PLUS
Όταν οι ψηφοφόροι σε όλη την Ευρώπη κατευθυνθούν στις κάλπες την επόμενη εβδομάδα για τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, πρέπει να γνωρίζουν πως δεν πρόκειται για μια δευτερεύουσας σημασίας απόφαση, αλλά για το μέλλον του κυβερνώντος κόμματος στην Ευρώπη που θα επηρεάσει με πολλούς τρόπους τη ζωή τους και την καθημερινότητά τους.
Του Νίκου Βασιλειάδη
Η σημασία
Η μέχρι τώρα αίσθηση μπορεί να είναι πως οι περισσότεροι ψηφοφόροι θα δουν τις ευρωεκλογές και πάλι (όπως και το 2019) ως «εκλογές δεύτερης τάξης», δευτερεύουσας σημασίας, και η συμμετοχή θα είναι και πάλι πολύ χαμηλότερη από ό,τι στις εθνικές κοινοβουλευτικές εκλογές. Εξάλλου τα πολιτικά κόμματα αφιερώνουν πολύ λιγότερους πόρους από ό,τι σε εθνικές εκστρατείες και τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης επικεντρώνονται κυρίως σε εθνικά θέματα (και πολιτικούς), αγνοώντας σε μεγάλο βαθμό ευρωπαϊκά ζητήματα όπως η διεύρυνση και η θεσμική μεταρρύθμιση της ΕΕ και πως το κύριο αφήγημα των ευρωπαϊκών εκλογών είναι αυτό μιας αδύναμης δημοκρατίας που αμφισβητείται από μια τολμηρή ακροδεξιά – η οποία έρχεται με νέα δυναμική μετά τη συγκλονιστική νίκη της στις εκλογές στην Ολλανδία, που προκάλεσε σοκ σε όλη την Ευρώπη.
Νέες ισορροπίες
Και αν τα ακροδεξιά κόμματα που γίνονται όλο πιο ισχυρά κερδίσουν όσες έδρες αναμένεται, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν του κεντροδεξιού Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος -αν εκλεγεί- ενδέχεται να αναγκαστεί να συμμαχήσει με πιο συντηρητικά, ευρωσκεπτικιστικά κόμματα – μια εξέλιξη που θα μπορούσε να ανατρέψει τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κυρίως τη θέση της Ένωσης για τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι ένα νομοθετικό σώμα που διαμορφώνει την πολιτική για ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά κυρίως την εξωτερική πολιτική. Και κατά έναν ειρωνικό τρόπο, πολλά από τα ακροδεξιά κόμματα στην Ευρώπη βρίσκονται απέναντι στις επιλογές της εξωτερικής πολιτικής που εκπροσωπεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Εάν καταφέρουν να αρπάξουν την πραγματική εξουσία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τότε θα αλλάξει η Ευρώπη.
Μέχρι τώρα τα ακροδεξιά κόμματα που συνήθως είναι διασπασμένα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δραστηριοποιήθηκαν στο παρελθόν, αλλά ποτέ δεν ήταν έτοιμα να αναλάβουν την εξουσία στις Βρυξέλλες στο πλαίσιο της δομής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως είναι τώρα. Δεν κατόρθωσαν να ασκήσουν μεγάλη εξουσία και επιρροή. Κάτι όμως που μπορεί να αλλάξει μετά τις εκλογές του Ιουνίου, όταν η ακροδεξιά, βλέποντας την ισχύ της να μεγαλώνει, θελήσει να ασκήσει μεγαλύτερη πίεση στα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα.
