PLUS
Σε μια παρατήρηση η οποία γεννά πολλά ερωτήματα και ουσιαστικά δημιουργεί νέα δεδομένα σχετικά με τη νεκροψία που πραγματοποιήθηκε στην Ίριδα προχώρησε κατά τη διάρκεια της κατάθεσης του στην 35η τακτική ανακρίτρια ο Ιατροδικαστής Σωκράτης Τσαντίρης. Όπως χαρακτηριστικά απάντησε σε φωτογραφία που του επέδειξε η δικαστική λειτουργός «παρατηρώ και στον θώρακα κάποια ευρήματα τα οποία θα ήθελα να ξέρω αν έγιναν κατά την ιατρική αντιμετώπιση του παιδιού».
Του Πέτρου Κουσουλού
Παράλληλα ο κ. Τσαντίρης ενέμεινε στον απροσδιόριστο θάνατο της Μαλένας (παρά το γεγονός ότι όπως του επεσήμανε η ανακρίτρια ολοκληρώθηκε ο γενετικός έλεγχος) αλλά χαρακτήρισε αδύνατο τον θάνατο τριών παιδιών στην ίδια οικογένεια υποστηρίζοντας ότι είναι κάτι που τον προβληματίζει.
Ακολουθεί ολόκληρη η κατάθεση του:
– ΕΡ. Ως πραγματογνώμονος συντάξατε την από 14.4.2021 ιατροδικαστική πραγματογνωμοσύνη. Όπως προκύπτει από την εν λόγω έκθεσή σας, καταλήξατε ότι δεν υφίσταται ιατρική αμέλεια και πιο συγκεκριμένα ότι δεν υφίσταται ενδεχόμενο εσφαλμένης ιατρικής αντιμετώπισης από τους ιατρούς του νοσοκομείου «Παν. & Αγλ. Κυριακού», όσον αφορά τη διάγνωση ηπατικής πάθησης, ως προς τον θάνατο της Μαρίας-Ελένης Δασκαλάκη. Το επιβεβαιώνετε;
– ΑΠ. Ναι, επιβεβαιώνω το περιεχόμενό της. Και από τη μελέτη του ιατρικού φακέλου και από το σύνολο του υλικού που είχα λάβει υπόψη δεν προέκυψε κάποια ιατρική πράξη που να συνδέεται με τον θάνατο της Μαρίας-Ελένης Δασκαλάκη.
ΕΡ. Η ιατροδικαστική έκθεση της κ. Τσάκωνα κατέληγε σε αιτία θανάτου την ηπατική ανεπάρκεια και εσείς στην ίδια έκθεσή σας καταγράφετε, για τους ειδικότερους λόγους που εκθέτετε, ότι δεν συνέτρεχε περίπτωση ηπατικής ανεπάρκειας και πιο συγκεκριμένα έχετε καταγράψει ότι οξεία ηπατική ανεπάρκεια χωρίς προϋπάρχοντα συμπτώματα ή ιστορικό ή φαρμακευτική ή και ατυχηματική δηλητηρίαση δεν μπορεί να συμβεί. Στην έκθεσή σας, όμως, παράλληλα καταλήγετε ότι δεν υφίσταται λάθος ιατροδικαστική διάγνωση. Μπορείτε να μας εξηγήσετε αυτό το συμπέρασμα σας;
ΑΠ. Η ηπατική ανεπάρκεια προϋποθέτει σαφή κλινικά και εργαστηριακά ευρήματα εν ζωή. Ανάλογη εικόνα δεν μου τέθηκε υπόψη και από τα έγγραφα και τον ιατρικό φάκελο δεν μπορούσα να οδηγηθώ σε ανάλογη διάγνωση. Η συνάδελφος ερμήνευσε την κενοτοπιώδη εκφύλιση ως ηπατική ανεπάρκεια. Εγώ δεν μπορούσα με τα στοιχεία που είχα να οδηγηθώ σε αυτή τη διάγνωση. Θέλω να σημειώσω από το σύνολο των στοιχείων που μου είχαν τεθεί τότε ότι δεν μπορούσα να οδηγηθώ σε καμία σαφή αιτία θανάτου ή να περιγράψω παθοφυσιολογικό μηχανισμό θανάτου.
ΕΡ. Διενεργώντας την ανωτέρω πραγματογνωμοσύνη σας εξετάσατε το ενδεχόμενο εγκληματικής ενέργειας; Σε καταφατική περίπτωση, διαπιστώσατε να συντρέχει το ενδεχόμενο αυτό; Σε αρνητική περίπτωση, γιατί δεν εξετάσετε το ενδεχόμενο εγκληματικής ενέργειας;
ΑΠ. Από το υλικό που έχω λάβει υπόψη μου, δεν μου είχε προκύψει εικόνα εγκληματικής ενέργειας. Αυτός είναι ο λόγος που είχα χαρακτηρίσει τον θάνατο ως αδιευκρίνιστο και είχα ζητήσει περαιτέρω ενέργειες.
ΕΡ. Οπότε, το υλικό στο οποίο αναφέρεστε είναι αυτό που καταγράφετε στην πραγματογνωμοσύνη σας, δηλαδή τρεις φωτογραφίες, ιατρικό φάκελο, ιστορικό από την οικογένεια και πληροφορίες που γενικά αναφέρετε;
ΑΠ. Ναι, το υλικό είναι όπως το αναφέρω, συν το υλικό που είχα συλλέξει από τους γιατρούς που είχα συνομιλήσει.
ΕΡ. Όταν λέτε ότι είχατε συνομιλήσει με τους γιατρούς, με ποιους γιατρούς είχατε συνομιλήσει και τι είχατε πει;
ΑΠ. Είχα συνομιλήσει για ιατρικές πληροφορίες με την κ. Τσιόλα και μπορεί και με κάποιον άλλον γιατρό από το νοσοκομείο που νοσηλευόταν η Τζωρτζίνα ή μέσω ιατρικής γνωμάτευσης.
ΕΡ. Διευκρινιστικά, στην ίδια ως άνω έκθεση πραγματογνωμοσύνης σας καταγράφετε στο συμπέρασμα ότι η Μαρία Ελένη Δασκαλάκη απεβίωσε από αδιευκρίνιστα αίτια. Επίσης, ότι κατά την επιστημονική σας γνώμη, λαμβάνοντας υπόψη τον ιατρικό της φάκελο, αλλά κυρίως, όπως ομοίως καταγράφετε, τις πληροφορίες που λάβατε υπόψη από την οικογένεια, η αιτία θανάτου μάλλον δεν είναι οξεία ηπατική βλάβη που οδήγησε σε ηπατική ανεπάρκεια, αλλά σχετίζεται με καρδιακά αίτια μάλλον γενετικά. Στη σελίδα, δε, 10 της ίδιας πραγματογνωμοσύνης σας παραθέτετε τις πληροφορίες που λάβατε και ότι από αυτές φαίνεται ότι στην οικογένεια υφίσταται ιστορικό αιφνίδιου θανάτου και πιθανώς σπάνιου γενετικού νοσήματος συνδρόμου. Διευκρινιστικά, το ενδεχόμενο ο θάνατος της Μαρίας-Ελένης Δασκαλάκη να οφείλεται σε καρδιακά αίτια το θέσατε από τις πληροφορίες αυτές ή υπήρξε άλλο εύρημα παθολογοανατομικά και εν γένει ιατροδικαστικά που συνεκτιμήσατε και σας οδήγησε στην υπόθεση αυτή;
ΑΠ. Ως γιατρός, εφόσον δεν είχα αιτία θανάτου και δεν μπορούσα να διατυπώσω αιτία έπρεπε να διενεργηθεί ένας έλεγχος, προκειμένου να γίνει νέα διαφοροδιαγνωστική προσέγγιση. Στην προσέγγιση αυτή έπρεπε πρώτα να διερευνηθούν τυχόν παθολογικά αίτια, που μπορεί να είχαν χαθεί. Στη σελίδα 10 της έκθεσής μου περιγράφω τις πληροφορίες που έλαβα υπόψη, που πρέπει να συνεκτιμηθούν. Το αναφέρω διότι ανάλογο ιστορικό κατά την επιστημονική μου γνώμη αποτελεί και αυτό από μόνο του εύρημα. Απαιτεί λοιπόν συνδυαστική μελέτη, όταν μάλιστα ο θάνατος του παιδιού που μου ζητήθηκε να μελετήσω δεν μπορούσε να με οδηγήσει σε διάγνωση από τα ευρήματα του ιατρικού φακέλου που μου είχαν τεθεί υπόψη και όταν λέω ευρήματα εννοώ το σύνολο, συμπεριλαμβανομένων και των φωτογραφιών.
ΕΡ. Οι πληροφορίες λέτε ότι προήλθαν από την οικογένεια. Από ποιον από την οικογένεια;
ΑΠ. Τηλεφωνικά από τον πατέρα, αλλά και από τους δύο γονείς. Πρέπει να είχαν έρθει στο γραφείο που διατηρούσα, για να μου φέρουν γνωματεύσεις που είχα ζητήσει.
ΕΡ. Εκτός από την παροχή αυτών των πληροφοριών που καταγράφετε και στην έκθεση πραγματογνωμοσύνης, υπήρξε άλλη επικοινωνία με την οικογένεια; Σε καταφατική περίπτωση, μπορείτε να προσδιορίσετε από ποιον, πότε και με ποιο περιεχόμενο;
ΑΠ. Σε εκείνη τη συνάντηση τούς είχα πει ότι δεν μπορώ να προσδιορίσω αιτία θανάτου και ότι θα ζητήσω νέες εξετάσεις. Με πήρε ξανά τηλέφωνο η μητέρα του παιδιού, δεν θυμάμαι πότε, για να με ρωτήσει για τις εξετάσεις. Και ο πατέρας με πήρε τηλέφωνο μετά τον θάνατο του τρίτου παιδιού. Μίλησα με τον πατέρα κάποιες φορές μετά τον θάνατο του τρίτου παιδιού τον Φεβρουάριο του 2022. Μίλησα με τον πατέρα που μου ζήτησε να γίνει η ιατροδικαστική όχι στην Αθήνα, αλλά στην Πάτρα, και του είπα ότι δεν γίνεται, γιατί θα πρέπει να απευθυνθεί στον Εισαγγελέα, γιατί εκείνος αποφασίζει, απ’ όσο γνωρίζω, εάν θα μπορούσε να αλλάξει η εντολή.
ΕΡ. Σας θέτω υπόψη ότι η διερεύνηση την οποία είχατε πληροφορηθεί από το Ωνάσειο έχει ολοκληρωθεί και δεν ανέκυψε από αυτή τέτοιου είδους νόσημα ή σύνδρομο στα δύο άλλα παιδιά της ίδιας οικογένειας, πέραν της Μαρίας-Ελένης που ασχοληθήκατε. Ειδικότερα, σας θέτω υπόψη την από 30.3.2022 καρδιολογική αξιολόγηση κλινικών δεδομένων και γενετικών αποτελεσμάτων 128 γονιδίων, που έγινε από τη Μονάδα Σπάνιων Καρδιαγγειακών Παθήσεων και το οικείο πόρισμα γενετικής εξέτασης, ως προς το βρέφος της οικογένειας, όπως και το πόρισμα γενετικής εξέτασης εκ του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδημίας Αθηνών, ομοίως ως προς το βρέφος της οικογένειας. Επίσης σας θέτω υπόψη την από 19.4.2022 ένορκη κατάθεση του κ. Αναστασάκη στην ΥΔΕΖΙ σχετικά με την αντίστοιχη διερεύνηση που έγινε. Τα στοιχεία αυτό μεταβάλλουν την εκτίμησή σας, όπως αυτή διαλαμβάνεται στην ανωτέρω πραγματογνωμοσύνη σας, για το ενδεχόμενο σπάνιου γενετικού νοσήματος / συνδρόμου στην οικογένεια και ότι στον προσδιορισμό της αιτίας θανάτου της Μαρίας-Ελένης θα βοηθούσε στη διάγνωση ιστολογική επανεξέταση προς αποκάλυψη σπάνιου καρδιακού νοσήματος;
ΑΠ. Ιστολογική επανεξέταση δεν θα βοηθούσε μετά από αυτή τη διάγνωση. Από τα αποτελέσματα εξετάσεων που μου επιδεικνύετε, σε συνδυασμό με την κατάθεση που μου θέσατε υπόψη, θεωρώ ότι το γενετικό καρδιακό νόσημα απομακρύνεται από τη διαφοροδιαγνωστική μου προσέγγιση. Ένας γενετιστής όμως είναι ο κατάλληλος για να απαντήσει αν έπρεπε να γίνει γενετικός έλεγχος και στη Μαρία-Ελένη ή αρκούσε ο έλεγχος που είχε γίνει ήδη. Όσον αφορά την ιστολογική εξέταση της Μαρίας-Ελένης, που είχα λάβει υπόψη μου, θα ήθελα να υπήρχε μια πιο αναλυτική περιγραφή, γιατί αναφέρεται μόνο το βάρος της καρδιάς και ότι είναι καλώς διαπλασμένη χωρίς ιστολογικές αλλοιώσεις. Σέβομαι όμως το αποτέλεσμα του κ. Αγαπητού.
ΕΡ. Με βάση την εμπειρία και τις ειδικές σας γνώσεις, σε πόσες περιπτώσεις έχετε καταλήξει ότι ο θάνατος αποδίδεται σε καρδιακά αίτια, χωρίς να υφίστανται ενδείξεις από νεκροψία/νεκροτομή και χωρίς αντίστοιχα παθολογοανατομικά ευρήματα;
ΑΠ. Για να αποδώσω την αιτία θανάτου σε καρδιακά αίτια, προφανώς και θα πρέπει να αναδειχθεί ένα κλινικό, μακροσκοπικό δηλαδή κατά την ιατροδικαστική εξέταση ή παθολογοανατομικό εύρημα. Στην προκείμενη περίπτωση δεν υπήρχε κάτι από τα δύο. Υπήρχε μόνο το ιστορικό και γι’ αυτό ζήτησα γενετική διερεύνηση. Με βάση τα στοιχεία που μου τέθηκαν, όπως σας είπα, απομακρύνεται το γενετικό καρδιακό νόσημα.
ΕΡ. Ενόψει της ιδιότητάς σας, της εμπειρίας και των ειδικών σας γνώσεων, μπορείτε να μας πείτε αν υφίσταται δέσμευση του ιατροδικαστή από τα ευρήματα του παθολογοανατόμου; Σε καταφατική περίπτωση, μπορείτε να μας περιγράψετε το επίπεδο αυτής της δέσμευσης;
ΑΠ. Ο ιατροδικαστής εξετάζει τη σορό μακροσκοπικά. Μπορεί να ψηλαφήσει και έχει μια οπτική αντίληψη των ευρημάτων. Το εργαστηριακό εύρημα είναι αυτό που, όταν είναι θετικό, επιβεβαιώνει μία διάγνωση. Συνεπώς, η άποψή μου ως ιατροδικαστής δώδεκα χρόνια είναι ότι όταν έχεις ένα θετικό εργαστηριακό εύρημα, που δείχνει μία νοσολογική οντότητα, δεν μπορείς να το αμφισβητήσεις, αν δεν έχεις αντίστοιχο αποτέλεσμα που να δείχνει διαφορετική εικόνα. Όσον αφορά τη δέσμευση, κάθε γιατρός είναι ελεύθερος να αξιολογήσει τα ευρήματα, αλλά όταν τα ευρήματα δεν αφορούν την ιατρική του ειδικότητα, προφανώς δεν μπορεί να τα αμφισβητήσει.
ΕΡ. Ο ιατροδικαστής κ. Καλόγρηας κατέθεσε ενώπιόν μας ότι δέσμευση με την έννοια της απόλυτης νομικής δέσμευσης δεν υφίσταται, αλλά στην πλειονότητα των περιπτώσεων ο ιατροδικαστής λαμβάνει σοβαρά υπόψη του το πόρισμα του παθολογοανατόμου, χωρίς αυτό να αποκλείει σε κάποιες περιπτώσεις διαγνωστικές αστοχίες. Επίσης ο ιατροδικαστής κ. Καρακούκης κατέθεσε ενώπιόν μας ότι δεν υπάρχει καμία δέσμευση του ιατροδικαστή από τα ευρήματα του παθολογοανατόμου, ότι ο ιατροδικαστής αξιολογεί τα παθολογοανατομικά ευρήματα, τα συγκεράζει με τα δικά του ευρήματα και οριοθετεί την αίτια θανάτου. Με βάση και την αμέσως προηγούμενη απάντησή σας, οι θέσεις των συναδέλφων σας επί του ζητήματος αυτού σας βρίσκουν σύμφωνο ή μη;
ΑΠ. Διαφοροποιούμαι από τους συναδέλφους μου, τους οποίους εκτιμώ, διότι το παθολογοανατομικό εύρημα μπορεί να επιβεβαιωθεί ή να αμφισβητηθεί με δεύτερη εξέταση ή ό,τι βιολογικό υλικό διασώζεται. Αντίθετα, το ιατροδικαστικό εύρημα βασίζεται στην εμπειρία του ιατροδικαστή και στην κρίση τη δεδομένη στιγμή. Συνοπτικά, η δεδομένη, δηλαδή τεκμηριωμένη, ιατροδικαστική διάγνωση επιβεβαιώνεται με μία ιστολογική εξέταση. Περαιτέρω, ένα αρνητικό εργαστηριακό αποτέλεσμα δεν αποκλείει μία πάθηση ή κατάσταση. Ως ιατροδικαστής δώδεκα χρόνια δεν έχω αμφισβητήσει ιστολογική εξέταση.
ΕΡ. Έχετε συναντήσει σε παθολογοανατομική εξέταση να καταγράφεται ως εύρημα αγενεσία – υποπλασία ερεθισματαγωγού συστήματος καρδιάς;
ΑΠ. Όχι.
ΕΡ. Έχετε υπόψη σας την αγενεσία – υποπλασία; Είναι όροι που μπορούν να συνυπάρξουν ή να ταυτιστούν;
ΑΠ. Αν αυτό το αποτέλεσμα συμπεριλαμβάνεται σε μία τεκμηριωμένη διάγνωση παθολογοανατομική, θα μπορούσε να συντρέχει υποθετικά και αγενεσία και υποπλασία του ερεθισματαγωγού συστήματος καρδιάς. Ως όροι είναι αντιφατικοί, ως όροι από μόνοι τους είναι αντιφατικοί.
ΕΡ. Οπότε πώς μπορούν να συνυπάρξουν;
ΑΠ. Περαιτέρω, δεν γνωρίζω να απαντήσω.
ΕΡ. Ομοίως, ενόψει της ιδιότητάς σας, της εμπειρίας και των ειδικών σας γνώσεων, μπορείτε να μας πείτε ιατροδικαστικά ποιες είναι οι κατηγορίες κακώσεων με χρονικό σημείο αναφοράς τον θάνατο;
ΑΠ. Οι κακώσεις διακρίνονται σε προθανάτιες και μεταθανάτιες.
ΕΡ. Ποιο είναι το κύριο χαρακτηριστικό έκαστης κατηγορίας; Δηλαδή πώς διακρίνετε εάν πρόκειται για προθανάτια ή μεταθανάτια κάκωση;
ΑΠ. Από την ιστική αντίδραση. Δηλαδή, αν διαγνωσθεί αιμορραγική διήθηση ή και άλλα ευρήματα, όπως οίδημα, φλεγμονή, τότε πρόκειται για εν ζωή κάκωση. Αν δεν έχει αιμορραγική διήθηση, τότε είναι μεταθανάτια. Πολύ σπάνια σε ιατροδικαστικές εκθέσεις μπορούμε να πούμε και για κακώσεις πέριξ του χρόνου θανάτου, διότι αυτές έχουν περιορισμένη αιμορραγική διήθηση και είναι κοντά στον θάνατο.
ΕΡ. Δηλαδή αυτές οι πέριξ που έχουν περιορισμένη αιμορραγική διήθηση μπορείτε να μας πείτε αν συμβαίνουν προ ή μετά του θανάτου;
ΑΠ. Λίγο πριν ή μαζί με τον θάνατο.
ΕΡ. Τις καταγράφετε όλες σε μια ιατροδικαστική σας έκθεση; Καταγράφετε και την ειδικότερη κατηγορία τους, δηλαδή καταγράφετε συγκεκριμένα εάν πρόκειται για προθανάτιες ή μεταθανάτιες;
ΑΠ. Δεν συμβαίνει πάντα σε όλες τις ιατροδικαστικές εκθέσεις.
ΕΡ. Όταν διενεργείτε τη νεκροψία-νεκροτομή και εν όψει της σύνταξης της εκάστοτε ιατροδικαστικής έκθεσης από εσάς, η σορός φωτογραφίζεται; Σε καταφατική περίπτωση, για ποιο λόγο;
ΑΠ. Στην ιατροδικαστική η φωτογραφία αφορά κατά την επιστημονική μου γνώμη χρήσιμη ενέργεια, διότι μέσω αυτής μπορεί να γίνει επαλήθευση κάποιων αδρών ευρημάτων, π.χ. η φωτογραφία σε τυχόν τραυματικά ευρήματα θα δώσει χρήσιμες πληροφορίες για την εντόπιση και μορφολογία ενός τραύματος, όχι όμως σε όλες τις περιπτώσεις για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός τραύματος. Δηλαδή η φωτογραφία επιβεβαιώνει εν μέρει ένα μακροσκοπικό εύρημα. Βέβαια, από τη μελέτη μόνο μίας φωτογραφίας μπορεί να προκύψει και διαγνωστική αστοχία, γιατί εξαρτάται από τον φωτισμό, τη γωνία λήψης και τη μηχανή. Δεν υπάρχει πρωτόκολλο που να μας υποχρεώνει να φωτογραφίζουμε. Εγώ σε ένα δύσκολο περιστατικό θα ζητήσω φωτογράφιση από τη ΔΕΕ ή θα την κάνω μόνος μου.
ΕΡ. Δηλαδή εσείς χρησιμοποιείτε τη φωτογραφία ως απόδειξη της ύπαρξης του μακροσκοπικού ευρήματος που διαπιστώνετε;
ΑΠ. Ναι, στον βαθμό που μπορεί.
ΕΡ. Πόσο αξιόπιστη είναι αυτή η φωτογράφιση από τη ΔΕΕ; Μπορεί από τη φωτογράφιση να διαγνωσθεί με ασφάλεια εάν οι τυχόν κακώσεις που απεικονίζονται είναι προθανάτιες ή μεταθανάτιες;
ΑΠ. Η δική μου άποψη είναι ότι μία φωτογραφία από τη ΔΕΕ μπορεί να δώσει απαντήσεις για τον εντοπισμό και τη μορφολογία τραύματος, για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, π.χ. στην ιστική αντίδραση προέχει η κλινική εξέταση γιατί απαιτείται ψηλάφηση και ιατρική ενέργεια, π.χ. μία τομή στο σημείο του τραύματος, για να διαπιστωθεί αν υπάρχει εσωτερική αιμορραγική διήθηση.
ΕΡ. Στη φωτογραφία από τη ΔΕΕ μπορεί να φαίνεται η αιμορραγική διήθηση, προφανώς η εξωτερική;
ΑΠ. Αν είναι έντονη, προφανώς και ναι.
ΕΡ. Επί έντονης δηλαδή αιμορραγικής διήθησης θα ήταν αξιόπιστη η φωτογραφία από τη ΔΕΕ;
ΑΠ. Προφανώς.
ΕΡ. Ως προς τον όρο «περγαμηνοειδής κάκωση» τι έχετε να μας πείτε;
ΑΠ. Περιγράφει μεταθανάτια κάκωση και λέγεται έτσι γιατί μοιάζει με περγαμηνή.
ΕΡ. θα μπορούσε δηλαδή μία περγαμηνοειδής κάκωση να απεικονισθεί ως ερυθρά ή και αντιστρόφως και από το γεγονός αυτό να επέλθει σύγχυση ως προς το εάν πρόκειται για προθανάτια ή μεταθανάτια κάκωση;
ΑΠ. θα μπορούσε σε μία κάκωση που είναι εξαιρετικά μικρή να υπάρχει δυσχέρεια σε διάγνωση ιστικής αντίδρασης.
ΕΡ. Δηλαδή σε αυτό που σας ρώτησα θα μπορούσε σε μία φωτογραφία της ΔΕΕ μία περγαμηνοειδής κάκωση να απεικονισθεί ως ερυθρά;
ΑΠ. Όπως προανέφερα, σε εξαιρετικά μικρό τραύμα η φωτογραφία δεν μπορεί να βοηθήσει στη διάγνωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών.
ΕΡ. Σύμφωνα με την εμπειρία σας, μπορείτε να μας περιγράψετε τα ευρήματα που έχετε εντοπίσει σε περιπτώσεις ασφυκτικών θανάτων, δηλαδή σε περιπτώσεις που εσείς έχετε καταγράψει ως αιτία θανάτου την ασφυξία και εξαιτίας των οποίων καταλήξατε σε αυτήν την αιτία θανάτου; Τα ευρήματα αυτά είναι κοινά, είτε πρόκειται για ενήλικα είτε πρόκειται για νήπιο ή βρέφος;
ΑΠ. Στην ιατροδικαστική ειδικότητα ίσως η πιο δύσκολη διάγνωση είναι αυτή της ασφυξίας, ιδίως σε πολύ μικρά παιδιά και σε άτομα προχωρημένης ηλικίας. Σε αυτή την ηλικιακή κατηγορία ανάλογα με τον τρόπο πρόκλησης της ασφυξίας μπορεί να μην υπάρχει κανένα εύρημα. Τα ευρήματα τα ιατροδικαστικά που θα συναντούσαμε, που θα ήταν ορατά διά γυμνού οφθαλμού νεκροψιακά, θα ήταν οι κακώσεις ανάλογα με τον τρόπο πρόκλησης της ασφυξίας, ανεύρεση τυχόν ασφυκτικών κηλίδων, χωρίς να σημαίνει ότι η ύπαρξή τους σημαίνει πάντα ασφυξία, έντονη συμφόρηση στο σύνολο σχεδόν των σπλάγχνων, πνευμονικό οίδημα και άλλα νεκροτομικά που μπορεί να το συνοδεύουν ανάλογα με τον τρόπο πρόκλησης της ασφυξίας.
ΕΡ. Ο κ. Καλόγρηας κατέθεσε ενώπιόν μας ότι οι ασφυκτικές κηλίδες είναι διαφοροδιαγνωστικό εύρημα ασφυξίας. Εσείς θα δίνατε τον ίδιο χαρακτηρισμό;
ΑΠ. Όχι, διότι, όπως προανέφερα, οι ασφυκτικές κηλίδες μπορούν να ανευρεθούν και σε παθολογικά αίτια.
ΕΡ. Σε περίπτωση που η πρόκληση του ασφυκτικού θανάτου σε νήπιο ή βρέφος γίνεται με απόφραξη έξω αεροφόρων οδών, θα μπορούσαμε να συναντήσουμε περισσότερα ευρήματα;
ΑΠ. Όπως προανέφερα, σε αυτή την ηλικιακή κατηγορία μπορεί να μην υπάρχει κανένα εύρημα. Αν έγινε η απόφραξη π.χ. με ένα μαξιλάρι, δεν αναμένεται τραυματικό εύρημα.
ΕΡ. Γνωρίζετε πόσος χρόνος απαιτείται για την επέλευση θανάτου σε βρέφος ή νήπιο, όταν αποφράσσονται οι αεροφόροι οδοί του;
ΑΠ. Πέντε λεπτά περίπου ως γενικός κανόνας για όλες τις ηλικίες, μπορεί συντομότερα, μπορεί και αργότερα.
ΕΡ. Στις περιπτώσεις που εσείς έχετε διαπιστώσει και έχετε καταγράψει ως αιτία θανάτου βρέφους, τον αιφνίδιο βρεφικό θάνατο, ποιο ήταν το εύρημα που εντοπίσατε και σας οδήγησε στο συμπέρασμα αυτής της αιτίας θανάτου;
ΑΠ. Έχω διαχειριστεί αρκετά περιστατικά νεογνών ή βρεφών ως τεχνικός σύμβουλος στην προηγούμενη εργασία μου. Όμως πάντα προσπαθούσα να αναζητήσω ένα συγκεκριμένο εύρημα και να μη δώσω γενικό όρο, δηλαδή εγώ δεν έχω αποδώσει ως αιτία σύνδρομο αιφνίδιου βρεφικού θανάτου.
ΕΡ. Σας θέτω υπόψη τη με αρ. 3/20.5.2022 ιατροδικαστική γνωμοδότηση των κ. Καρακούκη και Καλόγρηα και ειδικά το σχήμα στη σελίδα 2, υπό τον τίτλο «Μεθοδολογική προσέγγιση», το οποίο, σύμφωνα με την ίδια γνωμοδότηση, αποτυπώνει την τυπική ιατροδικαστική προσέγγιση για τη διερεύνηση των περιστατικών που τους ανατέθηκαν. Συμφωνείτε με την προσέγγιση αυτή; Θα τη χαρακτηρίζατε ως την «τυπική ιατροδικαστική προσέγγιση για τη διερεύνηση αιφνίδιου μη αναμενόμενου θανάτου βρέφους/νηπίου/παιδιού; Εάν όχι, εσείς ποια προσέγγιση θα εφαρμόζατε ή εφαρμόζετε σε αντίστοιχες περιπτώσεις;
ΑΠ. Η μεθοδολογία ισχύει εν μέρει με την προϋπόθεση ότι πρώτα θα αποκλείσει τα πιο πιθανά αίτια και μετά η διάγνωση του κάθε γιατρού θα βασίζεται σε αντικειμενικά ευρήματα.
ΕΡ. Συνεπώς ως προς τη μεθοδολογία που αποτυπώνεται στη σελίδα 2 που σας προανέφερα συμφωνείτε ή διαφωνείτε;
ΑΠ. Συμφωνώ.
ΕΡ. Υφίσταται ή γνωρίζετε εάν υφίσταται χρώση για τη διαφοροδιάγνωση αιφνίδιου βρεφικού θανάτου και έτερης αιτίας;
ΑΠ. Όχι.
ΕΡ. Γνωρίζετε τη χρώση fibronectin; Σε καταφατική περίπτωση, γνωρίζετε τον λόγο για τον οποίο χρησιμοποιείται η εν λόγω χρώση; Δηλαδή τι μπορεί να διαπιστωθεί με την ίδια αυτή χρώση και σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται;
ΑΠ. Όχι, δεν γνωρίζω τη χρήση της συγκεκριμένης χρώσης στην ιατροδικαστική.
ΕΡ. Γνωρίζετε τον Dettmeyer; Σε καταφατική περίπτωση, γνωρίζετε εάν σε σύγγραμμα δικό του ή έτερου αναφέρεται η ανωτέρω χρώση και σε καταφατική περίπτωση σε ποιο;
ΑΠ. Τον γνωρίζω και αναφέρεται στους γιατρούς της παθολογοανατομικής ειδικότητας. Αναφέρεται αυτή η χρώση στην παθολογοανατομική ειδικότητα και είναι γνωστή στους παθολογοανατόμους και αυτοί ξέρουν πότε θα τη χρησιμοποιήσουν.
ΕΡ. Η διαπίστωση πνευμονικού οιδήματος με οροαιματηρό υγρό αποκλείει ως αιτία θανάτου την ασφυξία και γιατί;
ΑΠ. Σε πολλές περιπτώσεις θανάτου, είτε από παθολογικά είτε από βίαια αίτια, το πνευμονικό οίδημα είναι οροαιματηρό μακροσκοπικά.
ΕΡ. Δηλαδή, η διαπίστωση πνευμονικού οιδήματος με οροαιματηρό υγρό αποκλείει ως αιτία θανάτου την ασφυξία και γιατί;
ΑΠ. Δεν γνωρίζω να απαντήσω ειδικότερα στην ερώτηση.
ΕΡ. Όταν δηλαδή μιλήσατε ανωτέρω για βίαια αίτια, τι εννοούσατε;
ΑΠ. Όλων των ειδών τα βίαια αίτια.
ΕΡ. Σε αυτό συμπεριλαμβάνεται η πρόκληση ασφυκτικού θανάτου;
AΠ. Nαι.
ΕΡ. Σας επιδεικνύω τη φωτογραφία της σορού της Μαρίας-Ελένης Δασκαλάκη εκ της Διεύθυνσης Εγκληματολογικών Ερευνών και σας θέτω υπόψη την ιατροδικαστική έκθεση της κ. Τσάκωνα. Επίσης σας θέτω υπόψη ότι, σύμφωνα με τις από 20.4.2002, 20.5.2022 και 6.5.2022 ένορκες καταθέσεις, αντιστοίχως, της ιατρού Ν. Μ. και των νοσηλευτριών κ. Κ. και Α. Π., που ήταν οι πρώτες που έσπευσαν στον θάλαμο νοσηλείας της Μαρίας-Ελένης Δασκαλάκη, περί ώρα 17.15 της 13.4.2019, το εν λόγω παιδί ήταν άσφυγμο, απνοϊκό, με μυδρίαση και τα άκρα του δεν ήταν θερμά. Επίσης, σας θέτω υπόψη ότι σύμφωνα με τις από 18 και 19.5.2022 ένορκες καταθέσεις του ιατρού κ. Τζ. περί τα 8-10 λεπτά αργότερα, ο ίδιος διαπίστωσε ότι το παιδί ήταν άσφυγμο, απνοϊκό, χωρίς αρτηριακή πίεση, κόρες σε μυδρίαση χωρίς φωτοκινητικό αντανακλαστικό, ωχρό προς κυανό δέρμα και με σχετικά ψυχρά άκρα. Άπαντες δε οι ιατροί επιχείρησαν την αναζωογόνηση του ανωτέρω παιδιού, χωρίς αποτέλεσμα. Υπό τα ανωτέρω στοιχεία, με βάση τη δική σας επιστημονική άποψη, εντοπίζετε κακώσεις στο πρόσωπο της Μαρίας-Ελένης και πώς θα τις χαρακτηρίζατε, προθανάτιες ή μεταθανάτιες και γιατί;
ΑΠ. Από τις δύο φωτογραφίες που απεικονίζεται το πρόσωπο είναι εμφανής η εντόπιση και η μορφολογία των δύο εκδορών και μίας πορτοκαλόφαιης στα όρια της ερυθρόφαιης χροιάς εντύπωμα στη δεξιά παρειά. Για τις εκδορές, λαμβάνοντας υπόψη τη φωτογραφία που μου δείχνετε, δεν μπορώ να απαντήσω για το αν είναι εν ζωή. Ούτε για το εύρημα στη δεξιά παρειά μπορώ να απαντήσω με ασφάλεια αν είναι εν ζωή.
ΕΡ. Οπότε από τη φωτογραφία δεν μπορείτε να διαπιστώσετε αν υφίσταται αιμορραγική διήθηση ή άλλο στοιχείο, όπως αν έγινε κατά τη διάρκεια αναζωογόνησης;
ΑΠ. Από προσωπική μου άποψη είναι ότι, επειδή είναι πολύ μικρές οι εκδορές, θα ήταν επισφαλής οποιαδήποτε εκτίμηση για το αν είναι εν ζωή ή όχι. Το μόνο ασφαλές είναι η ανατομική περιοχή εντόπισης και η μορφή τους, ότι πρόκειται δηλαδή για μικροεκδορές.
ΕΡ. Δηλαδή, οι φωτογραφίες αυτές δεν σας βοήθησαν κατά την πραγματογνωμοσύνη σας;
ΑΠ. Όχι, δεν με βοήθησαν σε κάτι.
ΕΡ. Σας επιδεικνύω τη φωτογραφία του βρέφους Δασκαλάκη εκ του Τμήματος Εγκληματολογικών Ερευνών. Βλέπετε στο πρόσωπο του βρέφους κάποια κάκωση;
ΑΠ. Στη φωτογραφία που μου επιδεικνύετε, παρατηρώ μια δερματική αλλοίωση περιστοματικά αριστερά, που περισσότερο μοιάζει με εξάνθημα και στο άνω χείλος αριστερό κάποια ευρήματα υπάρχουν, δεν ξέρω αν είναι τραυματικά. Μπορεί να συνδέονται με το εξάνθημα. Αν είναι τραυματικά, είναι επισφαλές να πω αν υπάρχει ιστική αντίδραση. Κατά τη γνώμη μου τα ευρήματα που αφορούν το χείλος δεν έχουν ιστική αντίδραση.
ΕΡ. Δηλαδή εσείς δεν παρατηρείτε αιμορραγική διήθηση; Θα μπορούσε να είναι και μεταθανάτιο;
ΑΠ. Ναι, δεν μπορώ να πω ότι πρόκειται για αιμορραγική διήθηση. Παρατηρώ και στον θώρακα κάποια ευρήματα, τα οποία θα ήθελα να ξέρω εάν έγιναν κατά την ιατρική αντιμετώπιση του παιδιού.
ΕΡ. Σας θέτω υπόψη την από 8.4.2022 ιατρική έκθεση του ιατρού του ΕΚΑΒ. Σας διευκολύνει στη διάγνωση;
ΑΠ. Χωρίς να είναι ασφαλές, θεωρώ ότι η όψη του χείλους προσομοιάζει με τη χροιά της αριστερής προκάρδιας χώρας.
ΕΡ. Παραμένει για εσάς αδιευκρίνιστη η αιτία θανάτου της Μαρίας-Ελένης και, αν όχι, γιατί;
ΑΠ. Η αιτία θανάτου της Μαρίας-Ελένης για μένα παραμένει αδιευκρίνιστη, αλλά θα πρέπει να συνδυαστεί με τους θανάτους των δύο άλλων. Τρεις θάνατοι στην ίδια οικογένεια, χωρίς ιστορικό, είναι εξαιρετικά δύσκολο έως αδύνατο να συμβούν. Η συνδυαστική γνώση των τριών θανατηφόρων συμβάντων με προβληματίζει.
ΕΡ. Θέλετε να προσθέσετε κάτι άλλο;
ΑΠ. Ναι. Από το υλικό που είχα λάβει υπόψη το έτος 2021, δεν μπορούσα να διατυπώσω σαφή αιτία θανάτου. Και, αφού έλαβα το ιστορικό, είχα κρίνει απαραίτητα ότι πρέπει να γίνουν περαιτέρω εξετάσεις, γιατί δεν μπορούσα να δεχθώ την ηπατική ανεπάρκεια.
ΕΡ. θέλετε να διαφοροποιηθείτε στην απάντηση που μας δώσατε νωρίτερα σε ερώτηση που σας τέθηκε, αφού τέθηκαν υπόψη σας τα στοιχεία από το Ωνάσειο και η κατάθεση του κ. Αναστασάκη;
ΑΠ. Όχι.
