PLUS
Ο Ταγίπ Ερντογάν επιστρέφει στην επιθετική ρητορική και σύντομα οι ήρεμες ημέρες στο Αιγαίο θα αποτελέσουν παρελθόν. Η χώρα μας θα πρέπει να είναι προετοιμασμένη για οτιδήποτε, έχοντας ως οδηγό τι είχε πράξει ο Ανδρέας Παπανδρέου πριν από 37 χρόνια.
Του ΠΑΝΤΕΛΗ ΠΕΡΙΒΟΛΑΡΗ*
Όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου τρόμαξε την Τουρκία πριν από 37 χρόνια.
Αυτές τις ημέρες συμπληρώνονται 37 χρόνια από την ελληνοτουρκική κρίση του 1987, στην οποία η Ελλάδα αναδείχτηκε νικήτρια χάρη στον Ανδρέα Παπανδρέου που τρόμαξε την Τουρκία.
Κοντά στη σύρραξη
Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε απειλήσει την Τουρκία με πόλεμο εφόσον αυτή κάνει ένα βήμα στο Κυπριακό, όμως οι δύο χώρες έφτασαν κοντά στη σύρραξη στα τέλη Μαρτίου του 1987 όταν η Τουρκία έβγαλε το σεισμογραφικό σκάφος «Σισμίκ» για έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο. Η Ελλάδα επέδειξε μεγάλη αποφασιστικότητά απέναντι στην Τουρκία και χαρακτηριστικό είναι ότι η αντιπολιτευόμενη στον Παπανδρέου «Καθημερινή» στα φύλλα της 28ης και 29ης Μαρτίου αναφέρει στους πρωτοσέλιδους τίτλους της την αποφασιστικότητα της Ελλάδας, με τον Παπανδρέου να δηλώνει για το «Σισμίκ»: «Θα παρεμποδίσουμε τις έρευνες».
Ο Γιάννης Καψής έχει γράψει για το πώς πάρθηκε η απόφαση για το «Σισμίκ» στη σύσκεψη στο Καστρί στις 26 Μαρτίου 1987: «Ο Κουρής ανέφερε τα στρατιωτικά μέτρα που έπρεπε να ληφθούν – ο Στόλος μας θα ανοιγόταν στο Αιγαίο, οι φρουρές των νησιών μας θα ενισχύοντο και έφεδροι, που θα επιστρατεύονταν με απόλυτη μυστικότητα, θα εστέλλοντο στον Έβρο. Και οι πιλότοι μας στα κόκπιτς. Μιλούσε με μια παγερή ηρεμία κι ακλόνητη αυτοπεποίθηση. Η στρατιωτική ηγεσία μας ήταν έτοιμη για παν ενδεχόμενο (…) Τα σχέδια εγκρίθηκαν αμέσως. Πηγαίναμε ολοταχώς για ένοπλη σύγκρουση. Αυτή ήταν η εκτίμηση».
Ο πτέραρχος Νίκος Κουρής (1930-2018) είναι αποκαλυπτικός για το πώς ο Παπανδρέου ενήργησε απέναντι στην Τουρκία εκείνες τις κρίσιμες ημέρες. Στις 20 Μαΐου είχε ενημερώσει τον πρωθυπουργό ότι το στράτευμα είναι έτοιμο να προστατεύσει τη χώρα και τα συμφέροντά της και οι ενδείξεις δείχνουν ότι τότε ο Παπανδρέου έχει πάρει τις αποφάσεις του.
Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ υποχρεώθηκαν να παρέμβουν και να πείσουν τον Οζάλ να δώσει οδηγίες για να μην εισέλθει το «Σισμίκ» στα ελληνικά χωρικά ύδατα
Ενέργειες
Τι ακριβώς συμβαίνει έκτοτε:
1. Συγκαλούνται καθημερινά συσκέψεις του λεγόμενου «μίνι ΚΥΣΕΑ» (Κυβερνητικό Συμβούλιο Εξωτερικών και Άμυνας) με τη συμμετοχή του υπουργού Εξωτερικών Κ. Παπούλια, του υπουργού Άμυνας Ι. Χαραλαμπόπουλου, του υφυπουργού Εξωτερικών Ι. Καψή και του Α/ΓΕΕΘΑ Ν. Κουρή.
