PLUS
Γράφει η Ηλιάννα Κουλαρμάνη
Νέοι όροι όπως «κοινωνική οικονομία» και «κοινωνική επιχείρηση» έχουν κάνει την εμφάνιση τους στην Ελλάδα, διεκδικώντας να παίξουν το δικό τους ρόλο σε περίοδο οικονομικής κρίσης.
Τι είναι όμως η κοινωνική επιχειρηματικότητα; Καθολικός ορισμός, θεωρητικά, δεν υπάρχει. Όμως στην ουσία πρόκειται για επιχειρήσεις ή οργανισμούς με κοινωνικό προσανατολισμό, οι οποίες δημιουργούνται με ιδιωτική πρωτοβουλία μιας ομάδας πολιτών, συνήθως ανέργων και αναπτύσσουν δραστηριότητες όπως μια συμβατική επιχείρηση.
Πρωταρχικός τους σκοπός είναι η παροχή υπηρεσιών και αγαθών προς τα μέλη τους ή την κοινωνία, παρά η επιδίωξη κέρδους. Τα κέρδη, κατανέμονται στα μέλη ανάλογα με τις δραστηριότητες ή τις συναλλαγές αυτών με την επιχείρηση και όχι ανάλογα με το κεφάλαιο ή τις χρηματικές συνεισφορές των μελών της.
Έχουν υψηλό βαθμό ανεξαρτησίας. Ακόμη και αν εξαρτώνται από κρατικές επιχορηγήσεις ή συνεργάζονται με κάποιο δημόσιο φορέα, η Διοίκηση μια κοινωνικής επιχείρησης δεν μπορεί να ασκείται από κάποια Δημόσια Αρχή. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό, είναι η δημοκρατική κουλτούρα που διέπει τις κοινωνικές επιχειρήσεις: κατά τη λήψη των αποφάσεων, τα μέλη έχουν ίσα δικαιώματα ψήφου. Ισχύει η αρχή «ένα πρόσωπο = μια ψήφος» ανεξάρτητα από το κεφάλαιο που έχει συνεισφέρει το κάθε μέλος για την ίδρυσή της κοινωνικής επιχείρησης.
Διεθνή Παραδείγματα Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας
Οι κοινωνικές επιχειρήσεις υπάρχουν εδώ και 25 χρόνια περίπου σε αναπτυγμένα και αναπτυσσόμενα κράτη. Κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα των πιο επιτυχημένων Κοινωνικών Επιχειρήσεων διεθνώς, είναι τα παρακάτω:
* Η εταιρεία TOMS ιδρύθηκε στο Τέξας το 2006 από τον ο Blake Myconskie, με κεντρικό concept για κάθε ζευγάρι που πωλούνταν να δίνεται δωρεάν ένα ζευγάρι σε κάποιον που το είχε ανάγκη.
* Η ίδρυση της αλυσίδας εστιατορίων «Fifteen», πραγματοποιήθηκε το 2002 από τον γνωστό σεφ Jamie Oliver. Ο στόχος ήταν να προσφέρει μια δεύτερη ευκαιρία σε άνεργους νέους που ήθελαν να γίνουν σεφ. Τα κέρδη πηγαίνουν στη φιλανθρωπική εταιρία «Jamie Oliver Foundation».
* Ο κοινωνικός συνεταιρισμός «Noncello», ξεκίνησε το 1981 στην Ιταλία, με πρωτοβουλία 3 ψυχιάτρων και 6 ασθενών του ψυχιατρείου της περιοχής, ύστερα από την κατάργηση των ψυχιατρικών ασύλων σύμφωνα με την ιταλική Νομοθεσία. Προσέφερε υπηρεσίες καθαρισμού σε νοσοκομεία και πανεπιστήμια της περιοχής, φροντίδα ηλικιωμένων και ατόμων που πάσχουν από ψυχικές ασθένειες και στη συνέχεια επεκτάθηκε και στον περιβαλλοντικό τομέα.
Η Κοινωνική Οικονομία στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα αν και υπάρχουν κοινωνικές επιχειρήσεις ήδη από προηγούμενα χρόνια, η Κοινωνική Οικονομία θεσμοθετήθηκε επισήμως στις 30 Σεπτεμβρίου 2011 με το Ν. 4019/2011.
Έτσι, πλέον υπάρχει το κατάλληλο νομικό πλαίσιο για την αναγνώριση και τη δημιουργία κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα, ενώ παράλληλα το «Σχέδιο Δράσης για την ενίσχυση της Απασχόλησης και της Επιχειρηματικότητας των Νέων» (Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης & Πρόνοιας) , παρέχει το κατάλληλο χρηματοδοτικό πλαίσιο, για όσους νέους θέλουν να ξεκινήσουν μια τέτοιου είδους επιχείρηση.
Ο Νόμος και το «Σχέδιο Δράσης» αναφέρουν ως άξονα της Κοινωνικής Οικονομίας την Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (ΚοινΣΕπ) , η οποία έχει κοινωνικό σκοπό.
Από μια πρώτη χαρτογράφηση, προκύπτει ότι οι περισσότερες ΚοινΣΕπ που έχουν συσταθεί στην Ελλάδα, παρέχουν κυρίως αγαθά και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας.
