PLUS
Ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες προκάλεσε διπλωματικό επεισόδιο την περασμένη εβδομάδα όταν ταξίδεψε στο Καζάν της Ρωσίας για την ετήσια σύνοδο κορυφής των ηγετών των BRICS.
Δυτικοί παρατηρητές σχολίασαν με μεγάλη απορία γιατί ο Γκουτέρες παρευρέθηκε σε εκδήλωση που διοργάνωσε ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος έχει κατηγορηθεί από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τον ρόλο του στην απέλαση παιδιών από τα ρωσικά κατεχόμενα εδάφη στην Ουκρανία. Μάλιστα οι φωτογραφίες του με την χειραψία με τον Πούτιν και η αγκαλιά με τον αυταρχικό ηγέτη της Λευκορωσίας, τον Πρόεδρο Λουκασένκο προκάλεσαν οργή.
Τα όργανα του ΟΗΕ διεξάγουν έρευνα για την παρουσία του Γκουτέρες στο Καζάν σημειώνοντας πως ο Γενικός Γραμματέας έχει ήδη δηλώσει ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία παραβιάζει τον Χάρτη του ΟΗΕ και το διεθνές δίκαιο αλλά πολλοί Ευρωπαίοι πολιτικοί, που ένιωθαν εδώ και καιρό ότι η Ρωσία δεν έχει αντιμετωπίσει επαρκείς κυρώσεις στον ΟΗΕ δεν πείθονται και αύξησαν την κριτική τους στον Γκουτέρες. Μάλιστα υπουργός Εξωτερικών της Λιθουανίας Gabrelius Landsbergis έγραψε στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης X πως προτείνει να παραιτηθεί ο Γκουτέρες.
Το ταξίδι του Γκουτέρες ήταν ένα σοβαρό διπλωματικό λάθος. Ο Γκουτέρες είχε συναντηθεί με τον Ουκρανό Πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο, και τώρα ελπίζει να αντισταθμίσει την επίσκεψή του στη Ρωσία με ένα επόμενο ταξίδι στο Κίεβο στο εγγύς μέλλον. Προφανώς υποθέτει ότι αυτό δείχνει πως παίρνει ίσες αποστάσεις, αν και οι Ουκρανοί αξιωματούχοι λένε τώρα ότι δεν είναι πλέον ευπρόσδεκτος στο Κίεβο. Αλλά ακόμη και αν υποθέσουμε πως ο Γενικός Γραμματέας θεώρησε πως δεν θα δημιουργούσε πρόβλημα η παρουσία του στο Καζάν , πως θα εμπιστευθούμε πως θα μπορέσει να αντιμετωπίσει μεγαλύτερες προκλήσεις σε έναν όλο και πιο διχασμένο κόσμο;
Ο Γκουτέρες αντιμετώπισε επικρίσεις για τους χειρισμούς του με τον Πούτιν και στο παρελθόν. Τους πρώτους μήνες του πολέμου της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας, ο γενικός γραμματέας κράτησε χαμηλό προφίλ, προφέροντας μόνον κάποια μικρά σχόλια πέρα από την καταδίκη του πολέμου. Οι δυσαρεστημένοι τότε αξιωματούχοι του ΟΗΕ τον κατηγόρησαν για παθητικότητα. Όταν ταξίδεψε στη Μόσχα και το Κίεβο τον Απρίλιο του 2022, αντιμετώπισε περαιτέρω κριτική επειδή συνάντησε τον Πούτιν πριν από τον Ζελένσκι. Ωστόσο, η διπλωματία του απέδωσε μερικούς μήνες αργότερα, όταν διευκόλυνε την Πρωτοβουλία για τη Μαύρη Θάλασσα, μια συμφωνία που επέτρεψε στην Ουκρανία να επανεκκινήσει τις αγροτικές εξαγωγές παρά τον συνεχιζόμενο ρωσικό ναυτικό αποκλεισμό.
Τότε ο Γκουτέρες είχε χαρακτηρίσει τη συμφωνία της Μαύρης Θάλασσας ως το μεγαλύτερο επίτευγμά του στον ΟΗΕ, και παρόλο που αυτή η συμφωνία κατέρρευσε στα μέσα του 2023, φαίνεται πως τώρα προσπαθεί να αναβιώσει μια εκδοχή της. Έτσι μπορεί να σκέφτηκε ότι η επανασύνδεση με τον Πούτιν θα μπορούσε να ανοίξει κάποιες νέες διπλωματικές επιλογές, όπως έκανε το 2022.
Δυτικοί επικριτές υποστηρίζουν ότι ο Γκουτέρες δεν έπρεπε να είχε συναντήσει τον Πούτιν λόγω της κατηγορίας του στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Ωστόσο, δεν υπάρχει απόλυτος κανόνας στους αξιωματούχους του ΟΗΕ να συναντώνται με όσους αντιμετωπίζουν εντάλματα από το δικαστήριο, αν και συστήνεται να το κάνουν μόνο όταν είναι απολύτως απαραίτητο. Για παράδειγμα, ο Γκουτέρες συναντήθηκε με τον πρώην πρόεδρο του Σουδάν Ομάρ αλ-Μπασίρ όταν ο Μπασίρ βρισκόταν υπό κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου στο Νταρφούρ.
Ο γενικός γραμματέας γνωρίζει επίσης ότι το μεγαλύτερο μέρος των μελών του ΟΗΕ επιθυμεί να δει ένα διπλωματικό τέλος του πολέμου στην Ουκρανία ιδιαίτερα από κράτη που δεν πρόσκεινται στην Δύση.
Ο Γκουτέρες έχει καταστήσει σαφές ότι δεν βλέπει τον εαυτό του ως επίσημο μεσολαβητή μεταξύ Μόσχας και Κιέβου, αλλά στην προσπάθεια να κρατήσει ανοιχτούς ορισμένους διπλωματικούς διαύλους, κάνει αυτό που πολλά μέλη του ΟΗΕ πιστεύουν ότι θα έπρεπε να κάνει. Σε μια εποχή που οι συζητήσεις για κατάπαυση του πυρός Ρωσίας-Ουκρανίας αυξάνονται στο Κίεβο και τις δυτικές πρωτεύουσες, αυτά τα κανάλια θα μπορούσαν να γίνουν πιο χρήσιμα.
Κύκλοι του Γραμματέα επίσης υποστηρίζουν πως ο Γκουτέρες είχε και άλλους λόγους να βρίσκεται στο Καζάν. Η σύνοδος κορυφής ήταν η πρώτη συνάντηση των πρόσφατα διευρυμένων BRICS μετά την ένταξη νέων μελών όπως η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, δίνοντας στον όμιλο την εμφάνιση ενός πιθανού αντίβαρου στην G7.
Ο Γκουτέρες, ο οποίος συμμετέχει στις συνόδους κορυφής της G7, αντιμετωπίζει με σοβαρότητα την προσέγγιση σε μη δυτικές χώρες. Αν είχε παραλείψει αυτή τη συνάντηση των BRICS, θα έμοιαζε πως “σνομπάρει” όχι μόνο για τη Ρωσία αλλά και την Κίνα, την Ινδία και άλλους σημαντικούς συμμετέχοντες.
Είχε καλύτερες επιλογές ο γενικός γραμματέας; Θα μπορούσε να είχε παρακάμψει το θέμα στέλνοντας έναν άλλον αξιωματούχο του ΟΗΕ —όπως την αναπληρώτριά του, η Amina Mohammad— στη θέση του, αλλά αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί ως προσβολή.
Θα μπορούσε επίσης να είχε μείνει μακριά επί της αρχής, κάτι που θα του έδινε επαίνους στη Δύση, αλλά όπως σημειώθηκε κινδύνευε να βλάψει τις σχέσεις του με τις υπόλοιπες χώρες ιδιαίτερα όσες συμμετέχουν στους BRICS. Ο Γκουτέρες πιστεύει ότι το να κάνει σαφείς δηλώσεις αρχής μπορεί να έχει κόστος και μετρά πολύ προσεκτικά τα λόγια του, όπως για παράδειγμα όταν αντιστάθηκε στις εκκλήσεις να είναι πιο αιχμηρός σε θέματα όπως η μεταχείριση των Ουιγούρων από την Κίνα. Όμως, παραδόξως σε αντίθεση με όσα συνηθίζει, άσκησε έντονη κριτική στο Ισραήλ σχετικά με την εκστρατεία του στη Γάζα, γεγονός που οδήγησε τους Ισραηλινούς να τον ανακηρύξουν Persona Non Grata τον περασμένο μήνα.
Είναι εύκολο να κρίνουμε την επίσκεψη του Γκουτέρες σε μόνον με το βλέμμα της ηθικής σύμφωνα με το οποίο, «οι αξιωματούχοι κυρίως του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών δεν πρέπει να συναντούν “κακούς” ανθρώπους». Αλλά όταν πρόκειται να δούμε την μεγαλύτερη εικόνα, η πράξη του αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως προϊόν μιας διπλωματικής ταχυδακτυλουργίας. Ο Γκουτέρες μπορεί απλώς να κατέληξε στο συμπέρασμα ότι θα ήταν “καταραμένος” αν πήγαινε στο Καζάν και “ματωμένος” αν δεν πήγαινε.
*Άρθρο του Ρίτσαρντ Γκόουαν, Διευθυντή του ΟΗΕ της Διεθνούς Ομάδας Κρίσεων.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
BRICS: Με το βλέμμα στο Καζάν τον Οκτώβριο του 2024. Τι θέλει πραγματικά η Τουρκία
