PLUS
Κοινό μυστικό. Με τους ανταγωνισμούς των μεγάλων δυνάμεων και πάλι στο επίκεντρο των διεθνών σχέσεων, οι δημοκρατικές κυβερνήσεις βασίζονται σε μυστικά κρατικά εργαλεία για να διαμορφώσουν ή να επηρεάσουν καθεστώτα σε πιο αδύναμα κράτη, μεταξύ άλλων υποστηρίζοντας ή βοηθώντας την αλλαγή καθεστώτος. Μακριά από την προώθηση της δημοκρατίας παγκοσμίως, αυτές οι προσπάθειες επιδεινώνουν τα τρωτά σημεία της σε μια εποχή που ο αυταρχισμός αυξάνεται.
Σίγουρα, οι τοπικοί στρατοί –με ή χωρίς εξωτερική υποστήριξη– παραμένουν οι κύριοι μοχλοί αλλαγής ενός καθεστώτος. Στο Πακιστάν, για παράδειγμα, ο στρατός επιβεβαίωσε την παραδοσιακή του κυριαρχία επί της κυβέρνησης το 2022, όταν σχεδίασε την ανατροπή του πρωθυπουργού Ιμράν Χαν. Στο Μπαγκλαντές, ο στρατός εκμεταλλεύτηκε πρόσφατα μια βίαιη εξέγερση των φοιτητών για να αναγκάσει την Πρωθυπουργό Σέιχ Χασίνα να εγκαταλείψει τη χώρα, προτού εγκαταστήσει μια προσωρινή διοίκηση υπό την ηγεσία των πολιτών με επικεφαλής τον νομπελίστα Μοχάμεντ Γιουνούς
.
Αλλά και οι εξωτερικές δυνάμεις διαδραματίζουν συχνά βασικό ρόλο στην αλλαγή καθεστώτος, με κρυφούς σκοτεινούς μηχανισμούς ώστε οι παρεμβαίνουσες δυνάμεις να μπορούν εύλογα να αρνηθούν τη συμμετοχή τους, αφήνοντας τους ανεξάρτητους αναλυτές να αγωνίζονται να διακρίνουν το γεγονός από τη φαντασία.
Παρόλα αυτά, είναι συνήθως αρκετά εύκολο να δει κανείς πού αποκτά τη μόχλευση μια εξωτερική δύναμη. Η Κίνα, για παράδειγμα, είναι η μεγαλύτερη εμπορική οικονομία στον κόσμο και επίσημος πιστωτής για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Όμως οι λεπτομέρειες των δανειακών συμφωνιών της Κίνας δεν είναι καθόλου διαφανείς και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η χρηματοδότησή της συνδέεται με πολλά νήματα, τα οποία αυξάνουν τη μόχλευση της έναντι των δανειοληπτών χωρών , οδηγώντας τους πιθανώς ακόμη και σε παγίδες χρέους που διαβρώνουν την κυριαρχία τους .
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, από την πλευρά τους, κυριαρχούν στη διεθνή χρηματοοικονομική σκηνή, έχουν μια σημαντική μόχλευση έναντι των παραδοσιακών δανειστών όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο τα οποία έχουν σημαντική δύναμη να επιβραβεύουν ή να τιμωρούν χώρες, μεταξύ άλλων με την επιβολή επώδυνων οικονομικών κυρώσεων. Ας μην πάμε μακριά, η Ελλάδα με τα Μνημόνιά της είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας πολιτικής.
Οι ΗΠΑ έχουν κατηγορηθεί εδώ και καιρό ότι –και μερικές φορές παραδέχονται– ότι βοήθησαν στην ανατροπή ή στη στήριξη ξένων καθεστώτων, μεταξύ άλλων με την ανάμειξη σε εκλογές ή τη βοήθεια εξεγέρσεων, όπως οι «έγχρωμες επαναστάσεις» σε ορισμένα μετασοβιετικά κράτη. Κάποιοι μάλιστα ισχυρίστηκαν ότι οι ΗΠΑ έπαιξαν ρόλο στην πρόσφατη ανατροπή του Khan στο Πακιστάν και της Hasina στο Μπαγκλαντές, αν και Αμερικανοί αξιωματούχοι αρνούνται οποιαδήποτε ανάμειξη.
Το ερώτημα είναι τι ελπίζει να πετύχει μια δημοκρατία όπως οι ΗΠΑ συμβάλλοντας στην αλλαγή καθεστώτος. Η απάντηση σίγουρα δεν μπορεί να είναι ο εκδημοκρατισμός των χωρών αυτών. Εξάλλου τέτοιες ανατροπές των κυβερνήσεων σπάνια φτάνουν στην εγκαθίδρυση ενός πιο φιλελεύθερου και δημοκρατικότερου πολιτεύματος.
