θα μπορούσε να τη θέσει υπό έλεγχο, έλεγε. Το μεγαλύτερο μέρος των οικολόγων απέρριψε την έκκλησή του, και ακόμα το κάνει.
Θυσίες
Τώρα, αρκετά χρόνια μετά και βλέποντας χρόνο με τον χρόνο τις ανησυχίες του Βρετανού επιστήμονα να επαληθεύονται, η Ευρώπη αρχίζει να αντιμετωπίζει στα σοβαρά το φαινόμενο της κλιματικής κρίσης και προετοιμάζεται για το χειρότερο, σύμφωνα με την έκθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την υπηρεσία Copernicus Climate Change.
Οι συγγραφείς της έκθεσης αναφέρουν πως πολλοί αγρότες ήδη θεωρούν δεδομένες τις καταστροφές από την ξηρασία, ενώ ο μόνος τρόπος να περιοριστούν οι ζημιές της παγκόσμιας υπερθέρμανσης είναι η άμεση περικοπή των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Η απειλή έχει γίνει πραγματικότητα φοβούνται πολλοί Ευρωπαίοι, οι οποίοι εμφανίζονται πρόθυμοι να λάβουν προσωπικά μέτρα και να στηρίξουν τις κυβερνητικές πρωτοβουλίες για την καταπολέμησή της, σύμφωνα με έρευνα σε μεγάλες χώρες της Ευρώπης όπως η Βρετανία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Δανία, η Σουηδία, η Ισπανία και η Ιταλία.
Οι περισσότεροι πολίτες συμφωνούν ότι το κλίμα μεταβάλλεται εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας, με λιγότερο από 20% των ερωτηθέντων στις επτά χώρες να πιστεύουν ότι ο άνθρωπος δεν φέρει ευθύνη για το φαινόμενο και μόλις 5% να ισχυρίζεται ότι η κλιματική αλλαγή είναι ανύπαρκτη. Σημαντική στήριξη (μεταξύ 76% και 85% στις επτά χώρες) εξασφαλίζει η άποψη ότι όλα τα κράτη θα αντιμετώπιζαν την κλιματική αλλαγή πιο αποτελεσματικά εάν συνεργάζονταν καλύτερα.
Βάσει της ίδιας έρευνας πολύ δημοφιλή είναι τα μέτρα που δεν επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής των πολιτών, στηρίζοντας με χαρά κάθε κρατικό πρόγραμμα δενδροφύτευσης, δηλώνοντας ότι σκοπεύουν να φυτέψουν περισσότερα φυτά, εάν δεν το έχουν ήδη κάνει.
Επίσης ένα μεγάλο ποσοστό θα δέχονταν με χαρά να μην αγοράσουν ποτέ πια προϊόντα κατασκευασμένα από πλαστικό μίας χρήσης και θα στήριζαν μια κυβερνητική απαγόρευση της χρήσης τέτοιων υλικών.
Ανάλογα αρκετά υψηλό είναι και το ποσοστό των Ευρωπαίων πολιτών που εμφανίζονται ανοικτοί στην ιδέα του περιορισμού της κατανάλωσης κρέατος και γαλακτοκομικών σε δύο με τρία γεύματα την εβδομάδα.
Καμία έκπληξη δεν προκαλεί επίσης το γεγονός ότι οι κρατικές επιδοτήσεις για μόνωση και προηγμένη θέρμανση των κατοικιών γίνονται αποδεκτές από τους πολίτες, με ανασταλτικό όμως παράγοντα το κόστος της ίδιας συμμετοχής.
Ριζοσπαστικές προτάσεις
Στο τραπέζι έχουν πέσει και άλλα μέτρα, πιο ριζοσπαστικές προτάσεις, όπως ο περιορισμός των γεννήσεων, η κατάργηση συμβατικών οχημάτων και η απάλειψη του κρέατος από το τραπέζι με την υιοθέτηση διατροφής βασισμένης στα λαχανικά και τα φρούτα, την αγορά αυστηρά τριών τεμαχίων ρουχισμού τον χρόνο, τη διατήρηση των ηλεκτρικών συσκευών για τουλάχιστον επτά χρόνια, την πραγματοποίηση μιας σύντομης αεροπορικής πτήσης κάθε τρία χρόνια, την απόσυρση του ιδιωτικού οχήματος και τη θερμική μόνωση της κατοικίας. Αλλά αυτά προς το παρόν είναι απλώς ιδέες που δύσκολα θα φτάσουν να γίνουν πραγματικότητα.
