PLUS
Τον Ιανουάριο του 2020 η Ουάσιγκτον εξέφρασε με σαφήνεια την πρόθεσή της να περιορίσει την παρουσία των αμερικανικών δυνάμεων στην Αφρική, την ίδια εποχή που η Γαλλία αντιθέτως επιδίωκε να ενισχύσει το αντιτζιχαντιστικό μέτωπο στο Σάχελ.
Tου ΝΙΚΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΑ∆Η
Ο κίνδυνος απώλειας ελέγχου του Σαχέλ αλλά και των κυριαρχικών δικαιωμάτων του Παρισιού στον Ινδο-Ειρηνικό Ωκεανό είναι αυτό που θύμωσε περισσότερο τη Γαλλία από τη συμφωνία AUKUS
Σε αυτό το φόντο γίνεται σαφές ότι οι λόγοι της γαλλικής οργής απέναντι στις ΗΠΑ υπερβαίνουν απλώς τον θυμό για την ακύρωση της παραγγελίας των υποβρυχίων, παρότι η Γαλλία είναι μια χώρα με σημαντική αμυντική βιομηχανία που στηρίζεται στη δυνατότητα να συνάπτει μεγάλες συμφωνίες για αμυντικούς εξοπλισμούς και η οποία στην πραγματικότητα διεξάγει μια ιδιότυπη «διπλωματία των εξοπλισμών».
Ουσιαστικά, οι ΗΠΑ με τον τρόπο που χειρίστηκαν αυτήν τη συμφωνία αμφισβήτησαν ακριβώς τη δυνατότητα της Γαλλίας να μπορεί να έχει λόγο για μια περιοχή στην οποία παραδοσιακά θεωρεί ότι έχει άμεσα κυριαρχικά δικαιώματα και ισχυρά συμφέροντα.
∆ηλαδή ήρθε ως αμφισβήτηση της δυνατότητας της Γαλλίας να έχει έναν «ανεξάρτητο» ρόλο «μεγάλης δύναμης» στο διεθνές πεδίο και δη σε μια περιοχή με σημαντική δραστηριοποίηση. Για το γαλλικό πολιτικό σύστημα αυτό ισοδυναμεί με μια ευθεία αμφισβήτηση.
Λωρίδα γης
Το Σαχέλ (Sahel) είναι μια ιδιόμορφη λωρίδα γης στην Αφρική που βρίσκεται νότια της Σαχάρας και εκτείνεται διαμέσου δέκα αφρικανικών χωρών: Της Βόρειας Σενεγάλης, της Μαυριτανίας, του Μάλι, του βορείου μέρους της Μπουρκίνα Φάσο, του Νίγηρα, του Τσαντ, του Σουδάν και τέλος των βόρειων κομματιών του Νότιου Σουδάν και της Ερυθραίας. Η περιοχή αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ της Υποσαχάριας Αφρικής και της μεσογειακής λεκάνης.
Οι χώρες που αποτελούν τη λωρίδα του Σαχέλ βρίσκονται σήμερα στη λίστα με τις φτωχότερες χώρες του κόσμου και είναι αντιμέτωπες με επισιτιστική κρίση.
Μετά τους πολέμους σε Λιβύη, Μάλι αλλά και στο ευρύτερο κομμάτι του Μακχρέμπ, η πολιτική αστάθεια στην περιοχή οδήγησε στην ανάδυση τρομοκρατικών ισλαμιστικών ομάδων που προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τα κενά εξουσίας. Έτσι, φυλές που ζούσαν στο περιθώριο, όπως οι Τουαρέγκ, οι Χάουσα, οι Πελ και οι Φούλα (φυλές που ασπάζονται το Ισλάμ), συνεργάστηκαν με τις τρομοκρατικές αυτές ομάδες με στόχο την εξάπλωση του τζιχάντ διαμήκους της Υποσαχάριας Αφρικής.
Το ψήφισμα
Η επέμβαση της Γαλλίας στην περιοχή του Σαχέλ τέθηκε σε εφαρμογή κατόπιν της ομόφωνης υιοθέτησης του ψηφίσματος 2085 από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, καθώς και επίσημου αιτήματος της κυβέρνησης του Μάλι, αποδεικνύοντας έμπρακτα πως τα γαλλικά συμφέροντα στην Αφρική ήταν και παραμένουν ακόμη και σήμερα ζωτικά.
