PLUS
Σχεδόν ένα μήνα αφότου οι μαχητές της Χαμάς πραγματοποίησαν τη βάναυση επιδρομή τους στα ισραηλινά εδάφη, τα στρατιωτικά αντίποινα του Ισραήλ συνεχίζονται με μια εντεινόμενη χερσαία επίθεση στη Γάζα, που ακόμη ελέγχεται από τη Χαμάς.
Του Νίκου Βασιλειάδη
Την ίδια στιγμή, πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ταυτίζονται με τους χιλιάδες Παλαιστινίους που έχουν σκοτωθεί από τις ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές, πραγματοποιώντας πολυπληθείς διαδηλώσεις υποστήριξής τους. Στον αντίποδα, επίσης χιλιάδες άνθρωποι και μαζί οι περισσότερες κυβερνήσεις του δυτικού κόσμου βρίσκονται στο πλευρό του Ισραήλ και στο δικαίωμα αυτοάμυνάς του, σε αντιστοιχία με το διεθνές δίκαιο, προστατεύοντας τους πολίτες του και απελευθερώνοντας τους Ισραηλινούς -και όχι μόνο- που κρατούνται όμηροι από τη Χαμάς. Σε αυτό που όλοι συμφωνούν βρισκόμαστε μπροστά σε μια γεωπολιτική κρίση, πιθανώς ακόμη πιο βαθιά και πιο εκτεταμένη στον παγκόσμιο αντίκτυπό της από τον πόλεμο της Ουκρανίας.
Το δίλημμα του Νετανιάχου
Οι πιο άμεσες συνέπειες θα γίνουν αισθητές στη Μέση Ανατολή. Για χρόνια ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου λειτουργούσε κάτω από ψευδαισθήσεις που τώρα έχουν καταρρεύσει. Η μεγαλύτερη από αυτές ήταν η προσδοκία ότι το Ισραήλ θα μπορούσε να εξομαλύνει τους δεσμούς με τον αραβικό κόσμο χωρίς να ασχοληθεί με το παλαιστινιακό ζήτημα, το οποίο προφανώς πίστευε ότι θα μπορούσε απλώς κρύψει κάτω από το χαλί.
Τώρα, βέβαια, αυτό το ζήτημα είναι αδύνατο να αγνοηθεί. Ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα της επίθεσής του στη Γάζα, το Ισραήλ θα πρέπει να επανεξετάσει πλήρως τη στρατηγική του απέναντι στην ετοιμοθάνατη ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή. Η Σαουδική Αραβία, η οποία βρισκόταν στα πρόθυρα της εξομάλυνσης των σχέσεών της με το Ισραήλ, θα απαιτήσει τώρα πιθανώς κάποιες παραχωρήσεις για τους Παλαιστινίους πριν προχωρήσει σε μια εκ νέου προσέγγιση, υπό τον φόβο της οργής του πληθυσμού της αλλά και του ευρύτερου μουσουλμανικού κόσμου.
Το Ισραήλ έχει ένα αδιαμφισβήτητο δικαίωμα αυτοάμυνας. Ωστόσο υπάρχει ο κίνδυνος, στην αγωνία του να ανακτήσει τον έλεγχο της κατάστασης στην ταραγμένη περιοχή και να διατηρήσει την πολιτική του θέση, ο Νετανιάχου να ενθαρρύνει μια περιφερειακή κλιμάκωση και ευρύτερη αντιπαράθεση με τους συμμάχους του απέναντι στα σουνιτικά αραβικά κράτη, με κυρίαρχο τον «άξονα αντίστασης» του Ιράν, και με τους Παλαιστινίους για άλλη μία φορά να περιορίζονται σε έναν παράπλευρο ρόλο.
Ουκρανία, ο μεγάλος χαμένος
Η σύγκρουση θα έχει επίσης σοβαρές συνέπειες πέρα από τη Μέση Ανατολή, με έναν από τους μεγαλύτερους χαμένους να είναι η Ουκρανία. Η βία και τα δεινά που υπομένει ο ουκρανικός λαός δεν προσελκύουν τα φώτα της δημοσιότητας και το παγκόσμιο ενδιαφέρον όσο πριν. Οι εικόνες που μεταδίδονται από τη Γάζα είναι τόσο συγκινητικές όσο τίποτε άλλο έχει βγει από το Χάρκοβο ή τη Μαριούπολη. Δυστυχώς για πολλούς, ο πόλεμος στη Γάζα κάνει την Ουκρανία να μοιάζει με μια «τοπική» ευρωπαϊκή σύγκρουση.
Δεδομένου ότι η επιβίωση της Ουκρανίας εξαρτάται από τη συνεχή υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας, οτιδήποτε αποσπά την προσοχή από τον αγώνα της είναι κακά νέα. Επιπλέον, εάν ο πόλεμος Ισραήλ – Χαμάς κλιμακωθεί, με το Ιράν να μπαίνει στη μάχη, ο αντίκτυπος στις τιμές του πετρελαίου θα μπορούσε να καταστήσει ακριβότερο και ασύμφορο για τη Δύση να διατηρήσει τις κυρώσεις της στη ρωσική ενέργεια.
Διχασμένη η Ευρώπη
Για την Ευρώπη γενικότερα η κρίση στη Γάζα εγείρει πολλές προκλήσεις. Κυρίως όμως έχει αποκαλύψει βαθιές ρωγμές στη Γαλλία, τη Γερμανία και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η Γαλλία, αφενός, έχει καταγράψει περισσότερα αντισημιτικά περιστατικά τις τελευταίες τρεις εβδομάδες απ’ ό,τι το προηγούμενο έτος. Την ίδια στιγμή, ο πόλεμος Ισραήλ – Χαμάς έχει τροφοδοτήσει τον κατακερματισμό και τη διχογνωμία μεταξύ άλλων κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η Ευρώπη μπορεί συλλογικά να τοποθετήθηκε στο πλευρό του Ισραήλ καταδικάζοντας τις επιθέσεις της Χαμάς, όπως και οι ΗΠΑ. Ωστόσο, Ουγγαρία, Πολωνία, Σερβία και άλλες χώρες της ευρύτερης περιοχής έχουν αποφύγει να λάβουν θέση και καθώς εντάσεις ξεσπούν στους δρόμους της Ευρώπης, λίγες συγκρούσεις διχάζουν την κοινωνία τόσο πολύ όσο το ισραηλινο-παλαιστινιακό ζήτημα, με την ηγεσία της ΕΕ να προσπαθεί να βρει κοινό έδαφος. Στην Ολλανδία, η ακροδεξιά κεφαλαιοποιεί τις επιθέσεις της Χαμάς, ενώ στη Γαλλία οι φόβοι για τρομοκρατικές επιθέσεις αυξάνονται.
Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία πέρυσι, οι ευρωπαϊκές χώρες έδειξαν τεράστια ενότητα. Ωστόσο, οι ηγέτες της ΕΕ μοιράζουν τώρα το ενδιαφέρον τους μεταξύ της Ουκρανίας, του Ναγκόρνο-Καραμπάχ (το οποίο το Αζερμπαϊτζάν πρόσφατα ανέκτησε μετά από μια 24ωρη στρατιωτική επίθεση) και τη Γάζα. Στην ψηφοφορία της περασμένης εβδομάδας επί ενός ψηφίσματος της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών που ζητούσε ανθρωπιστική κατάπαυση του πυρός στη Γάζα, τα κράτη-μέλη της ΕΕ ψήφισαν με τρεις διαφορετικούς τρόπους.
Η Κίνα καραδοκεί
Η «μεσοβέζικη» απάντηση της ΕΕ στον πόλεμο Ισραήλ – Χαμάς έκανε τη σθεναρή αντίδραση της Κίνας ακόμη πιο αξιοσημείωτη. Σε αντίθεση με την προσπάθειά της να παραμείνει ουδέτερη μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Κίνα εξέφρασε γρήγορα την υποστήριξή της στους Παλαιστινίους. Η απάντηση της Κίνας έχει γίνει μέρος της προσέγγισής της στον Παγκόσμιο Νότο. Και οι Κινέζοι διπλωμάτες αναμφίβολα προσπαθούν να υπερτονίσουν τα δυτικά διπλά μέτρα αλλά και τη στάση του Ισραήλ εναντίον της Ρωσίας τις επόμενες εβδομάδες και μήνες.
Αλλά η επιλογή πλευρών θα μπορούσε να προκαλέσει επιπλοκές για την Κίνα, αφού μια ευρύτερη περιφερειακή αντιπαράθεση ίσως να διαταράξει την εύθραυστη ειρήνη που κατάφερε να επιτύχει με πολλούς κόπους η Κίνα μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας.
Οι ΗΠΑ ξανά «μέσα» στο πρόβλημα
Όσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει γίνει κλισέ η περιγραφή της εμπειρίας τους στη Μέση Ανατολή με μια ατάκα από το The Godfather Part III: «Just when I thought I was out, they pull me back in!». «Ακριβώς όταν νόμιζα ότι ήμουν έξω, με τραβούν πίσω!».
Αντίθετα με τους δημοφιλείς μύθους και τις θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με την επιθυμία της Ουάσιγκτον να ελέγχει τη Μέση Ανατολή, τις τελευταίες έξι δεκαετίες οι Αμερικανοί πολιτικοί συνήθως προσπαθούσαν να ελαχιστοποιήσουν την εμπλοκή των Ηνωμένων Πολιτειών εκεί. Αλλά η υψηλής σημασίας φύση των αμερικανικών συμφερόντων στην περιοχή -κυρίως το πετρέλαιο- και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων της Μέσης Ανατολής πάντα φαίνονταν να τραβούν τις Ηνωμένες Πολιτείες πάλι μέσα στην περιοχή.
Παρά τη θέλησή του, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντουάιτ Αϊζενχάουερ μπλέχτηκε μέσα στην κρίση του Σουέζ το 1956 και στις εξεγέρσεις των παναραβιστών στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Ο Λίντον Τζόνσον μετά βίας κούνησε το δάχτυλό του για να αποτρέψει τον Πόλεμο των Έξι Ημερών το 1967. Ο Ρίτσαρντ Νίξον απρόθυμα ενεπλάκη στην περιοχή με τον αραβο-ισραηλινό πόλεμο το 1973 και την πυρηνική κρίση μεταξύ των υπερδυνάμεων που προκάλεσε. Παρά την επιθετική εικόνα του, ο Ρόναλντ Ρέιγκαν έκανε λίγα ως απάντηση σε επανειλημμένες επιθέσεις στον Λίβανο και τον Περσικό Κόλπο από το Ιράν και τους πληρεξουσίους του. Ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος ανέλαβε την εξουσία ελπίζοντας να αγνοήσει τον Σαντάμ Χουσεΐν, όχι να τον πολεμήσει. Και, αν και σπάνια το θυμόμαστε σήμερα, ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τη Μέση Ανατολή και έδινε λίγη προσοχή στην περιοχή πριν από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001.
Ο Μπαράκ Ομπάμα ήταν εκείνος που ανέλαβε την εξουσία αποφασισμένος να πετύχει εκεί που οι προκάτοχοί του είχαν αποτύχει, σχεδιάζοντας να βγάλει τον βρόχο της Μέσης Ανατολής από τον λαιμό της Ουάσιγκτον. Οι προτεραιότητες του Τραμπ στη Μέση Ανατολή διέφεραν ελάχιστα από εκείνες των δύο προκατόχων του, επιδιώκοντας να μετατοπιστεί η εστίαση από τους λεγόμενους αέναους πολέμους στον ανταγωνισμό μεγάλων δυνάμεων, κυρίως με την Κίνα και τη Ρωσία. Για τη Μέση Ανατολή, αυτή η πρώτη αρχή σήμαινε την αποφυγή της εμπλοκής σε τοπικά ζητήματα.
Η κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν έχει επιδείξει πολύ μεγαλύτερη πειθαρχία και αποφασιστικότητα σε αυτή την κατεύθυνση, αλλά τώρα η περιοχή βρίσκεται και πάλι στην κορυφή της ατζέντας των υπευθύνων χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ.
Μέχρι στιγμής ο Μπάιντεν έχει κάνει καλά με την προσπάθεια να εξισορροπήσει την υποστήριξη προς το Ισραήλ με τις εκκλήσεις προς τους Ισραηλινούς να επιδείξουν μεγαλύτερη αυτοσυγκράτηση στην απάντησή τους στην επίθεση της Χαμάς. Και η απόφασή του να συνδυάσει τη βοήθεια για την Ουκρανία με την υποστήριξη προς το Ισραήλ σε ένα ενιαίο πακέτο εθνικής ασφάλειας προσφέρει μια ευκαιρία να ξεπεραστεί η αντίσταση των Ρεπουμπλικανών νομοθετών για την υποστήριξη της Ουκρανίας.
Παρ’ όλα αυτά, ο Μπάιντεν βαδίζει σε τεντωμένο σκοινί. Η Ουκρανία αποσπούσε την προσοχή της Αμερικής από την κορυφαία προτεραιότητα του στρατηγικού ανταγωνισμού με την Κίνα. Υπό αυτή την έννοια, η μεγαλύτερη εμπλοκή στη Μέση Ανατολή είναι το τελευταίο πράγμα που χρειάζονται οι ΗΠΑ.
Κανείς –με πιθανές εξαιρέσεις της Χαμάς και του Νετανιάχου– δεν έχει συμφέρον να διευρύνει τη σύγκρουση που βρίσκεται τώρα σε εξέλιξη στη Γάζα. Και μαζί τους ελπίζει και ολόκληρος ο κόσμος. Αυτό σημαίνει πως πρέπει επειγόντως να τερματιστεί η σύγκρουση, το συντομότερο δυνατό, χωρίς περαιτέρω κλιμάκωση. Και από τη στιγμή που η στρατιωτική πτέρυγα της Χαμάς θα έχει διαλυθεί και οι Ισραηλινοί όμηροι θα έχουν απελευθερωθεί, σημαίνει ότι θα πρέπει να έρθει σύντομα και ξεκάθαρα μια πολιτική λύση στην ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση, η οποία θα μπορεί και να εγγυηθεί τη μακροπρόθεσμη ασφάλεια του Ισραήλ.
Όπως δημοσιεύθηκε στην “ΜΠΑΜ στο ρεπορτάζ” που κυκλοφορεί