Όμως ως πολίτες όλοι πια συνειδητοποιούμε πως θα πρέπει κάτι να κάνουμε για να επιζήσουμε. Πρέπει να λάβουμε υπόψη τον τρομερό ρυθμό αλλαγής και να συνειδητοποιήσουμε πως μας μένει λίγος χρόνος για να ενεργήσουμε ενάντια στη μέγιστη απειλή που έχει αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα μέχρι τώρα, επειδή βάζει ένα ζήτημα πάνω στην ίδια την ικανότητά μας να υπάρχουμε πάνω στη Γη.
Περιβαλλοντικοί πρόσφυγες
Κατά τη διάρκεια των ερχόμενων δεκαετιών η μεγάλη άνοδος της θερμοκρασίας σημαίνει ότι η γεωργία μπορεί να μην εφαρμόζεται σε τεράστιες περιοχές του κόσμου, όπου οι άνθρωποι είναι ήδη φτωχοί και πεινούν. Ενώ δεν θα υπάρχει παροχή πόσιμου νερού για εκατομμύρια ή ακόμα και για δισεκατομμύρια ανθρώπους. Επίσης η άνοδος της στάθμης της θάλασσας θα καταστρέψει τις παράκτιες περιοχές σε χώρες όπως το Μπαγκλαντές, αλλά και σε πόλεις της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Η χώρα μας συγκαταλέγεται στις χώρες της Νότιας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης -συμπεριλαμβανομένων της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, της Ιταλίας, της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας- που είναι ευεπίφορες στην ερημοποίηση, καθώς οι θερμοκρασίες αυξάνονται και οι βροχοπτώσεις μειώνονται, ενισχύοντας την εμφάνιση πυρκαγιών.
Οι αμέτρητοι «περιβαλλοντικοί πρόσφυγες» θα καταστρέψουν την ικανότητα οποιασδήποτε υπηρεσίας ή χώρας να τους αντιμετωπίσουν, ενώ η σύγχρονη αστική υποδομή θα αντιμετωπίσει την ερήμωση από τα ισχυρά ακραία καιρικά γεγονότα.
Αν ψάχνουμε για φταίχτες, τότε θα πρέπει να κοιταχτούμε όλοι στον καθρέφτη. Εμείς οι ίδιοι είμαστε που υπερβάλλαμε σε ζήλο, προσπαθώντας να καταστρέψουμε άκομψα ό,τι απλόχερα μας προσέφερε η Φύση προτάσσοντας τον ατομισμό και τον ευδαιμονισμό μας στο μάξιμουμ, ειδικότερα μετά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Σήμερα, δρέπουμε απλώς τους καρπούς των ανδραγαθημάτων μας.
Τελευταία ευκαιρία
Αλλά έστω και τώρα την τελευταία στιγμή ίσως μας απομένει μία ακόμη ευκαιρία να ανατρέψουμε την κατάσταση διαψεύδοντας τον απαισιόδοξο Λάβλοκ.
Θα υπάρξει κόστος, βεβαίως. Κυβερνήσεις και επιχειρήσεις θα χρειαστεί να αλλάξουν νοοτροπία, θα γίνουν ανακατατάξεις μακριά από ξεπερασμένες ιδεολογίες και οικονομικές θεωρίες, κι εμείς ίσως χρειαστεί να απεμπολήσουμε τον μέχρι τώρα τρόπο ζωής μας.
Ο Λάβλοκ σε μια ομιλία του στο Βερολίνο τον Νοέμβριο του 1987 είχε πει: «Μερικές φορές οι άνθρωποι έχουν την τάση να πιστεύουν ότι η Γαία θα μας φροντίσει. Αλλά αυτό είναι λάθος. Το μόνο που σημαίνει είναι πως η Γαία θα φροντίσει τον εαυτό της. Και ο καλύτερος τρόπος για να το κάνει θα είναι να μας ξεφορτωθεί».
Όμως επειδή ο άνθρωπος πρέπει ή μάλλον επιβάλλεται να είναι αισιόδοξος και να αντιστέκεται σε θεωρίες που προβλέπουν τη συντέλεια του κόσμου, πρέπει τώρα να αντιδράσει. Γιατί δεν υπάρχει κάποια άλλη εύκολη διέξοδος. Σκεφτείτε το πάλι.
Όπως δημοσιεύθηκε στην “ΜΠΑΜ στο ρεπορτάζ” που κυκλοφορεί