Μέχρι στιγμής σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχει μια πολύ σαφής πολιτική συμφωνία για την απομάκρυνση της ακροδεξιάς, αλλά ορισμένα κόμματα βλέποντας την άνοδό της αναρωτιούνται τώρα εάν θα πρέπει να είναι ανοιχτά σε πολιτικές συμφωνίες με τους Ευρωπαίους Συντηρητικούς Μεταρρυθμιστές. Αυτό το κόμμα βέβαια δεν είναι ακροδεξιό, αλλά είναι συντηρητικοί ευρωσκεπτικιστές μεταξύ των παραδοσιακών κομμάτων και της ακροδεξιάς, και ορισμένα κόμματα όπως οι Σοσιαλιστές, οι Πράσινοι και οι Φιλελεύθεροι δεν θέλουν να κυβερνήσουν μαζί τους. Αλλά η Κεντροδεξιά -το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα της σημερινής προέδρου Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν-, σύμφωνα με τα όσα ειπώθηκαν κατά την προεκλογική περίοδο και διά στόματος της νυν προέδρου, αφήνει αυτή την επιλογή ανοιχτή, προσδοκώντας ότι τα πιο δεξιά κόμματα από το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα θα μπορούσαν να το αναγκάσουν σε αυτή τη συνθηκολόγηση. Αυτή είναι η ένταση που έχουμε αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη.
Οι αιτίες που συνηγορούν στην αύξηση του ακροδεξιού ενδιαφέροντος στην Ευρώπη είναι κυρίως η αίσθηση της παγκόσμιας αστάθειας. Η διαχείριση της μετανάστευσης, ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο πληθωρισμός, η ενεργειακή κρίση, τα απόνερα της πανδημίας, όλη αυτή η αίσθηση της αβεβαιότητας που τα τελευταία χρόνια πλανάται πάνω από τις ζωές των Ευρωπαίων πολιτών.
Τι θα κάνει η Φον ντερ Λάιεν;
Αυτή η αίσθηση ανησυχίας είναι ας πούμε το «καύσιμο» για τους τους ακροδεξιούς πολιτικούς μέσα στην Ένωση που κάνουν ολοένα και πιο αισθητή και πιεστική την παρουσία τους.
Έτσι -αν και δεν προκάλεσε έκπληξη για πολλούς- η νυν πρόεδρος της Κομισιόν και εκ νέου υποψήφια με το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ανακοίνωσε ότι θα είναι ανοιχτή στη σύναψη συμμαχίας και με πιο συντηρητικά κόμματα σε μια προσπάθεια να διατηρήσει την προεδρία της.
Να θυμηθούμε εδώ πως το ΕΛΚ και η Φον ντερ Λάιεν έως τώρα είχαν την υποστήριξη των Σοσιαλιστών και των Φιλελευθέρων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Έτσι πήρε και την υποστήριξή της για πρώτη φορά ως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αυτή τη φορά αν, όπως δείχνουν όλα, θα έχουμε άνοδο της ακροδεξιάς και πίεση της άκρας Αριστεράς, το κέντρο θα τεντωθεί ακόμη περισσότερο και το ερώτημα που προκύπτει είναι: αν το ΕΛΚ συρρικνωθεί σε έδρες και η Φον ντερ Λάιεν δεν έχει αρκετή υποστήριξη μόνο από το δικό της κόμμα, πού θα αναζητήσει υποστήριξη; Θα προσπαθήσει να πείσει τους Πράσινους, για παράδειγμα, με το να είναι πιο ενεργή για την κλιματική πολιτική ή θα κοιτάξει προς την πιο συντηρητική Δεξιά;
Οι Σοσιαλιστές, οι Φιλελεύθεροι, οι Πράσινοι λένε στη Φον ντερ Λάιεν ότι τώρα είναι η ώρα της επιλογής.
Εξωτερική πολιτική
Σε κάθε περίπτωση όμως η μεγάλη αλλαγή θα φανεί και στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής.
