PLUS
Την ερχόμενη Τρίτη συμπληρώνονται 42 χρόνια από την ιστορική επίσκεψη του Ανδρέα Παπανδρέου στην Κύπρο και με αυτή την επίσκεψη θα ασχοληθούμε σε αυτό το επιστημονικό άρθρο.
ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗ ΠΕΡΙΒΟΛΑΡΗ*
Ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι ο πρώτος Έλληνας πρωθυπουργός ο οποίος επισκέφθηκε την Κύπρο μετά τον «Αττίλα». Στις 27 Φεβρουαρίου 1982 καταφθάνει στην Κύπρο με τον κυπριακό λαό να του επιφυλάσσει θερμότατη υποδοχή. Ο Παπανδρέου αμέσως θα ανακοινώσει ότι η Ελλάδα «δεν συμπαρίσταται» στον αγώνα της Κύπρου, αλλά «συμπαρατάσσεται» μαζί της και η Ελλάδα αρχίζει να έχει πιο ενεργό ρόλο στο Κυπριακό. Ολόκληρος ο κυπριακός λαός, ανεξάρτητα από πολιτικά φρονήματα, υποδέχεται τον Ανδρέα Παπανδρέου ως εθνικό ηγέτη. Πώς προκύπτει αυτό; Από τις ανακοινώσεις σχεδόν όλων των πολιτικών κομμάτων της Κύπρου.
Το ΑΚΕΛ κάλεσε «όλα τα μέλη και τους υποστηρικτές του κόμματος να συμμετάσχουν στην υποδοχή του στη Λάρνακα και στη Λευκωσία». Το Πολιτικό Γραφείο του Σοσιαλιστικού Κόμματος, ΕΔΕΚ, σε ανακοίνωσή του ανέφερε ότι η επίσκεψη Παπανδρέου στην Κύπρο «ενισχύει το φρόνημα του κυπριακού λαού και την πίστη του στη δικαίωση και στην απελευθέρωση της πατρίδας». Το Δημοκρατικό Κόμμα (ΔΗΚΟ) τόνισε ότι συμμετείχε «ολόψυχα στην εθνική αγαλλίαση που νιώθει ο κυπριακός λαός με την επίσκεψη του πρωθυπουργού κ. Ανδρέα Παπανδρέου στην Κύπρο». Το Παγκύπριο Αγωνιστικό Μέτωπο (ΠΑΜΕ) υπογράμμισε: «Πιστεύουμε ότι η επίσκεψη διατρανώνει με τον πιο επίσημο τρόπο την αμετακίνητη απόφαση του Έλληνα πρωθυπουργού να συμπαρασταθεί ουσιαστικά και δυναμικά στην Κύπρο προβάλλοντας στους διεθνείς κύκλους το πρόβλημα του λαού μας ως θέμα εισβολής και κατοχής». Η Νέα Δημοκρατική Παράταξη υποστήριξε: «Καλωσορίζουμε τον Έλληνα πρωθυπουργό στην Κύπρο με την προσδοκία ότι η επίσκεψη αυτή θα βοηθήσει σημαντικά στην ανάληψη πρωτοβουλίας για τη χάραξη πανεθνικής πολιτικής στο κυπριακό πρόβλημα». Την επίσκεψη Παπανδρέου στην Κύπρο χαιρέτισαν και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, η Παγκύπρια Εργατική Ομοσπονδία και η Δημοκρατική Εργατική Ομοσπονδία Κύπρου.
Ο Γλαύκος Κληρίδης, αρχηγός του δεύτερου μεγαλύτερου κόμματος της Κύπρου, του Δημοκρατικού Συναγερμού, με βάση τις βουλευτικές εκλογές του 1981 δήλωσε:
«Η επίσκεψη του προέδρου της Ελληνικής Κυβερνήσεως, Ανδρέα Παπανδρέου, στην Κύπρο αποτελεί μεγάλο γεγονός για τη Μεγαλόνησο. Γιατί είναι η πρώτη φορά που Έλλην πρωθυπουργός ευρισκόμενος εν υπηρεσία επεσκέφθη τη Μεγαλόνησο. Η επίσκεψή του ετόνωσε σε υπέρτατο βαθμό το ηθικό του κυπριακού Ελληνισμού, αλλά ταυτόχρονα έδωσε και την ευκαιρία στον κυπριακό Ελληνισμό να εκφράσει εις το πρόσωπο του κ. πρωθυπουργού την αγάπη του κυπριακού Ελληνισμού προς τη μητέρα πατρίδα Ελλάδα. Αντελήφθη ο κυπριακός Ελληνισμός ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει αποφασίσει να θέσει το Κυπριακό ως πρωταρχικό πρόβλημα στην πολιτική της. Ελπίζω και είμαι βέβαιος ότι η προτεραιότης αυτή θα συνεχίσει και ότι κάθε προσπάθεια θα στεφθεί με επιτυχία».
Υποδοχή
Πανηγυρικοί ήταν και οι τίτλοι των εφημερίδων στη Λευκωσία: «Τα Νέα»: «Σήμερα μαζί μας ο αγωνιστής πρωθυπουργός της Ελλάδας», «Ελευθεροτυπία»: «Λαϊκός σεισμός», «Απογευματινή»: «Ανδρέα, καλωσόρισες», «Η Σημερινή»: «Ο Ανδρέας σήμερα μαζί μας», «Η Χαραυγή»: «Η Κύπρος καλωσορίζει τον Ανδρέα Παπανδρέου», «Ο Κήρυκας»: «Ο Ανδρέας μαζί μας».
Η υποδοχή του κυπριακού λαού και του κυπριακού πολιτικού κόσμου στον Ανδρέα Παπανδρέου ήταν μεγαλειώδης και αυτό το μαρτυρά η ίδια η κυπριακή κυβέρνηση, η οποία για την επίσκεψη Παπανδρέου στο Θρονί αναφέρει: «Κατά την άφιξη του κ. Παπανδρέου στη Μονή του επιφυλάχτηκε θερμή υποδοχή από τον ηγούμενο και την αδελφότητα της Μονής καθώς και από πλήθος λαού που, παρά την κακοκαιρία, συνέρρευσε στην πλατεία της Μονής για να τον υποδεχθεί».
Ο Ανδρέας Παπανδρέου πραγματοποίησε στροφή έναντι των δυτικών συμμάχων της χώρας, μια απόκλιση από την παραδοσιακή εξωτερική πολιτική της. Ένας από τους λόγους ήταν το Κυπριακό, για το οποίο ο Έλληνας πρωθυπουργός θεωρούσε ότι η Ελλάδα ακολουθούσε πολιτική υποτέλειας, συμβιβασμού, εξυπηρέτησης δυτικών και νατοϊκών συμφερόντων από τις κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας των προηγούμενων ετών. Και την αναίρεση αυτής της πολιτικής διακήρυξε με την ιστορική ομιλία του από του βήματος της κυπριακής Βουλής το βράδυ της Κυριακής 28 Φεβρουαρίου 1982, ενώ το πρωί της ίδιας ημέρας είχε αποτίσει φόρο τιμής καταθέτοντας στεφάνι στον τάφο του Εθνάρχη Μακαρίου στο Θρονί.
«Θέλω να σας διαβεβαιώσω για την αμέριστη συμπαράστασή μας. Θέλω ταυτόχρονα να σας πω ότι αυτό που έζησα σήμερα δεν το έχω ξαναζήσει. Γυρίζω στην Ελλάδα με μήνυμα αγωνιστικό. Ήλθα στην Κύπρο να φέρω την αγάπη της Ελλάδας και να δηλώσω τη συμπαράταξη, όχι τη συμπαράσταση», αναφέρει ο Ανδρέας Παπανδρέου στον λόγο του στη Βουλή των Αντιπροσώπων.
Το κλίμα στον Τύπο
Ενθουσιώδες είναι το κλίμα στον ελληνικό Τύπο. Η εφημερίδα «Η Καθημερινή» στο πρωτοσέλιδό της στις 28 Φεβρουαρίου 1982 αναφέρει: «Ενθουσιώδης και πάνδημη ήταν η χθεσινή υποδοχή του κ. Παπανδρέου». Εξάλλου, για την αλλαγή της πολιτικής στο Κυπριακό τονίζει στον βασικό τίτλο της: «Ενεργοποιείται ο ρόλος της Ελλάδος ως εγγυήτριας δυνάμεως στο Κυπριακό. Με πρώτο στόχο Αθηνών – Λευκωσίας τη διεθνοποίηση του προβλήματος».
Η «Αυγή» αναφέρει: «Δεκάδες χιλιάδες λαού από το αεροδρόμιο της Λάρνακας μέχρι τη Λευκωσία επιφύλαξαν στον κ. Α. Παπανδρέου αποθεωτική υποδοχή, καθώς στο πρόσωπό του, στο πρόσωπο του πρωθυπουργού της Ελλάδας είδαν την ενότητα και την κοινή συνείδηση του Ελληνισμού, αλλά και τη συμπαράσταση της Ελλάδας στον αγώνα του κυπριακού λαού. Όλη η Κύπρος έπλεε σήμερα στα εθνικά χρώματα, ενώ υπήρχαν και άλλες σημαίες της Κυπριακής Δημοκρατίας. Στην είσοδο της Λευκωσίας, ο δήμαρχος της πόλης κ. Λ. Δημητριάδης επέδωσε στον κ. Παπανδρέου το χρυσό κλειδί της πόλης και τον χαιρέτισε με θερμά λόγια».
Η εφημερίδα «Το Βήμα» έχει τίτλο: «Με πρωτοφανές παραλήρημα και ελπίδες υποδέχτηκε όλη η Κύπρος τον Α. Παπανδρέου». Ο απεσταλμένος της εφημερίδας στη Λευκωσία, Γιάννης Καρτάλης, γράφει: «Με ένα πραγματικά εθνικό παραλήρημα, εκδηλώσεις πρωτοφανούς λαϊκού ενθουσιασμού και πολλές ελπίδες έγινε δεκτός σήμερα το μεσημέρι στην Κύπρο ο κ. Α. Παπανδρέου, πραγματοποιώντας την πρώτη επίσκεψη Έλληνα πρωθυπουργού στη Μεγαλόνησο. Δεκάδες χιλιάδες λαού ανέμεναν από νωρίς το πρωί στο αεροδρόμιο της Λάρνακας, στην οδό που συνδέει τη Λάρνακα με τη Λευκωσία και στις κύριες αρτηρίες της κυπριακής πρωτεύουσας, τον κ. Παπανδρέου, για να εκδηλώσουν τα αισθήματα αγάπης και ευγνωμοσύνης όχι μόνο στο πρόσωπό του, αλλά και σε ολόκληρο τον ελληνικό λαό. Χιλιάδες πανό, ελληνικές και κυπριακές σημαίες ανέμιζαν στο αεροδρόμιο της Λάρνακας όταν στις 11.45 π.μ. προσγειώθηκε το αεροπλάνο που μετέφερε τον Έλληνα πρωθυπουργό. Φανερά συγκινημένος ο ίδιος πάτησε το έδαφος της Κύπρου, ενώ χιλιάδες λαού που είχαν κατακλύσει τον χώρο του αεροδρομίου ζητωκραύγαζαν ενθουσιωδώς. Όχι μόνο στο αεροδρόμιο, αλλά και κατά μήκος όλης της διαδρομής έως τη Λευκωσία είχε συρρεύσει ο κυπριακός λαός για να χαιρετίσει τον κ. Παπανδρέου. Ήταν τέτοιος ο ενθουσιασμός του πλήθους που η πομπή καθυστέρησε μία ολόκληρη ώρα από το επίσημο πρόγραμμα για να φθάσει στη Λευκωσία, όπου ο δήμαρχος απέμεινε στον πρωθυπουργό το χρυσό κλειδί της πόλεως. Σύμφωνα με πληροφορίες από κυπριακές πηγές, η υποδοχή του κ. Παπανδρέου ξεπέρασε σε πλήθος και σε πάθος ακόμα και την υποδοχή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου όταν επέστρεψε στην Κύπρο το 1974».
Στις 3 Μαρτίου 1982 «Τα Νέα» αποτιμούν το ταξίδι Παπανδρέου στην Κύπρο με τίτλο «Ένα τριήμερο με εθνική έξαρση».
Κάλυψη από τουρκικό Τύπο
Η κυπριακή πλευρά αποτίμησε θετικά την επίσκεψη Παπανδρέου στην Κύπρο. Ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Σπύρος Κυπριανού, τόνισε: «Η επίσκεψη Παπανδρέου στην Κύπρο υπήρξε πράγματι ένα ιστορικό γεγονός από κάθε άποψη και ένα νέο κεφάλαιο αρχίζει για τον αγώνα του κυπριακού λαού για την ελευθερία και τη δικαίωση». Εκτενής ήταν και η κάλυψη του ταξιδιού του Ανδρέα Παπανδρέου στην Κύπρο από τον τουρκικό Τύπο, ο οποίος σχολίασε πως ο Έλληνας πρωθυπουργός «έφερε το Κυπριακό σε αδιέξοδο» (εφημερίδα «Σον Χαβαδίς»), ενώ ο ανταποκριτής της «Μιλιέτ» στη Λευκωσία Τζεμάλ Ακάι ανέδειξε στο ρεπορτάζ του την κοινή απόφαση Ελλάδας – Κύπρου να διεθνοποιήσουν το κυπριακό πρόβλημα. Αυτή η αλλαγή πολιτικής από την Ελλάδα προκαλεί εκνευρισμό στην Άγκυρα και από την τουρκοκυπριακή διοίκηση ο Κενάν Ατακόλ δήλωσε πως η διεθνοποίηση του ζητήματος θα δυσκολέψει ακόμα περισσότερο την κατάσταση και θα τη φέρει σε αδιέξοδο.