2. Οι Ένοπλες Δυνάμεις έχουν λάβει διάταξη μάχης και τα πλοία του Στόλου με την κάλυψη της Αεροπορίας έχουν αναπτυχθεί σε όλο το Αιγαίο.
3. Η ελληνική κυβέρνηση ενημέρωσε τις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και την ΕΟΚ ότι η απόφασή της είναι να προστατεύσει διά των όπλων τα νόμιμα συμφέροντα της χώρας.
4. Στις 28 Μαρτίου προσέρχεται στο ΕΘΚΕΠΙΧ (Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων) ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Χρ. Σαρτζετάκης και ενημερώνεται για τη στρατιωτική κατάσταση παρουσία των αρχηγών των κομμάτων της αντιπολίτευσης. Το ΕΘΚΕΠΙΧ λειτουργεί με βάση το «Δόγμα του Αρχιστρατήγου» και έτσι έχει επιτευχθεί ο απόλυτος συντονισμός των επιχειρήσεων των τριών Κλάδων.
Ο αρχηγός Στόλου εκείνη την περίοδο, ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης, αναφέρει για τις εντολές Παπανδρέου στις κρίσιμες ώρες: «Ο Έλληνας πρωθυπουργός είχε πάρει τις αποφάσεις του. Πρώτον, να χρησιμοποιηθεί στρατιωτική δύναμη (Στόλος) για παρεμπόδιση των σεισμικών ερευνών του ‘‘Σισμίκ’’ στην ελληνική υφαλοκρηπίδα. Δεύτερον, να ανασταλεί η λειτουργία της αμερικανικής βάσης επικοινωνιών στη Νέα Μάκρη. Τρίτον, να μεταβεί ο υπουργός Εξωτερικών Κάρολος Παπούλιας στη Σόφια για πολιτικές διαβουλεύσεις με τον Βούλγαρο ηγέτη Τοντόρ Ζίβκοφ και, τέταρτον, να προταθεί στην Τουρκία κοινή προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας».
Οι Ένοπλες Δυνάμεις ήταν με το δάχτυλο στη σκανδάλη. Σχεδόν το σύνολο του Στόλου είχε ανοιχθεί στο Αιγαίο, 15 από τα 20 αντιτορπιλικά – φρεγάτες, 12 από τις 14 πυραυλακάτους, 6 στις 6 τορπιλακάτους, 8 στα 10 υποβρύχια, 10 στα 14 αρματαγωγά – οχηματαγωγά, όλες οι ναρκοθέτιδες, 13 στα 14 ναρκαλιευτικά, όλα τα πετρελαιοφόρα και βοηθητικά Στόλου. Ναυαρχίδα του στόλου ήταν η φρεγάτα «Έλλη» με κυβερνήτη τον αντιπλοίαρχο Γεώργιο Καλλιγιάννη.
Αποφασιστικότητα
Η Τουρκία παρατηρώντας αυτή την αποφασιστικότητα σύσσωμης της πολιτειακής, πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της Ελλάδας εκτιμά πως οι πιθανότητες μιας πετυχημένης στρατιωτικής, επιθετικής ενέργειάς της είναι μηδαμινές και αναδιπλώνεται. Ο Τούρκος πρόεδρος Κενάν Εβρέν (1917-2015) σε διάγγελμά του υπόσχεται: «Να πράξει καθετί δυνατό για να αποφύγει ο τουρκικός λαός νέες περιπέτειες».
Όμως, ο Παπανδρέου έκανε και κάτι ακόμη. Επιδίωξε σε εκείνο το διάστημα να διακόψει τη λειτουργία των αμερικανικών βάσεων στη Νέα Μάκρη, οι οποίες εκείνη την εποχή εξυπηρετούσαν τις χερσαίες επικοινωνίες του 6ου Στόλου. Γιατί το έκανε αυτό; Για να εκδηλώσει τις ελληνικές αμφιβολίες για το κατά πόσον οι ΗΠΑ θα έμεναν ουδέτερες σε περίπτωση έναρξης εχθροπραξιών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Έτσι οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ υποχρεώθηκαν να παρέμβουν και να πείσουν τον Οζάλ να δώσει οδηγίες για να μην εισέλθει το «Σισμίκ» στα ελληνικά χωρικά ύδατα.