Σίγουρα η Ευρώπη τη νέα περίοδο θα ενισχύσει ακόμη περισσότερο την αμυντική πολιτική της. Θα το έκανε ούτως ή άλλως λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, αλλά αυτό θα γίνει ακόμη περισσότερο. Θα αναζητήσει μια πιο δυναμική σχέση με την Κίνα και θα συνεχίσει τη διατλαντική σχέση με την κυβέρνηση Μπάιντεν, με το ερώτημα για το ποια θα είναι η στάση της αν απέναντί της βρεθεί ο Τραμπ ως πρόεδρος των ΗΠΑ.
Μην ξεχνάμε πως ο Τραμπ έχει εκφραστεί επανειλημμένως υποτιμητικά για τη σχέση ΕΕ – ΗΠΑ, τόσο κατά την πρώτη θητεία του όσο και στην τρέχουσα προεδρική εκστρατεία του.
Εδώ θα έχει ενδιαφέρον να δούμε τη στάση που θα κρατήσουν οι ευρωσκεπτικιστικές, ακροδεξιές ομάδες εντός του μπλοκ. Προς το παρόν υπάρχει μεγάλος κατακερματισμός εντός της ακροδεξιάς σχετικά με τον τρόπο χειρισμού της σχέσης με τις ΗΠΑ και τον Τραμπ.
Λόγω όλης της αβεβαιότητας στην οποία βρίσκεται η Ευρώπη αυτή τη στιγμή, πολιτικοί -όπως ο Μακρόν- κάλεσαν από τη Δρέσδη, στην πρώην Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας, τους Ευρωπαίους «να ξυπνήσουν» απέναντι στην άνοδο της άκρας Δεξιάς και στις εξωτερικές απειλές, λέγοντας πως η Ευρώπη βρίσκεται «σε μια πρωτοφανή στιγμή της Ιστορίας της», που την υποχρεώνει να σκεφτεί μόνη της «την άμυνα και την ασφάλειά της», ώστε να μην εξαρτάται από άλλους για την οικονομική και εθνική ασφάλεια.
Η ευρωπαϊκή ήπειρος μπορούσε να υπολογίζει επί σειράν ετών στον Αμερικανό της σύμμαχο, που ακόμη σήμερα είναι ο πρώτος προμηθευτής όπλων στην Ουκρανία, για να την βοηθήσει να απωθήσει τη ρωσική επίθεση. Όμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πλέον τα μάτια στραμμένα προς την Κίνα, τον πρώτο στρατηγικό και οικονομικό τους αντίπαλο, και η πιθανή επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ τον Νοέμβριο είναι ένας δύσκολος γρίφος.
Τα καυτά ζητήματα
Ποια ζητήματα απασχολούν όμως πραγματικά τους ψηφοφόρους; Το Ευρωκοινοβούλιο πληροφορείται τακτικά με τη βοήθεια του Ευρωβαρόμετρου ότι τα «καυτά» ζητήματα είναι η οικονομία, η νεανική ανεργία, η μετανάστευση και η κλιματική αλλαγή.
Από το Ευρωβαρόμετρο του φετινού Φεβρουαρίου προκύπτει επίσης ότι η πλειοψηφία των Ευρωπαίων, με εξαίρεση την Ιταλία και την Τσεχία, θέλει να παραμείνουμε στην ΕΕ. Κατά μέσον όρο το 61% των Ευρωπαίων θεωρούν ότι η ΕΕ επιδρά θετικά στη χώρα τους, αλλά μόλις το 20% των ερωτηθέντων πιστεύουν ότι με την ψήφο τους στις ευρωεκλογές μπορούν να αλλάξουν κάτι στην ΕΕ. Προφανώς οι Βρυξέλλες και το Στρασβούργο φαντάζουν για πολλούς πολύ μακριά.
Μπορεί να ειπώθηκαν πολλά για την κλιματική κρίση και όσα έχουν και δεν έχουν γίνει για την αποτροπή της επιδείνωσης του κλίματος της Ένωσης και του πλανήτη. Έχουμε ακούσει και για τους αμυντικούς προϋπολογισμούς – δαπάνες, ιδίως μετά την επιθετικότητα της Ρωσίας, αλλά και για το Κράτος Δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα, περισσότερο σε επίπεδο σεβασμού της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας (φορέθηκε πολύ και στην Ελλάδα τελευταία), ωστόσο λίγα έχουν ακουστεί για το μεγαλύτερο ζήτημα της Ένωσης, τη δημοκρατία αυτή καθαυτήν.