Την οργάνωση και τον σχεδιασμό της επίσκεψης του Ανδρέα Παπανδρέου στην Κύπρο είχε ο πρέσβης Χρήστος Ζαχαράκις και έχει πολύ ενδιαφέρον σχεδόν 40 χρόνια αργότερα τι θυμάται και πώς κρίνει εκείνο το ταξίδι. Ο έμπειρος διπλωμάτης και πολιτικός περιγράφει στον γράφοντα τις ημέρες εκείνες της επίσκεψης Παπανδρέου: «Το ιδιαίτερο ήταν πως ο Παπανδρέου ήταν ο πρώτος Έλληνας πρωθυπουργός που επισκέφθηκε την Κύπρο. Εγώ θεώρησα σκόπιμο να την προγραμματίσω και να επιμείνω μετά την εκλογή του Παπανδρέου, διότι θα έδινε μήνυμα αναβαθμίσεως στην ελληνική εξωτερική πολιτική. Αυτό συμβολικά εκφράστηκε με τη φράση ‘‘Η Ελλάδα συμπαρατάσσεται’’, δηλαδή άλλαξε το ‘‘συμπαρίσταται’’ με το ‘‘συμπαρατάσσεται’’. Αυτό θεωρήθηκε ότι έδινε ένα ηχηρό συμβολισμό και έβαλε το Κυπριακό στην πρώτη σειρά της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Ήταν σκόπιμο να έρθει στην Κύπρο ο Παπανδρέου ως νέος πρωθυπουργός για να εγκαινιάσει μια νέα πολιτική στο Κυπριακό».
Όμως, το ταξίδι «πέρασε από σαράντα κύματα» και παρ’ ολίγον να ματαιωθεί. Ο πρέσβης Ζαχαράκις θυμάται: «Είχα συναντήσει πολλές δυσκολίες, καθώς πολλά στελέχη της κυβέρνησης ήταν αντίθετα με το ταξίδι και για λόγους εσωτερικής πολιτικής και για λόγους ασφαλείας. Πρωταγωνιστές ήταν ο Μένιος Κουτσόγιωργας και ο Αντώνης Δροσογιάννης, οι οποίοι είχαν πολλές επιφυλάξεις. Τρεις ημέρες πριν από την επίσκεψη είχαν σχεδόν αποφασίσει τη ματαίωση. Είχα έρθει στην Αθήνα και επέμεινα πολύ μέχρι να πεισθεί ο Παπανδρέου, διότι μια τέτοια απόφαση θα δημιουργούσε αρνητικές και αντιπαραγωγικές επιπτώσεις».
Ο πρέσβης Ζαχαράκις εξιστορεί τις στιγμές που έζησε κατά την άφιξη του Παπανδρέου στην Κύπρο: «Υπήρξαν διάφορες ανόητες επιφυλάξεις. Θυμάμαι τον διευθυντή ασφαλείας του πρωθυπουργού, Βασίλη Κεραμά, που ζητούσε από τους Κυπρίους να εγγυηθούν ότι δεν θα έρθει πύραυλος από το Ισραήλ για να χτυπήσει τον Παπανδρέου στο αεροδρόμιο. Η υποδοχή ήταν αποθεωτική. Από τη Λάρνακα έως τη Λευκωσία όλος ο κόσμος ήταν στον δρόμο. Το πρόγραμμα του πρωθυπουργού ήταν βαρύ. Έπρεπε να παραστεί σε πάρα πολλές εκδηλώσεις. Αλλά επιβεβαιώθηκε η αναβάθμιση του χειρισμού του Κυπριακού».
Ο Ανδρέας Παπανδρέου από του βήματος της κυπριακής Βουλής διακηρύσσει αυτό που είχε υποσχεθεί προεκλογικά. Την αλλαγή της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής για το Κυπριακό. Η Ελλάδα δεν θα συμπαρίσταται, αλλά θα συμπαρατάσσεται, και παράλληλα υπόσχεται ότι θα ενεργήσει τάχιστα για τη διεθνοποίηση του Κυπριακού.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, μάλιστα, ξεκαθάρισε ότι η Ελλάδα δεν θα επιβάλει στην Κύπρο τις πολιτικές που θα ασκήσει αυτή, στην αντιφώνησή του στον λόγο του Προέδρου της Μεγαλονήσου.
*Ο Παντελής Περιβολάρης είναι δημοσιογράφος, επιστήμων του Ελληνικού Πολιτισμού, ιστορικός, συγγραφέας και υποψήφιος διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων
