PLUS
Το νέο επίτευγμα στον τομέα των μεταμοσχεύσεων που μας έρχεται από την άλλη όχθη του Ατλαντικού αποτελεί ένα αισιόδοξο μήνυμα πως κάποια στιγμή στο απώτερο μέλλον οι οργανικές ανεπάρκειες θα αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά και οριστικά με μεταμοσχεύσεις οργάνων που θα «καλλιεργούνται» σε ζώα.
Της Αλεξίας Σβώλου
Αισιόδοξα μηνύματα από τις ΗΠΑ για το μέλλον προσφέρει πλέον η διαδικασία «καλλιέργειας» οργάνων σε ζώα, που αναμένεται να αποσυμφορήσει την κατάσταση αναμονών για μόσχευμα στις λίστες παγκοσμίως
Το πρόσφατο εύρημα αφορά τη λειτουργία νεφρού που μεταμοσχεύτηκε από χοίρο σε κλινικά νεκρό ασθενή και συνέχισε να λειτουργεί φυσιολογικά για περισσότερο από έναν μήνα. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη χρονική περίοδο μη απόρριψης οργάνου προερχόμενου από ζώο, μετά από ξενομεταμόσχευση, όπως αποκαλούνται αυτού του είδους οι επεμβάσεις.
Ορόσημο
Ο δρ Robert Montgomery, επικεφαλής του Ινστιτούτου Μεταμοσχεύσεων Langone στη Νέα Υόρκη, επεσήμανε ότι αυτή η επέμβαση αποτελεί ορόσημο για τις μεταμοσχεύσεις, καθώς καταδεικνύει ότι ένας μεταμοσχευμένος νεφρός μπορεί να λειτουργήσει ακόμη και σε εγκεφαλικά νεκρό ασθενή. Η ομάδα του δόκτορος Μοντγκόμερι στο Ινστιτούτο Langone καθώς και μια ομάδα γιατρών του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα είχαν προηγουμένως αποδείξει ότι ένας νεφρός χοίρου μπορούσε να λειτουργήσει στον οργανισμό ενός κλινικά νεκρού ατόμου για αρκετές ημέρες.
Στην πατρίδα μας περισσότεροι από 1.100 ασθενείς είναι εγγεγραμμένοι στη λίστα του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ) και περιμένουν το σωτήριο μόσχευμα. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται περίπου 1.000 νεφροπαθείς που υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση ή σε περιτοναϊκή κάθαρση και βρίσκονται στη λίστα αναμονής για μεταμόσχευση νεφρού. Άλλοι περίπου 70 ασθενείς με ηπατοπάθεια τελικού σταδίου περιμένουν μόσχευμα. Επίσης υπάρχουν περίπου 21 καρδιοπαθείς σε τελικό στάδιο καρδιακής ανεπάρκειας οι οποίοι περιμένουν να υποβληθούν σε μεταμόσχευση καρδιάς. Από αυτούς περίπου οι μισοί παραμένουν στη ζωή χάρη στην εμφύτευση συσκευής μηχανικής υποστήριξης κυκλοφορίας (ΜΥΚ), ευρέως γνωστής ως «τεχνητής καρδιάς». Τέλος, υπάρχουν έξι πνευμονοπαθείς οι οποίοι αναμένουν το σωτήριο μόσχευμα. Διεθνώς το 40% των ασθενών που βρίσκονται σε λίστα αναμονής για μεταμόσχευση χάνουν τη ζωή τους προτού βρεθεί το κατάλληλο γι’ αυτούς μόσχευμα. Σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά δεδομένα, η Ελλάδα ήταν σταθερά τα τελευταία χρόνια ουραγός σε ό,τι αφορά τον αριθμό των δυνητικών δοτών με 7,5 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού, όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 16 δότες ανά εκατομμύριο. Όπως εξηγεί ο καθηγητής ΕΚΠΑ Γιώργος Παπαθεοδωρίδης, διευθυντής της Γαστρεντερολογικής Κλινικής και της Μονάδας Μεταμόσχευσης Ήπατος στο «Λαϊκό» Νοσοκομείο και πρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ), σε σχέση με τις πρωταθλήτριες χώρες στη δωρεά οργάνων είμαστε στο 1/10, ενώ σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο είμαστε στο 1/5.
Αύξηση
Ωστόσο, τα φετινά στοιχεία είναι ενθαρρυντικά, καθώς μέσα στο 2023 καταγράφηκε αύξηση 40% στη δωρεά οργάνων στην πατρίδα μας. Η Ελλάδα όμως έχει ακόμα πολύ δρόμο να καλύψει και η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να βελτιωθεί ακόμα περισσότερο η απόκριση του συστήματος, δηλαδή η συνεργασία των νοσοκομείων με τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων ώστε να δηλώνονται τα προς δωρεά όργανα. Όταν ένας ασθενής πεθαίνει θα πρέπει κάποιοι άνθρωποι διαφορετικών ειδικοτήτων να δουλέψουν πολύ εντατικά για ένα εικοσιτετράωρο ώστε να μπορέσει να ενημερωθεί ο ΕΟΜ και να καταγραφεί το περιστατικό για να προχωρήσει η δωρεά οργάνων. Η πατρίδα μας διαχρονικά υστερεί εκεί όπου απαιτούνται διεπιστημονικές συνεργασίες και θα πρέπει να συντελεστεί σημαντική πρόοδος σε αυτόν τον τομέα, ώστε να καλύψουμε το χαμένο έδαφος.
Σταδιακά όμως γίνεται δουλειά και με τις εκστρατείες ενημέρωσης για τη σημασία της δωρεάς οργάνων και με τη δημοσιοποίηση των συγκινητικών ιστοριών από τις οικογένειες των δοτών, που μετατρέπουν τον θάνατο του αγαπημένου τους προσώπου σε δώρο ζωής για 6-7 ασθενείς, αλλά και με τη βελτίωση της λειτουργίας του συστήματος. Επίσης είναι ενθαρρυντικό το ότι οι νέοι είναι πολύ πιο δεκτικοί στην ιδέα της δωρεάς οργάνων – αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως όταν θα έρθει η ώρα να γίνουν δωρητές, θα έχουν ήδη περάσει αρκετές δεκαετίες. Για την ώρα, οι λίστες αναμονής των ασθενών προς μεταμόσχευση παραμένουν μακριές στην πατρίδα μας και, όπως εξηγεί ο καθηγητής Γιώργος Παπαθεοδωρίδης, οι μακρύτερες λίστες αφορούν τη μεταμόσχευση νεφρού, καθώς οι ασθενείς παραμένουν εν ζωή χάρη στην αιμοκάθαρση. Αναφορικά με το πρόσφατο επίτευγμα των Αμερικανών επιστημόνων ο πρόεδρος του ΕΟΜ διευκρινίζει ότι είναι μεν ένα πρώιμο εύρημα, αλλά υποδηλώνει ότι κάποια μέρα το μεγάλο πρόβλημα της ανεπάρκειας οργάνων για εκατομμύρια ασθενών θα επιλυθεί οριστικά μέσω των ξενομεταμοσχεύσεων με μοσχεύματα που θα καλλιεργούνται ειδικά για αυτόν τον σκοπό σε ζώα.
Οι λίστες
Σε αυτό το σημείο οι ειδικοί υπογραμμίζουν πως οι λίστες αναμονής για μία μεταμόσχευση οργάνου δεν είναι απλώς… ουρές ασθενών. Μερικοί άνθρωποι περιμένουν πολύ περισσότερο από άλλους για ένα όργανο. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας πολλών παραγόντων που λαμβάνονται υπόψη όταν κατανέμεται ένα όργανο από δότη. Για παράδειγμα, κάποιος που έχει μία σπάνια ομάδα αίματος μπορεί να έχει μικρότερη πιθανότητα να λάβει ένα όργανο.
Οι παθήσεις που συνήθως δημιουργούν την ανάγκη για την πιο συχνή μεταμόσχευση, τη μεταμόσχευση νεφρού, είναι αυτοάνοσες νεφρίτιδες, διαβήτης, υπέρταση και συγγενείς νεφροπάθειες. Οι άνθρωποι που πάσχουν από αυτές τις ασθένειες και έχουν ανεπαρκή νεφρά πρέπει να λάβουν κανονική θεραπεία με τεχνητό νεφρό (αιμοκάθαρση). Ωστόσο, η αιμοκάθαρση μπορεί να αντικαταστήσει μόνο το 5% της λειτουργίας δύο υγιών νεφρών και σε πολλούς ανθρώπους η ποιότητα της ζωής τους με την αιμοκάθαρση είναι πολύ χαμηλή. Επιπλέον η προσδοκία επιβίωσης είναι χαμηλότερη στα άτομα που υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση απ’ ό,τι στον υπόλοιπο πληθυσμό.
Η μεταμόσχευση νεφρού είναι η καλύτερη δυνατή θεραπεία για τη νεφρική ανεπάρκεια, καθώς βελτιώνει σημαντικά την ποιότητα ζωής και αυξάνει τις προσδοκίες για επιβίωση. Έναν χρόνο μετά τη μεταμόσχευση νεφρού, γύρω στο 90% των μοσχευμάτων λειτουργούν ακόμα κανονικά. Μετά από πέντε χρόνια, πάνω από το 60% των ασθενών είναι ακόμα υγιείς και ξεπερνούν οποιαδήποτε ανάγκη για αιμοκάθαρση.
Σε ό,τι αφορά τη μεταμόσχευση ήπατος, οι πιο κοινές ασθένειες που δημιουργούν αυτή την ανάγκη είναι οι χρόνιες ιογενείς λοιμώξεις του ήπατος (ηπατίτιδα Β και C), η αλκοολική ηπατίτιδα, οι αυτοάνοσες ηπατίτιδες, οι συγγενείς νόσοι με ηπατικές εκδηλώσεις και η οξεία ηπατική ανεπάρκεια. Οι λίστες αναμονής για τη μεταμόσχευση ήπατος είναι μικρότερες από αυτές για μεταμόσχευση νεφρού. Σε έναν χρόνο, γύρω στο 80% των μεταμοσχεύσεων ήπατος λειτουργούν καλά, ενώ αυτό το ποσοστό πέφτει στο 60-65% μετά από πέντε χρόνια.
Οι χειρουργοί έχουν εξελίξει επίσης άλλες τεχνικές για να χορηγούν νέους ιστούς ήπατος, συμπεριλαμβανομένης της διαδικασίας κατά την οποία χωρίζουν στη μέση το δωρηθέν ήπαρ και το μεταμοσχεύουν σε δύο ασθενείς ή παίρνουν ένα μέρος του ήπατος του γονέα και το μεταμοσχεύουν στο παιδί του. Η δώριση ιστού ήπατος από δότη που βρίσκεται εν ζωή έχει αρχίσει να εφαρμόζεται και σε ενήλικους ασθενείς.
Συνδυασμός
Τέλος, η μεταμόσχευση καρδιάς είναι μια αποτελεσματική επιλογή για την αντιμετώπιση της καρδιακής ανεπάρκειας. Διεθνώς το 85% των μεταμοσχεύσεων καρδιάς λειτουργούν καλά έπειτα από έναν χρόνο και σχεδόν το 70% ύστερα από πέντε έτη. Συνδυασμένες μεταμοσχεύσεις καρδιάς και πνευμόνων είναι λιγότερο κοινές και συνήθως γίνονται σε άτομα που πάσχουν από κυστική ίνωση.
Όσο οι μεταμοσχεύσεις καταγράφουν πρόοδο, άλλες διαδικασίες εξελίσσονται επίσης. Ορισμένα κέντρα στην Ευρώπη και την Αμερική πραγματοποιούν μεταμοσχεύσεις λεπτού εντέρου για να αντιμετωπίσουν το σύνδρομο βραχέος εντέρου σε ανθρώπους με εκτεταμένες εντερεκτομές – κάτι που για παράδειγμα ισχύει σε άτομα με προχωρημένη νόσο του Crohn. Επίσης, σε μεμονωμένα κέντρα παγκοσμίως γίνονται πολλαπλές μεταμοσχεύσεις που συνδυάζουν διάφορα όργανα.