Η έννοια της δημοκρατίας είναι και το μεγάλο διακύβευμα ενόψει των κρίσιμων ευρωεκλογών της 9ης Ιουνίου, την ώρα που η ακροδεξιά κερδίζει έδαφος διά του λαϊκισμού. Η δημοκρατία που πρέπει να αποδείξει πως στη σύγχρονη εποχή έχει τη δύναμη να αντιστέκεται και να προχωράει, και πως πολιτικοί σαν τη Λεπέν μπορεί να «ακούγονται», αλλά δεν υπερνικούν στο τέλος. Τουλάχιστον έως τώρα.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Open Society Foundation, οι νεότεροι Ευρωπαίοι είναι πιο αβέβαιοι από τους πιο «σταθερούς» ηλικιωμένους και είναι πολύ λιγότερο πιθανό να υποστηρίξουν σταθερά τη δημοκρατία από τους γονείς και τους παππούδες τους, κάτι που ως εύρημα είναι πάρα πολύ ανησυχητικό.
Τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών δεν σημαίνουν βέβαια πως οι νέοι θα προτιμούσαν κάποιο άλλο πολιτικό σύστημα, ωστόσο αποδεικνύουν πως δεν εμπιστεύονται τους θεσμούς όπως δουλεύουν, και γι’ αυτόν τον λόγο προτιμούν να απέχουν από τις εκλογικές διαδικασίες κάνοντας το μέλλον της Ηπείρου μας αβέβαιο.
Ριζικές αλλαγές τώρα
Πρακτικά, αν το δομικό σύστημα της Ένωσης παραμείνει ως έχει, δεν θα εμπνέει περισσότερους νέους για να την εμπιστευτούν ως βασικό φορέα των δημοκρατικών αξιών που ευαγγελίζεται.
Το δημογραφικό μας μέλλον λοιπόν δείχνει πως πρέπει να γίνουν ριζικές αλλαγές.
Αφενός να δοθούν περισσότερα κίνητρα στους Ευρωπαίους για να κάνουν παιδιά, αφετέρου να δοθούν τέτοια κίνητρα που θα τους πείσουν πως η ασφάλεια, η ευημερία τους και ο σεβασμός των δικαιωμάτων τους θα εξασφαλίζονται πλήρως από την ΕΕ ως θεματοφύλακας του κοινού τους ειρηνικού πεπρωμένου. Και σε αυτή την εξίσωση δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να βάλουμε και το μεταναστευτικό, με γόνιμη ενσωμάτωση μεταναστών έναντι της πόλωσης, του διχασμού και της πολιτικής των κλειστών συνόρων που δίνουν συντηρητικό πρόσημο στην ΕΕ συνολικά υποκύπτοντας στις τάσεις των νέων εκείνων που εσφαλμένα αντιλαμβάνονται τους μετανάστες ως απειλή, έχοντας βιώσει «στο πετσί» τους τις διαρθρωτικές οικονομικές ανισότητες (σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το 25,4% των ατόμων ηλικίας 15 έως 29 ετών στην ΕΕ διέτρεχαν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού το 2020, στην αρχή της υγειονομικής κρίσης).
