PLUS
Η σύγκρουση στην Ουκρανία αποκαλύπτει μια βαθύτερη σύγκρουση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών, μαζί με τους δημοκρατικούς συμμάχους τους -κυρίως της Ευρώπης, και της Κίνας και της Ρωσίας. Στον πυρήνα του, αυτός είναι ένας αγώνας μεταξύ εναλλακτικών λογικών της παγκόσμιας τάξης. Κάθε υπερδύναμη επιδιώκει να προωθήσει και να υπερασπιστεί ένα ξεχωριστό είδος διεθνούς τάξης. Κάθε ένα φέρνει μαζί του συμμάχους και εταίρους, συγκεντρώνοντας τις ομάδες που αποτελούν την παγκόσμια Δύση και την παγκόσμια Ανατολή.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες υπερασπίζονται μια διεθνή τάξη που οδήγησαν εδώ και τρία τέταρτα του αιώνα—ανοιχτή, πολυμερής και αγκιστρωμένη σε συμφωνίες ασφαλείας και εταίρους με άλλες φιλελεύθερες δημοκρατίες.
Η Κίνα και η Ρωσία επιδιώκουν μια διεθνή τάξη που εκθρονίζει τις δυτικές φιλελεύθερες αξίες – μια τάξη που είναι πιο φιλόξενη για τα περιφερειακά μπλοκ, τις σφαίρες επιρροής και την απολυταρχία.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδιώκουν μια διεθνή τάξη που προστατεύει και προωθεί τα συμφέροντα της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Η Κίνα και η Ρωσία, η καθεμία με τον δικό της τρόπο, αναζητούν μια διεθνή τάξη που προστατεύει την αυταρχική εξουσία από τις απειλητικές δυνάμεις της φιλελεύθερης νεωτερικότητας.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν ότι προσφέρουν στον κόσμο ένα όραμα ενός μετα-αυτοκρατορικού παγκόσμιου συστήματος. Οι σημερινοί ηγέτες της Κίνας και της Ρωσίας αντίθετα στοχεύουν, ο καθένας με τον δικό του τρόπο, στην οικοδόμηση σφαιρών επιρροής έξω από αυτή τη φιλελεύθερη διεθνή τάξη της Δύσης.
Εάν αυτό είναι αλήθεια, ο ανταγωνισμός μεταξύ της παγκόσμιας Δύσης και της παγκόσμιας Ανατολής δεν είναι απλώς η συνέχιση της παλιάς ιστορίας αντιπαλότητας των μεγάλων δυνάμεων.
Είναι μια πάλη μεταξύ, στην πραγματικότητα, φιλελεύθερων και ανελεύθερων οραμάτων για την παγκόσμια τάξη.
Κάθε ομάδα περιλαμβάνει ένα σύνολο ιδεών και έργων για την οικοδόμηση και τη μεταρρύθμιση παγκόσμιων κανόνων και θεσμών. Κάθε ομάδα επιδιώκει να δημιουργήσει ένα γεωπολιτικό σκηνικό για να καταστήσει το πολιτικό της σύστημα —και τις αξίες και τους θεσμούς του— προστατευμένα και ασφαλή.
Η παγκόσμια Δύση επιδιώκει να κάνει τον κόσμο ασφαλή για τη δημοκρατία, και η παγκόσμια Ανατολή επιδιώκει να κάνει τον κόσμο ασφαλή για τον ανελευθερισμό και την απολυταρχία.
Βέβαια αυτά τα δύο μπορούν —τουλάχιστον θεωρητικά— να συνυπάρχουν. Για να είναι ασφαλείς και να ευημερούν, δεν χρειάζεται υποχρεωτικά να εξαλείψουν την άλλη πλευρά. Αλλά επειδή η διαμάχη μεταξύ της παγκόσμιας Δύσης και της παγκόσμιας Ανατολής έχει να κάνει με κάτι περισσότερο από την εξουσία – έχει να κάνει με τις ιδέες καθίστανται αυτομάτως συστημικοί αντίπαλοι, όπου ολόκληρος ο κόσμος γίνεται το πεδίο ανταγωνισμού τους.
Η Δύση έχει μακρά παράδοση στην οικοδόμηση και την εξάπλωση της φιλελεύθερης δημοκρατίας, και μέσα σε δύο αιώνες έχει δημιουργήσει μια μακρά και μεγάλη γενεαλογία ιδεών και έργων. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και ξανά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι βασικοί στόχοι της φιλελεύθερης ιδεολογίας δεν έχουν αλλάξει: η δημιουργία ενός περιβάλλοντος -ένα είδος συνεργατικού οικοσυστήματος- στο οποίο τα κράτη, ξεκινώντας από τις φιλελεύθερες δημοκρατίες, μπορούν να λειτουργούν παρέχοντας εργαλεία και ικανότητες στις κυβερνήσεις τους να διαχειρίζονται τις αμοιβαίες οικονομικές σχέσεις και σχέσεις ασφάλειας, εξισορροπώντας τις συχνά αντικρουόμενες αξίες τους ώστε να διασφαλίζουν δικαιώματα και προστασία για τους πολίτες τους.
Στα χρόνια μετά το 1945, στη σκιά του Ψυχρού Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη ως σύμμαχός τους έχτισαν ένα νέο είδος διεθνούς τάξης. Ήταν ένα εκτεταμένο και πολύπλοκο σύστημα διακυβερνητικών σχέσεων και θεσμών—παγκόσμια, περιφερειακή, οικονομική, πολιτική, ασφάλεια. Η τάξη χτίστηκε γύρω από θεσμούς, συμμαχίες, διαπραγματεύσεις, συνεργασίες και κοινές αξίες και συμφέροντα.
Προσπάθησαν να χαράξουν έναν «τρίτο δρόμο» ανάμεσα σε δύο άκρα – την αναρχία και την τάξη που ορίζεται από την ανελεύθερη κυριαρχία.
Το αποτέλεσμα ήταν ένα είδος «παγκόσμιου συστήματος» που παρείχε στρώματα θεσμών -λειτουργικών και πολιτικών- που με τη σειρά τους παρείχαν πλατφόρμες για τα κράτη να ενωθούν και να αναζητήσουν αμοιβαία κέρδη και προστασία.
Κατά τη διάρκεια των μεταπολεμικών δεκαετιών, η συνεργασία που δημιουργήθηκε υπό αυτό το πρίσμα πέτυχε πολλά.
Άνοιξε την παγκόσμια οικονομία μετά τη Μεγάλη Ύφεση και την εποχή του προστατευτισμού. Υπό την αιγίδα της, η Γερμανία και η Ιαπωνία ενσωματώθηκαν στον πολιτικό πυρήνα και στον πυρήνα ασφαλείας της. Παρείχε τη δυνατότητα στη Γερμανία και τη Γαλλία να διευθετήσουν τις διαφορές τους και να ξεκινήσουν το ευρωπαϊκό σχέδιο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι εταίροι τους στην Ομάδα των Επτά (G7) οδήγησαν στη δημιουργία μιας πλειάδας λειτουργικών οργανισμών για τη διαχείριση της οικονομικής αλληλεξάρτησης. Έδωσαν στις χώρες τα εργαλεία και τις δυνατότητες για την οικοδόμηση του κράτους πρόνοιας.
Τις τελευταίες δεκαετίες δε, ιδιαίτερα μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, οι μη δυτικές κοινωνίες που μετασχηματίστηκαν πρόσφατα έγιναν δεκτές σε αυτήν την “ομπρέλα”, αποκτώντας πρόσβαση σε πόρους και θεσμούς που υποστήριζαν τις φιλελεύθερες μεταρρυθμιστικές προσπάθειές τους.
Έτσι η παγκόσμια Δύση έγινε ο κυρίαρχος πολιτικός σχηματισμός που χτίστηκε γύρω από μια ομάδα φιλελεύθερων δημοκρατιών και που παραμένει πάντα ανοιχτή σε νέα μέλη.
Είναι σημαντικό ότι αυτό το φιλελεύθερο σύστημα δεν είναι μια γεωγραφικά καθορισμένη τάξη. Δεν είναι εδαφική περιοχή. Είναι μια τάξη που ορίζεται από τις πολιτικές αρχές και τους κανόνες αποδοχής της.
Η Κίνα και η Ρωσία, από την άλλη πλευρά, βλέπουν τη διεθνή τάξη περισσότερο από την άποψη της παραδοσιακής πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων και των σφαιρών επιρροής. Η γεωγραφία και οι περιοχές έχουν σημασία για την Κίνα και τη Ρωσία.
Η Ουκρανία και η Ταϊβάν είναι τα κύρια παραδείγματα για το πώς συμβαίνει αυτό. Ενώ το νομικό τους καθεστώς διαφέρει, τόσο η Ουκρανία όσο και η Ταϊβάν είναι ευάλωτες δημοκρατίες που αγωνίζονται να αντισταθούν στις προσπάθειες ενός πιο ισχυρού, ανελεύθερου γείτονα να τις φέρει στην τροχιά της. Τόσο η Ταϊβάν όσο και η Ουκρανία επιδιώκουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, να είναι μέρος της παγκόσμιας Δύσης. Η Κίνα και η Ρωσία επιδιώκουν, αντίστοιχα, να τις κάνουν μέρος της παγκόσμιας Ανατολής.
Ανεξάρτητα της έκβασης του πολέμου της Ουκρανίας τα γεγονότα μετά το 2022 επηρεάζουν δραστικά ολόκληρο το πλανητικό σύστημα στρατηγικών ισορροπιών. Ωστόσο, εάν η παγκόσμια Δύση θέλει να παραμείνει στο επίκεντρο της παγκόσμιας τάξης στις επόμενες δεκαετίες, θα χρειαστεί να συναντήσει τον κόσμο της Ανατολής και να προσαρμοστεί σε έναν πιο πλουραλιστικό κόσμο. Εξάλλου στον ανταγωνισμό αυτό με την παγκόσμια Ανατολή έχει το πλεονέκτημα καθώς η κριτική πολλών χωρών που στέκονται ανάμεσα στις δύο αυτές πολιτικές φιλοσοφίες μιλώντας γενικά, δεν είναι ότι προσφέρει το λάθος μονοπάτι προς τη νεωτερικότητα, αλλά πως δεν έχει μοιραστεί επαρκώς τους υλικούς καρπούς της φιλελεύθερης νεωτερικότητας που ευαγγελίζεται.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
BRICS: Με το βλέμμα στο Καζάν τον Οκτώβριο του 2024. Τι θέλει πραγματικά η Τουρκία
Στη Μαδρίτη σήμερα ο Μαχμούντ Αμπάς