Ο Άγγελος Φίσκιλης μαζί με άλλα 8 άτομα δημιούργησαν τον συνεταιρισμό «Συμπαράσταση στη Δυτική Αθήνα». Όπως μας λέει ο ίδιος «ήταν η μόνη λύση για να μπορέσουμε να ζήσουμε τις οικογένειες μας αξιοπρεπώς». Ο συνεταιρισμός παρέχει υπηρεσίες χαμηλού κόστους σε δημότες, όπως κατ’ οίκον φροντίδα ηλικιωμένων, γραμματειακή υποστήριξη σε επαγγελματίες, σύνταξη φορολογικής δήλωσης κ.α.
Στην Αττική, η ΚοινΣΕπ «Πολιτιστική και Αθλητική Δράση Αιγάλεω» έχει 17 μέλη, πρώην καθηγητές που βρέθηκαν άνεργοι λόγω των πρόσφατων απολύσεων. Μέσω της επιχείρησής τους παρέχουν υπηρεσίες αθλητισμού και φύλαξης για παιδιά, ενώ παρέχουν και υπηρεσίες στους Δήμους Χαϊδαρίου, Αγίας Βαρβάρας, Ζωγράφου και Περιστερίου.
Η Ματίνα Κανάκη, είναι άλλο ένα παράδειγμα κοινωνικού επιχειρηματία. Η ίδια και 8 ακόμα άτομα, δημιούργησαν την ΚοινΣΕπ «Η ΕΚΑΤΗ» για την προστασία αδέσποτων ζώων. «Η ΕΚΑΤΗ» έχει συνάψει σύμβαση έργου περίθαλψης αδέσποτων ζώων με τον Δήμο Αθηναίων.
Η συνεργασία των ΚοινΣΕπ με Δήμους, έχει αποτελέσει αντικείμενο αντιπαράθεσης. Θεωρείται ότι οι ΚοινΣΕπ χρησιμοποιούνται ως «σωσίβιο» του συστήματος και «μπάλωμα ανάγκης» στη θέση του κράτους. Σε μια εποχή κρίσης η παραχώρηση δημόσιων υπηρεσιών στις ΚοινΣΕπ, μπορεί να συμβάλλει στην υποχώρηση του κράτους πρόνοιας και στη μετακύλιση των ευθυνών κρατικής πρόνοιας στις ΚοινΣΕπ. Για παράδειγμα την ώρα που δημοτικοί οργανισμοί άθλησης ή το πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» εξαφανίζονται, οι Δήμοι φαίνεται να προτρέπουν τους εργαζόμενους να δημιουργήσουν ΚοινΣΕπ.
Από την άλλη μεριά υπάρχει η άποψη , ότι οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις μπορούν να αποτελέσουν εργαλείο για να αντιμετωπιστούν οι αρνητικές συνέπειες της επίμονης κρίσης.
Η παροχή υπηρεσιών και η συνεργασία των ΚοινΣΕπ με Δήμους και ΟΤΑ, μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά καλύπτοντας ελλείψεις που έχουν προκληθεί στις δημόσιες υπηρεσίες λόγω της κρίσης.
Επιπλέον οι ΚοινΣΕπ εμφανίζονται σε μια περίοδο κατά την οποία ο περιορισμός των προσλήψεων στους Δήμους οδηγεί στην αναζήτηση νέων τρόπων, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες τους σε προσωπικό.
Το ισχύον θεσμικό και νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα δεν είναι επαρκές ώστε να στηρίξει την Κοινωνική Οικονομία. Εκτός από τους Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς Περιορισμένης Ευθύνης του Ν. 4019/2011 που αφορά ειδικές ομάδες πληθυσμού, υπάρχουν και άλλες μορφές κοινωνικών επιχειρήσεων που θα μπορούν να ιδρυθούν από οποιονδήποτε πολίτη, χωρίς να ανήκει αναγκαστικά σε κάποια ευπαθή κοινωνική ομάδα. Άλλα παραδείγματα κοινωνικών επιχειρήσεων είναι οι αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρείες, οι αγροτουριστικοί συνεταιρισμοί, τα κοινωφελή σωματεία κλπ , που αν και ανήκουν στον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας δεν συμπεριλαμβάνονται στο Ν. 4019/2011, αλλά ιδρύονται με βάση τον Αστικό Κώδικα (άρθρα 78-101 και 741-784).
Οι κοινωνικές επιχειρήσεις μπορούν να έχουν διπλό ρόλο σε περίοδο κρίσης: να παρέχουν θέσεις εργασίας και να καλύψουν ανάγκες που δεν προσελκύουν το ενδιαφέρον ούτε του δημόσιου ούτε του ιδιωτικού τομέα επειδή θεωρούνται μη κερδοσκοπικές .
Όμως τα μέλη τους σημειώνουν ότι ένα από τα πιο ακανθώδη προβλήματα που έχουν να αντιμετωπίσουν είναι η μη ευνοϊκή φορολογική πολιτική , οι μη επαρκείς πολιτικές χρηματοδότησης και η ελλιπής πληροφόρηση των δημόσιων φορέων για τη λειτουργία των κοινωνικών επιχειρήσεων.