Το Σαχέλ είναι ένα υποχρεωτικό «πέρασμα» για τις ροές εμπορευμάτων που διασχίζουν την Αφρική, ξεκινώντας από εκείνη του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Στον Κόλπο του Τζιμπουτί και στη Μεσογειακή Αφρική βρίσκονται στην πραγματικότητα δύο από τα κυριότερα παγκόσμια κοιτάσματα αυτών των ενεργειακών πόρων. Εάν κάποιος θέλει να εξασφαλίσει τον ενεργειακό εφοδιασμό πρέπει να ελέγχει αυτή την περιοχή.
Ο έλεγχος της περιοχής αποκτά επίσης στρατηγική σημασία για τη ροή εμπορευμάτων που έρχονται από την Ανατολή: το Κέρας της Αφρικής είναι στην πραγματικότητα ο προθάλαμος του Σουέζ και αποτελεί την «αίθουσα» ελέγχου, διαχείρισης και κατεύθυνσης.
Σπάνια ορυκτά
Στο Σαχέλ, κάποτε διάσημο για τα ορυχεία χρυσού (τα οποία εξακολουθούν να λειτουργούν και να ελέγχονται ακόμα και σήμερα κυρίως από την τζιχαντιστική ομάδα Boko Haram), εξάγονται δύο υλικά που τις τελευταίες δεκαετίες θεωρούνται πολύ πιο σημαντικά και από τον χρυσό: το ουράνιο και οι σπάνιες γαίες (σπάνια ορυκτά).
Το ουράνιο αποτελεί και τη βάση της στρατιωτικής και της πυρηνικής βιομηχανίας, της οποίας η Γαλλία είναι ο κυριότερος Ευρωπαίος αντιπρόσωπος. Τα δύο τρίτα του ουρανίου που καταναλώνονται στη Γαλλία εξάγονται από το Σαχέλ, ενώ από την άλλη πλευρά οι σπάνιες γαίες είναι ένα σύνολο περίπου 30 ορυκτών που αποτελούν τη βάση της βιομηχανίας στον κλάδο της τεχνολογίας και της πληροφορικής. Χωρίς αυτά τα στοιχεία δεν μπορεί να υπάρχει η λειτουργία υπολογιστή ή δικτύου.
Εύκολα λοιπόν καταλαβαίνει κανείς πως η Γαλλία με κανέναν τρόπο δεν θα μπορούσε να χάσει την πολύτιμη αμερικανική βοήθεια για τον έλεγχο της περιοχής.
Μάλιστα, διά στόματος του αρχηγού του γενικού επιτελείου ενόπλων δυνάμεων των ΗΠΑ, στρατηγού Μαρκ Μίλι, λίγο πριν από τη συμμετοχή του σε μια σύνοδο του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες, είχε ειπωθεί πως οι πόροι που διαθέτει το Πεντάγωνο για την Αφρική και τη Μέση Ανατολή «μπορεί να μειωθούν και στη συνέχεια να κατευθυνθούν αλλού, για να βελτιωθεί η προετοιμασία των δυνάμεών μας στις ΗΠΑ ή εκείνων στον Ειρηνικό». Προανήγγειλε ουσιαστικά το αναβαθμισμένο ενδιαφέρον των ΗΠΑ στον Ειρηνικό Ωκεανό και στην Κίνα, θεωρώντας πως το Πεκίνο αποτελεί προτεραιότητα και στρατηγική απειλή και ότι ο αμερικανικός στρατός των περίπου 7.000 ανδρών των ειδικών δυνάμεων που εκτελούσαν επιχειρήσεις από κοινού με τις τοπικές εθνικές δυνάμεις εναντίον των τζιχαντιστών, ιδίως στη Σομαλία, καθώς και των 2.000 μελών του στρατού ξηράς που συμμετείχαν σε επιχειρήσεις συντονισμού με τις γαλλικές δυνάμεις στο Μαλί, παρέχοντας κυρίως επιμελητειακή υποστήριξη, θα μπορούσαν να επιστρέψουν στις ΗΠΑ.
Μάλιστα, λίγο αργότερα ο επί Τραμπ υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ Μαρκ Έσπερ δήλωνε πως στα σχέδια των ΗΠΑ ήταν να κλείσει μια βάση μη επανδρωμένων, τηλεκατευθυνόμενων αεροσκαφών στο Αγκαντέζ, στον Βόρειο Νίγηρα, το κόστος λειτουργίας της οποίας υπολογιζόταν στα 100.000.000 δολάρια.
Η απόφαση των Αμερικανών δημιουργούσε ένα μεγάλο κενό ασφαλείας στο Σαχέλ, αφήνοντας τη Γαλλία μόνη με τους Αφρικανούς συμμάχους της να αγωνίζεται για να αποκτήσει στρατιωτική υπεροχή στο θέμα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, χωρίς την Ουάσιγκτον να παρέχει την απαραίτητη υλικοτεχνική υποστήριξη και τις βασικές υπηρεσίες πληροφοριών, παρακολούθησης και αναγνώρισης.
Αλ Κάιντα
Η απόσυρση επίσης δημιουργούσε τον κίνδυνο να αυξήσει την ανησυχία στα παράκτια κράτη της ∆υτικής Αφρικής, τα οποία αποτελούν έναν δελεαστικό στόχο για τις ομάδες μαχητών που συνδέονται με την Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος, δεδομένου του στενού δεσμού τους με τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες και με τους μεγάλους πληθυσμούς των αποδήμων στη ∆ύση και των τουριστών.
Επιπλέον τα πράγματα γίνονταν ακόμη πιο περίπλοκα για τη Γαλλία γιατί οι Αφρικανοί σύμμαχοί της έχουν αρκετά δικά τους εσωτερικά προβλήματα/προκλήσεις, όπως για παράδειγμα το Μάλι που πολεμάει το «βαθύ κράτος», τη διαφθορά, και τη γειτονική Μπουρκίνα Φάσο, καθώς οι μαχητές τζιχαντιστές έχουν επεκτείνει σημαντικά την εμβέλειά τους στο νησιωτικό κράτος, το οποίο συνορεύει με τέσσερις παράκτιες χώρες της ∆υτικής Αφρικής. Μάλιστα, η κατάσταση της ασφάλειας στην Μπουρκίνα Φάσο έχει γίνει τόσο απελπιστική που οι βουλευτές έχουν εγκρίνει μέτρο σχετικά με τον οπλισμό των πολιτών για την αντιμετώπιση των επιθέσεων.
Έτσι, με τη Γαλλία να στερείται της ισχυρής αμερικανικής στήριξης στο Σαχέλ, η πιθανότητα να καταρρεύσουν οι περιφερειακοί σύμμαχοι όπως το Μάλι, η Μπουρκίνα Φάσο και ο Νίγηρας, ή οι παράκτιοι σύμμαχοι -και οι μεγάλες περιφερειακές οικονομίες- όπως η Ακτή Ελεφαντοστού, η Γκάνα, ακόμη και η Νιγηρία, θα άνοιγε τον δρόμο σε ανταγωνιστές, όπως η Ρωσία, να έρθουν στην περιοχή.
Η Ρωσία
Στην ετήσια πρόβλεψή του μάλιστα για το 2020, το Stratfor σημείωνε ότι η Ρωσία πιθανότατα θα επιδιώξει να κάνει μεγαλύτερη διείσδυση στην περιοχή, μέσω της στρατιωτικής διπλωματίας της, η οποία περιλαμβάνει αποστολές όπλων και χρήση ιδιωτικών στρατιωτικών εταιρειών (αναδόχων), όπως ο όμιλος Wagner, ο οποίος είναι παρών σε μια σειρά από αφρικανικές χώρες, όπως στην Κεντροαφρικανική ∆ημοκρατία.
Η ομάδα Wagner, μια ρωσική μισθοφόρος δύναμη που ενεργεί ως πληρεξούσιος για το Κρεμλίνο, εκμεταλλεύθηκε την αμερικανική στρατιωτική μείωση για να δημιουργήσει παρουσία σε Σουδάν, ∆ημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής, Λιβύη, Ζιμπάμπουε, Ανγκόλα, Μαδαγασκάρη, Γουινέα, Γουινέα-Μπισσάου, Μοζαμβίκη και Λαϊκή ∆ημοκρατία του Κονγκό, όπου εκπαιδεύει τοπικούς στρατούς, προστατεύει υψηλόβαθμα πρόσωπα, καταπολεμά ομάδες ανταρτών και τρομοκρατών, και παρέχει προστασία στα ορυχεία διαμαντιών, χρυσού και ουρανίου.
«Πισώπλατη μαχαιριά»
Η εξέλιξη με τη συμμαχία AUKUS και η διπλωματική κρίση που πυροδότησε η τριμερής αμυντική σύμπραξη θεωρήθηκε από το Παρίσι ακόμα μία «πισώπλατη μαχαιριά», το οποίο δεν είδε μόνο ως «θύμα» το γαλλικό συμβόλαιο-μαμούθ για την πώληση συμβατικών υποβρυχίων στην Αυστραλία αλλά και τον ρόλο του στον Ινδο-Ειρηνικό Ωκεανό, καθώς η Γαλλία έχει εκεί υπερπόντιες περιοχές στις οποίες κατοικούν 1.650.000 Γάλλοι πολίτες και στις οποίες σταθμεύουν 8.000 Γάλλοι στρατιώτες.
Εξάλλου, το 93% της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της Γαλλίας βρίσκεται στον Ινδικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό ( η Γαλλία έχει τη δεύτερη μεγαλύτερη ΑΟΖ στον κόσμο – 10,2 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα).
Για τη Γαλλία επομένως η παρουσία στην περιοχή έχει και χαρακτηριστικά άμεσης διεκδίκησης και κατοχύρωσης κυριαρχικών δικαιωμάτων, τα οποία ενισχύονται από τις σημαντικές οικονομικές συναλλαγές με την περιοχή. Το 2019, το 18% των εισαγωγών της Γαλλίας προέρχονταν από την περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού, ενώ προς τα εκεί κατευθύνθηκε και το 14% των γαλλικών εξαγωγών. Επίσης εκεί βρίσκεται το 8% των ξένων άμεσων επενδύσεων της Γαλλίας.
Κίνδυνος
Έτσι γίνεται σαφές ότι οι λόγοι της γαλλικής οργής απέναντι στις ΗΠΑ δεν αφορούσαν απλώς τον θυμό για την ακύρωση της παραγγελίας των υποβρυχίων, παρότι η Γαλλία είναι μια χώρα με σημαντική αμυντική βιομηχανία που στηρίζεται στη δυνατότητα να συνάπτει μεγάλες συμφωνίες για αμυντικούς εξοπλισμούς και η οποία στην πραγματικότητα διεξάγει μια ιδιότυπη «διπλωματία των εξοπλισμών», αλλά αφορούσαν τον κίνδυνο απώλειας ελέγχου του Σαχέλ αλλά και των κυριαρχικών δικαιωμάτων στον Ινδο-Ειρηνικό Ωκεανό.
Ουσιαστικά, οι ΗΠΑ με τον τρόπο που χειρίστηκαν και τα δύο αυτά θέματα αμφισβήτησαν ακριβώς τη δυνατότητα της Γαλλίας να μπορεί να έχει λόγο σε περιοχές στις οποίες παραδοσιακά θεωρεί ότι έχει άμεσα κυριαρχικά δικαιώματα και ισχυρά συμφέροντα, αμφισβήτησαν εμπράκτως τη δυνατότητα της Γαλλίας να έχει έναν «ανεξάρτητο» ρόλο «μεγάλης δύναμης» στο διεθνές πεδίο σε περιοχές με σημαντική γαλλική δραστηριοποίηση. Για το γαλλικό πολιτικό σύστημα αυτό ισοδυναμεί με μια ευθεία αμφισβήτηση.
Ακριβώς αυτήν τη δυσαρέσκεια, με δεδομένη την αναβάθμιση της Γαλλίας στα τεκταινόμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά την αποχώρηση της Άνγκελα Μέρκελ και την (προσωρινή;) απομάκρυνση της Γερμανίας από την ευρωπαϊκή πρωτοκαθεδρία, έπρεπε να αντιμετωπίσει η πολιτική του Τζο Μπάιντεν, η οποία κατά πολλούς παρατηρητές παγιδεύτηκε από τις αποφάσεις του προηγούμενου προέδρου Ντόναλντ Τραμπ.
Η «ανταλλαγή» σφαιρών επιρροής και οι νέες παγκόσµιες ισορροπίες…
Η τηλεφωνική επικοινωνία Μπάιντεν – Μακρόν που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της ετήσιας γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ και οι συναντήσεις του υπουργού Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν με τον Γάλλο ομόλογό του Ζαν Ιβ λε Ντριάν, όπου συμφωνήθηκε η συνέχιση της αμερικανικής υποστήριξης με αναβαθμισμένο χαρακτήρα στην περιοχή του Σάλεχ και η συμφωνία με την Ελλάδα για τις φρεγάτες και κορβέτες για τις ανάγκες του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού με τη ρήτρα αμοιβαίας αμυντικής συνδρομής, ίσως είναι ένα πρώτο βήμα παραχώρησης των ΗΠΑ στη Γαλλία ηγετικής θέσης στη Μεσόγειο αλλά και στην Αφρική, σε αντάλλαγμα για τον Ειρηνικό Ωκεανό.
Εξάλλου η Γαλλία είναι το μόνο κράτος με μόνιμη έδρα στο Συμβούλιο Ασφαλείας και πυρηνική δύναμη, διατηρεί έντονη στρατιωτική παρουσία στην Αφρική και παράλληλα ποτέ δεν έκρυψε την επιθυμία της να δίνει το «παρών» και στην Ανατολική Μεσόγειο. Επιπλέον ασκεί την επιρροή, λόγω των ιστορικών δεσμών με πολλές χώρες της περιοχής, της γαλλικής γλώσσας και του διπλωματικού και εκπαιδευτικού δικτύου.
Είναι προφανές ότι ο Μακρόν επιλέγει να εδραιώσει αυτήν τη γαλλική επιρροή λόγω του αυξανόμενου ανταγωνισμού στην περιοχή. Μην ξεχνάμε πως την προηγούμενη δεκαετία η Κίνα και η Τουρκία με όπλο την οικονομική διπλωματία επιχείρησαν επιτυχημένη διείσδυση στην αφρικανική ήπειρο.
Σήμερα, πολλές χώρες της αφρικανικής ηπείρου (π.χ. Ζάμπια) θεωρούνται κινεζικά οικονομικά προτεκτοράτα. Όμοια και η Τουρκία επιχείρησε να διεισδύσει κυρίως οικονομικά στις χώρες του Σάχελ, μια διείσδυση που είχε μεν χαρακτηριστικά επιτυχίας, αλλά όπως όλοι γνωρίζουν είναι μία από τις αιτίες που τροφοδοτούν τη σύγκρουση της Τουρκίας με τη Γαλλία (αλλά και την ΕΕ).
Πολλές φορές η πραγματικότητα διαφέρει από τους σχεδιασμούς που γίνονται επί χάρτου, ακόμη και επί πεδίου, κυρίως όταν στην εξίσωση εμπλέκονται πολλά και ισχυρά συμφέροντα. Η «ανταλλαγή» λοιπόν είναι προφανής. Η Γαλλία αφήνοντας τους Αμερικανούς να ανταγωνιστούν την Κίνα αναβαθμίζει τον ρόλο της στην Αφρική (εξασφαλίζοντας την αμερικανική υποστήριξη που τόσο χρειάζεται) αλλά και στην Ανατολική Μεσόγειο ελέγχοντας και περιορίζοντας το γεωπολιτικό όραμα της Τουρκίας, η οποία παραπαίει μετά την επιλογή και επιμονή της για τους S400, χαρακτηριζόμενη ως ασταθής, επιθετική και απρόβλεπτη. Μάλιστα, καθώς ο Ερντογάν δεν κατάφερε να… ψήσει τον Μπάιντεν να του παραχωρήσει ακρόαση, ούτε καν να του παραδώσει τα αμερικανικά μαχητικά F-35 που είχε παραγγείλει και άρχισε να απειλεί δημοσίως ότι θα αγοράσει κι άλλους ρωσικούς S-400 και με την πονηρή ανατολίτικη λογική του παζαριού, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο να αγοράσει ακόμη και ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη, πολλοί εκτιμούν πως η Τουρκία πάει να ξεπεράσει την κόκκινη γραμμή και πως αν συμβεί κάτι τέτοιο σίγουρα θα βρεθεί εκτός ΝΑΤΟ.
Ό,τι συνέβη αυτές τις ημέρες στο Παρίσι με τη… σιωπηρή επιδοκιμασία των ΗΠΑ έγινε με τρόπο ώστε να διασφαλιστούν τα γαλλικά συμφέροντα, άρα να ανακόψουν την επέλαση του Ερντογάν και να αποτρέψουν την εγκαθίδρυση μιας υποτιθέμενης τουρκικής «γαλάζιας πατρίδας» στο Mare Nostrum και την εγκαθίδρυση μιας νέας τάξης πραγμάτων για την Ανατολική Μεσόγειο, η οποία αντικατοπτρίζει και την προσωπική επιθυμία του Μακρόν να βάλει την προσωπική του σφραγίδα πριν από τις επόμενες προεδρικές εκλογές στις νέες παγκόσμιες ισορροπίες.