Η απόφαση αυτή ήταν τολμηρή. Η Ουάσιγκτον ανησύχησε για το κακό παράδειγμα που θα μπορούσε να δοθεί με το κλείσιμο της βάσης και έτσι ο Τούρκος πρέσβης κλήθηκε αμέσως στο State Department.
Την αποφασιστικότητά του και της κυβέρνησής του ο Ανδρέας Παπανδρέου την έκανε γνωστή σε ολόκληρη την Ελλάδα στη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου της 27ης Μαρτίου που θύμιζε πολεμικό συμβούλιο και ήταν ανοιχτό για τα μέσα ενημέρωσης. Ο Ανδρέας Παπανδρέου μιλώντας στους υπουργούς του και απευθυνόμενος στον ελληνικό λαό είπε:
«Θα ήθελα να απευθυνθώ προς τον ελληνικό λαό και να τον διαβεβαιώσω ότι στα έξι σχεδόν χρόνια στα οποία κυβερνάμε τη χώρα με τη δική του ψήφο, κάναμε παν το δυνατό να διαφυλάξουμε την ειρήνη. Και όχι μόνο σε παγκόσμια κλίμακα -αναφέρομαι στην Πρωτοβουλία των Έξι- αλλά και στην περιοχή. Φερθήκαμε υπεύθυνα και σε καμία περίπτωση προκλητικά απέναντι στην Τουρκία. Αλλά έχουμε χρέος και απέναντι του λαού και του έθνους και της Ιστορίας να προασπίσουμε με όλα τα μέσα την πατρίδα, τα σύνορά μας και τα κυριαρχικά μας δικαιώματα. Και αυτή ακριβώς είναι η πρόθεσή μας. Προχωρούμε νηφάλιοι. Η στρατιωτική ετοιμότητα της χώρας μας είναι ικανή, αυτή τη στιγμή, να δώσει πολύ σκληρό μάθημα, εάν επρόκειτο πράγματι να προχωρήσουν σε επιθετικές ενέργειες οι γείτονες. Και θα ήθελα να τονίσω επίσης την αποφασιστικότητα της κυβέρνησης. Είναι η ώρα που απαιτείται ψυχική ενότητα, η ώρα που πραγματικά ο λαός συμπαρατάσσεται με τις Ένοπλες Δυνάμεις σε έναν αγώνα που ελπίζουμε να λήξει ειρηνικά, γιατί η ειρήνη μπορεί να διασφαλιστεί μόνον όταν είσαι αποφασισμένος και έτοιμος να αντιμετωπίσεις απειλή. Η συμπαράταξη του λαού με τις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας μας, των οποίων το ηθικό είναι υψηλότατο, αποτελεί το μόνο δρόμο για την εδραίωση της ειρήνης ή, εάν αυτό δεν καταστεί δυνατό, για την προάσπιση της χώρας μας. Καλώ την Ελληνίδα και τον Έλληνα και όλους τους πολίτες να θεωρήσουν ότι η δική τους νηφαλιότητα και αποφασιστικότητα είναι απαραίτητοι όροι για να προασπίσουμε την πατρίδα και να εδραιώσουμε την ειρήνη στην περιοχή».
Μετά το τέλος της συνεδρίασης του Υπουργικού Συμβουλίου ο Ανδρέας Παπανδρέου ρωτήθηκε από δημοσιογράφο: «Κύριε πρόεδρε, ένα πρακτικό ερώτημα. Αν παρ’ όλα αυτά γίνουν σεισμικές έρευνες από το ‘‘Σισμίκ’’, η δική μας η αντίδραση ποια θα είναι; Μιλώ άμεσα». Ο Ανδρέας Παπανδρέου απάντησε: «Κοιτάξτε, είπα ότι εμείς θα παρεμποδίσουμε αυτήν ακριβώς τη δραστηριότητα. Θα παρεμποδίσουμε όχι με λόγια φυσικά, γιατί δεν παρεμποδίζεται με λόγια. Εντάξει;».
Αναδίπλωση
Όλες οι προαναφερθείσες ενέργειες του Ανδρέα Παπανδρέου, η αποφασιστικότητα και η πυγμή που επέδειξε είχαν αποτέλεσμα, καθώς η Τουρκία αναδιπλώθηκε. Το «Έθνος» της 29ης Μαρτίου έχει τίτλο «Τα μάζεψαν».