Αντίθετα, οι χώρες είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν πολιτική αστάθεια, κοινωνική αναταραχή και οικονομική αναστάτωση. Αυτό σίγουρα συνέβη και στο Μπαγκλαντές, το οποίο βυθίστηκε στο χάος και στη βία, με όχλους να καίνε εργοστάσια, νοσοκομεία, ξενοδοχεία και σπίτια.
Μια πιο πιθανή εξήγηση –για την οποία υπάρχουν άφθονα στοιχεία– είναι ότι οι δυτικές δυνάμεις επιδιώκουν να προωθήσουν τα δικά τους γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα υποστηρίζοντας «φιλικά» καθεστώτα και εκδιώκοντας τα «μη φιλικά».
Τα δημοκρατικά διαπιστευτήρια των καθεστώτων (ή η έλλειψή τους) φαίνεται να έχουν ελάχιστη σημασία εδώ, αν και οι δυτικές δυνάμεις προτιμούν να υπάρχει μια “προσποίηση” δημοκρατίας.
Αυτό βοηθά να εξηγηθεί γιατί τα στρατιωτικά πραξικοπήματα συχνά ακολουθούνται από εκλογές ή την εγκατάσταση, όπως στο Μπαγκλαντές, μιας κυβέρνησης με πολιτικό πρόσωπο.
Έστι οι στρατιωτικοί ηγέτες ελπίζουν να ενισχύσουν τη διεθνή νομιμότητα της νέας κυβέρνησης και, σε πολλές περιπτώσεις, να διατηρήσουν την πρόσβαση στη δυτική οικονομική βοήθεια (Η επτάχρονη χούντα στην Ελλάδα είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα).
Άλλωστε, οι ΗΠΑ υποχρεούνται νομικά να διακόψουν τη βοήθεια σε μια χώρα μετά από πραξικόπημα. Μετά την επιστροφή της στρατιωτικής χούντας στην εξουσία στη Μιανμάρ το 2021, η κυβέρνηση του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν επέβαλε αυστηρές κυρώσεις στη χώρα και, αργότερα, άρχισε να παρέχει ανθρωπιστική βοήθεια σε δυνάμεις κατά της χούντας.
Αλλά οι ηγέτες των ΗΠΑ προσέχουν πολύ για να αποφασίσουν ποιες στρατιωτικές ανατροπές κυβερνήσεων θα χαρακτηρίσουν ως «πραξικοπήματα». Από τα περισσότερα στρατιωτικά πραξικοπήματα ή έμμεσες καταλήψεις που έγιναν τα τελευταία 15 χρόνια, οι ΗΠΑ απέφυγαν να καταδικάσουν περίπου τα μισά, επειδή θεώρησαν την αλλαγή καθεστώτος ευνοϊκή για τα περιφερειακά τους συμφέροντα. Υπό αυτή την έννοια, οι ΗΠΑ θυσίασαν συχνά τη δημοκρατία στο βωμό της γεωπολιτικής.
Οι εκλογές από μόνες τους δεν εγγυώνται τη λαϊκή εξουσία ή την τήρηση των συνταγματικών κανόνων, ειδικά όταν ο στρατός κατέχει την αποφασιστική εξουσία. Ενώ η διεθνής κοινότητα μπορεί να βλέπει θετικά μια κυβέρνηση υπό την ηγεσία των πολιτών η νομιμότητα μπορεί κάλλιστα να λείπει όταν οι πραξικοπηματίες βγάζουν τις στολές τους και αυτοχαρακτηρίζονται ως «πολιτικοί» ηγέτες. Για παράδειγμα ο αρχηγός του στρατού της Ταϊλάνδης μετά την κατάληψη της εξουσίας το 2014 παρέμεινε στην εξουσία ως «πολιτικός» πρωθυπουργός της χώρας για εννέα χρόνια.
Κάπως έτσι η δημοκρατία βρίσκεται σε υποχώρηση παγκοσμίως. Πολλοί πληθυσμοί αντιμετωπίζουν τη στέρηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων και των πολιτικών τους ελευθεριών. Ακόμη και οι κορυφαίες δημοκρατίες του κόσμου υποφέρουν από τη χαμηλή εμπιστοσύνη του κοινού στις κυβερνήσεις και από ένα βαθειά πολωμένο πολιτικό σκηνικό. Και οι απολυταρχίες ξεπερνούν πλέον αριθμητικά τις φιλελεύθερες δημοκρατίες. Με την αποδοχή ή την ανοχή της στρατιωτικής κυριαρχίας –ακόμα και πίσω από ένα πολιτικό προσωπείο– η ανάμιξη των δυτικών δημοκρατιών στα εσωτερικά τους απλώς επιταχύνουν αυτή την τάση να θέτουν σε κίνδυνο την ίδια την Δημοκρατία.
Ν.Β.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Μπαγκλαντές: Τουλάχιστον 20 νεκροί σε νέα επεισόδια στην Ντάκα
Βίαιες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις με νεκρούς και τραυματίες στο Μπαγκλαντές