Μια δύσκολη γέννα
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε αυτές τις εκλογές γίνεται 45 ετών από την πρώτη άμεση εκλογή ευρωβουλευτών που έγινε το 1979 και σε μία εβδομάδα 400.000.000 Ευρωπαίοι πολίτες θα εκλέξουν τους 705 νέους ευρωβουλευτές τους σε μια διαδικασία η οποία αποτελεί την ενσάρκωση ενός κοινού ευρωπαϊκού οράματος, η οποία υλοποιεί τη μεγάλη πολιτική οντότητα που ονομάζεται Ενωμένη Ευρώπη. Είναι σαν μια γέννα που αδιαμφισβήτητα διαρκεί πολύ και έχει αρκετές από τις ωδίνες ενός τοκετού, αντίθετα ίσως από ό,τι είχε ονειρευθεί ο κοσμοπολίτης πολιτικός και φιλόσοφος μαρκήσιος Ρίχαρντ Κουντενχόβε-Καλέργκι στο βιβλίο του με τίτλο «Πανευρώπη», όταν παρουσίασε μια συνομοσπονδία όλων των ευρωπαϊκών χωρών.
«Η Πανευρώπη», έγραφε ο μαρκήσιος, «δεν είναι το εργαλείο της σημερινής ευρωπαϊκής πολιτικής, αλλά το αντίθετό της. Είναι η νέα πηγής δύναμης, ένα νέο κύμα ιδεών που χρόνο με τον χρόνο γίνεται ισχυρότερο. Αν μπορούσαν οι ηγέτες να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη συνένωσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Πανευρώπη θα γινόταν πραγματικότητα σε έξι μήνες».
Μπορεί το όραμα του Ρομπέρ Σουμάν και του Ζαν Μονέ να μας πήρε λίγο παραπάνω χρόνο, αλλά από την όλη αυτή διαδικασία η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να βγει πιο δυνατή και, ιδίως, με ενισχυμένη την κοινωνική και δημοκρατική της διάσταση.
Να θυμηθούμε τον Κ. Καραμανλή
Τέλος, λίγο πριν μπούμε στο παραβάν για την καθοριστική μας ψήφο σε αυτές τις εκλογές αξίζει να θυμηθούμε τα λόγια του Κωνσταντίνου Καραμανλή την ημέρα της υπογραφής των συμφωνιών ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ (Aθήνα, 28 Μαΐου 1979), λόγια σαν να ειπώθηκαν μόλις χθες: «Είναι έκδηλο ότι ο πολιτισμός μας αντιμετωπίζει τον κίνδυνο της παρακμής. Η ανθρωπότης περνά σήμερα μια κρίσιμη μεταβατική περίοδο που την χαρακτηρίζει καθολική και έντονη ανησυχία. Ανησυχία που εκδηλώνεται υπό διάφορες μορφές, από το άγχος μέχρι και την βία. Γιατί ο άνθρωπος της εποχής μας θέλει να απομακρυνθεί από έναν τρόπο ζωής και αναζητεί καινούργιο. Και την αλλαγή αυτή μόνο η Ευρώπη μπορεί να την δώσει. Η σύγχυση ιδεών, ο ευδαιμονισμός, μαζί με τον στυγνό ορθολογισμό που τείνει να αγνοήσει τον άνθρωπο σαν σκοπό της κοινωνικής συμβιώσεως, έχουν παραμορφώσει το πολιτιστικό πρότυπο της Ευρώπης. Η πρόκληση της επιβιώσεως του πολιτισμού μας μπορεί να αντιμετωπισθεί μόνο με την αναμόρφωση των θεσμών και την επανασύνδεση του ορθολογισμού με τον συναισθηματισμό, του Απόλλωνα με τον Διόνυσο. Είναι καιρός ο Ευρωπαίος Φάουστ να επιχειρήσει νέο ταξίδι στην χώρα του μέτρου και της ισορροπίας, για να γεννήσει ξανά τον Ευφορίονα. Η Ευρώπη που γέννησε όλες τις ιδέες είναι και η μόνη που μπορεί να τις ανανεώσει και να τις εξανθρωπίσει και πάλι. Φθάνει να μη θέτουμε σαν πρωταρχικό σκοπό της ενώσεως της Ευρώπης την υλική ευημερία».