Πλην της αξιωματικής αντιπολίτευσης της Νέας Δημοκρατίας, η ελάσσων αντιπολίτευση συμφώνησε με τις επιλογές Παπανδρέου. Ο Ιωάννης Ζίγδης σχετικά με την κυβερνητική προειδοποίηση για τις βάσεις υπογράμμισε ότι «ήταν το πιο αποφασιστικό στοιχείο που οδήγησε στην υπαναχώρηση των Τούρκων». Ο γενικός γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ Χαρίλαος Φλωράκης σε σχετική ερώτηση απάντησε: «Νομίζω ότι ήταν μια πάρα πολύ σωστή κίνηση αυτή για τις βάσεις. Και ίσως να έπαιξε και αποφασιστικό ρόλο στο γεγονός ότι η κατάσταση σήμερα είναι κάπως ήρεμη». Η Κεντρική Επιτροπή για το νέο κόμμα της Αριστεράς σε ανακοίνωσή της μεταξύ άλλων ανέφερε: «Είναι φανερό ότι πλευρές του προβλήματος (της ελληνοτουρκικής κρίσης) συνδέονται με την τύχη των αμερικανικών βάσεων και τη χρησιμοποίηση της Άγκυρας για άσκηση πιέσεων στο εσωτερικό της χώρας. Η αναστολή λειτουργίας της βάσης της Μάκρης ήταν πράξη θετική. Το συνολικό θέμα της παρουσίας των αμερικανικών βάσεων παραμένει, όμως, ανοιχτό».
Η αντιπολίτευση, λοιπόν, συντάχθηκε με τις επιλογές Παπανδρέου, ο οποίος ενισχύθηκε στο εσωτερικό της χώρας, σύμφωνα με τα μεγάλα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Το Associated Press σε τηλεγράφημά του μετέδωσε ότι «οι Έλληνες συσπειρώθηκαν γύρω από τη σοσιαλιστική κυβέρνηση και τα συνδικάτα ματαίωσαν προγραμματισμένες απεργίες, ενώ η ελληνοτουρκική ένταση για το Αιγαίο έληξε με διπλωματική νίκη του πρωθυπουργού, Ανδρέα Παπανδρέου».
Ποιο είναι το συμπέρασμα αυτών των χειρισμών; Ο Νίκος Κουρής αναφέρει: «Ο Ανδρέας χειρίστηκε την κρίση με αποφασιστικότητα, ψυχραιμία και πολιτική διορατικότητα. Δεν βασίστηκε στη βοήθεια των ξένων, αλλά στις αστείρευτες δυνάμεις του λαού μας και την εθνική ομοψυχία. Στην κρίση του Μάρτη του 1987 βρέθηκε ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση. Για πρώτη φορά μετά την τραγωδία της Κύπρου, ο ελληνικός λαός αισθάνθηκε εθνικά υπερήφανος». Με τον Κουρή συμφωνεί και ο ναύαρχος Λυμπέρης: «Ο Ανδρέας Παπανδρέου, ως πρωθυπουργός και πρόεδρος του ΚΥΣΕΑ, υπήρξε για την ελληνική πλευρά στην κρίση του 1987 ο πρωταγωνιστής του χειρισμού της». Ο δε Καψής τονίζει: «Ο Ανδρέας Παπανδρέου στην κρίση του Μάρτη αρνήθηκε να ηττηθεί. Και νίκησε».
Ο εκ των στενότερων συνεργατών του, Κάρολος Παπούλιας, δέκα χρόνια μετά την κρίση του 1987 και ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου αποτιμώντας τους χειρισμούς του πρωθυπουργού εκείνες τις κρίσιμες ώρες ανέφερε: «Πιστεύω ότι η στρατηγική σημασία των κινήσεων του Ανδρέα Παπανδρέου πρέπει να διδάσκεται σε σεμινάρια αντιμετώπισης διεθνών κρίσεων». Την ίδια ακριβώς φράση επανέλαβε ο Παπούλιας σε συνέντευξή του στα «Νέα» στις 30 Οκτωβρίου 2000.
*Ο Παντελής Περιβολάρης είναι δημοσιογράφος, επιστήμων του ελληνικού πολιτισμού, συγγραφέας, ιστορικός και υποψήφιος διδάκτωρ διεθνών σχέσεων.
