Μεταφέρονται οι “Δεσμώτες του Φαλήρου”

Οι Δεσμώτες του Φαλήρου είναι ένα σοκαριστικό αρχαιολογικό εύρημα από τότε του κατασκευαζόταν το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Πρόκειται για 80 σιδεροδέσμιους σκελετούς σε ομαδική ταφή. Χρονολογικά τοποθετείται στην εποχή του Κύλωνα, σε μια από τις πιο ταραγμένες περιόδους της αρχαίας Αθήνας. Οι νεκροί είναι τοποθετημένοι με τάξη, ο ένας δίπλα στον άλλον. Ήρθε η ώρα να “σηκωθούν” και να μεταφερθούν αργότερα σε μουσείο που θα κατασκευαστεί.

Βρισκόμαστε στον 7ο αιώνα π.Χ., εποχή εξεγέρσεων και αιματηρών συγκρούσεων μεταξύ οπαδών των αριστοκρατών και των τυράννων. Είναι η εποχή που δεκάδες άτομα, θύματα των πολιτικών αναταραχών, δεμένοι με σιδερένιες αλυσίδες βρίσκουν βίαιο θάνατο από φρικτά βασανιστήρια και οδηγούνται σε ομαδική ταφή εκεί όπου βρίσκεται σήμερα η Εσπλανάδα, πλάι στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Κατά τη διάρκεια των εργασιών για την ανέγερση του Κέντρου και συγκεκριμένα τον Μάρτιο του 2016, πάγωσε το αίμα των αρχαιολόγων που βρίσκονταν στο εργοτάξιο, αφού βρέθηκαν μπροστά στην συγκλονιστική αποκάλυψη που έκανε μάλιστα τον γύρο του κόσμου. Ένα φρικτό θέαμα μάρτυρας μιας κρίσιμης ιστορικής στιγμής για την Αθήνα.
5 εκατομμύρια από το Ίδρυμα Νιάρχος για τους Δεσμώτες του Φαλήρου

Καθώς τα χρόνια περνούσαν και τα ευρήματα παρέμεναν στον χώρο, κάτω από μια τέντα ουσιαστικά, οι φθορές προχωρούσαν δραματικά βάζοντας σε κίνδυνο την ανασκαφή. Τώρα αποφασίστηκε να προχωρήσουν με γοργά βήματα οι εργασίες για την αποκατάσταση του χώρου. Μάλιστα με δωρεά 5 εκατομμυρίων ευρώ από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και σε σχεδιασμό του Ρέντσο Πιάνο, θα δημιουργηθεί πάνω ακριβώς στο χώρο της ανασκαφής, σαν ένα είδος στέγασής τους, ένα ειδικό μουσείο για τους Δεσμώτες. Προηγουμένως πρέπει να σηκωθούν τα ευρήματα, να γίνει όπου χρειάζεται συντήρηση και να επιστρέψουν στεγασμένα από το νέο έργο του Πιάνο.

Σήμερα, με απόφαση που φέρει την υπογραφή της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, δόθηκε το πράσινο φως για το πώς θα γίνει όλη η επιχείρηση μεταφοράς, προστασίας και επιστροφής των ευρημάτων! Συγκεκριμένα, εγκρίθηκε η προσωρινή και υπό προϋποθέσεις απόσπαση και επανατοποθέτηση του ευρήματος «Δεσμώτες». Στην απόφαση αναφέρονται ως βασικές αιτίες για αυτή την απόφαση, πρώτον η επιδεινούμενη κατάσταση διατήρησης και φθοράς των σκελετικών καταλοίπων, λόγω των ιδιαιτεροτήτων του εδάφους και του γεωλογικού υποβάθρου, παρά τις συνεχείς προσπάθειες όλων των συναρμόδιων Υπηρεσιών . Δεύτερος λόγος είναι οι ασυνέχειες που έχουν δημιουργηθεί στις συστάδες της ομαδικής ταφής λόγω της απόσπασης 10 σκελετών για μελέτη και δειγματοληψία από την αρμόδια Εφορεία Α. Πειραιώς και Νήσων.

Σύμφωνα με την μελέτη της της Εφορείας και με την γνωμάτευση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου στα τέλη Ιανουαρίου, η προσωρινή απόσπαση του ευρήματος των «Δεσμωτών» θα γίνει με μετακίνησή τους καθ’ ύψος, ώστε να γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες για να εκλείψουν οι παράγοντες φθοράς που συνδέονται με την ανερχομένη υγρασία και τη σύσταση του εδάφους. Τα συγκλονιστικά ευρήματα που εντοπίστηκαν τον Μάρτιο του 2016 στην Εσπλανάδα, θα παραμείνουν στο σταθερό μικροπεριβάλλον που ήδη έχει δημιουργηθεί ή, αν αυτό δεν καταστεί δυνατό, σε γειτονική θέση.

Οπως έγινε γνωστό μετά την ολοκλήρωση της ανασκαφής, πρόκειται για ομαδική ταφή 79 ανθρώπινων σκελετών αλυσοδεμένων μεταξύ τους στους καρπούς, που χωρίζονται σε τρεις συστάδες (ορύγματα). Κάθε μία από αυτές τις συστάδες θα μετακινηθεί ξεχωριστά en block με βάση ειδική μελέτη που τεκμηριώνει και διασφαλίζει την ακεραιότητα και προστασία του ευρήματος. Σημειώνουμε ότι διασώζεται και μεγάλο μέρος των αλυσίδων που έδεναν τους Δεσμώτες!
Η κρίσιμη επανατοποθέτηση για τους Δεσμώτες του Φαλήρου

Ταυτόχρονα έχουν κινητοποιηθεί οι αρμόδιες Διευθύνσεις Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων και Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων προκειμένου να λάβουν άμεσα μέτρα προστασίας των Δεσμωτών (πύκνωση σωλήνων εξαέρωσης, βελτίωση της αποστραγγιστικής τάφρου περιμετρικά του ευρήματος, κ.α.). Συγχρόνως και σε σύντομο χρονικό διάστημα, θα εκπονηθεί μελέτη προσωρινής απόσπασης και επανατοποθέτησης του ευρήματος και μελέτη μόνιμης προστασίας αυτού, με τις παραπάνω προϋποθέσεις, που θα υποβληθούν προς έγκριση στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο.

Η επιπλέον δειγματοληψία του υλικού πρέπει, σύμφωνα με την απόφαση που υπογράφει η Λίνα Μενδώνη και έχει αναρτηθεί στη Διαύγεια, να είναι περιορισμένη, ώστε να μην διαταραχθεί περαιτέρω η εικόνα του ευρήματος, ύστερα από έγκριση και σύμφωνα με τις οδηγίες της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων.