Πρώτο βήµα για φρένο στην κλιµατική αλλαγή

08/11/2021 21:43

Ο Βρετανός Άλοκ Σάρμα, εκλεγμένος πρόεδρος της Παγκόσμιας ∆ιάσκεψης για την Κλιματική Αλλαγή, ήταν αυτός που άνοιξε τις εργασίες της COP26, απευθύνοντας στις 200 χώρες που συμμετέχουν, στους 30.000 συνέδρους (!) και στις 150.000 των διαδηλωτών στους δρόμους μια δραματική έκκληση αφύπνισης. «Αν η κλιματική αλλαγή δεν τεθεί υπό έλεγχο τώρα, η ανθρωπότητα θα αντιμετωπίσει μια καταστροφή».

Tου ΝΙΚΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΑ∆Η

Όχι πως δεν το γνωρίζαμε, αλλά όσο περισσότερο το λέμε ή μας το υπενθυμίζουν τόσο περισσότερες πιθανότητες θα έχουμε να το καταλάβουμε πριν να είναι πολύ αργά και ο ανθρώπινος πολιτισμός, όπως παραστατικά μας υπενθύμισε ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον πετώντας από τη Ρώμη στη Γλασκώβη, απομείνει ένας σωρός λειψάνων, όπως αυτά της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που αποτελούν μια φανταστική υπενθύμιση, ένα memento mori για εμάς σήμερα, ενός πολύ σημαντικού γεγονότος που μερικές φορές αμφισβητείται από αυτό που αποκαλούν αδύναμη άποψη της Ιστορίας.
Και αυτό είναι ότι η ανθρωπότητα, ο πολιτισμός, η κοινωνία, μπορούν να πάνε προς τα πίσω. Το είδαμε – όπως ανέφερε ο Τζόνσον- «με την παρακμή και την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, και φοβάμαι να πω ότι είναι αλήθεια σήμερα, ότι αν δεν τα καταφέρουμε σωστά στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, θα μπορούσαμε να δούμε τον πολιτισμό μας, τον κόσμο μας, επίσης να πηγαίνει πίσω».
Και αυτή η «περίεργη» για πολλούς διατύπωση έχει μια μεγάλη δόση αλήθειας. Όταν έπεσε η Ρώμη, η ανθρωπότητα έγινε πολύ λιγότερο εγγράμματη συνολικά. Οι άνθρωποι έχασαν την ικανότητα να διαβάζουν, την ικανότητα να ζωγραφίζουν σωστά με μια αίσθηση προοπτικής, η ανθρωπότητα βυθίστηκε στον σκοτεινό Μεσαίωνα, σε μια τεχνολογική, πολιτιστική και κοινωνική οπισθοδρόμηση που σήμανε το τέλος των πολιτισμένων αστικών κέντρων και τις απαρχές μιας βαρβαρικής κοινωνίας ρημαγμένης από τον πόλεμο.
Υπάρχουν πολλοί που θα πουν πως αυτές οι παρομοιώσεις για οπισθοδρόμηση των κοινωνικών κατακτήσεων είναι υπερβολικές και πολύ «λαϊκές». Αλλά η αλήθεια είναι πως μόνον έτσι θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε πως χωρίς δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης θα παραδώσουμε τις μελλοντικές γενιές σε μια ζωή πολύ λιγότερο ευχάριστη από τη δική μας. Θα παραδώσουμε τα παιδιά μας, τα εγγόνια μας, τα δισέγγονά μας σε μια ζωή όπου δεν θα υπάρχουν μόνο τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμών, τεράστιες μεταναστεύσεις, αλλά και ελλείψεις τροφίμων, νερού, συγκρούσεις, που θα οφείλονται ακριβώς σε αυτό που ονομάζουμε κλιματική αλλαγή.

Πώς μας επηρεάζει
Όπως ανέφερε το περιοδικό «Der Spiegel» σε πρόσφατο άρθρο του για τη Σύνοδο της Γλασκώβης, η κλιματική κρίση είναι ένα πρόβλημα «πρακτικής φύσης», αλλά και ένα πρόβλημα «θεωρητικού χαρακτήρα». Συγκεκριμένα: ένα πρόβλημα που έχει άμεση σχέση με την πολιτική θεωρία και τη ∆ημοκρατία. Σε εκτενή ανάλυσή του υποστηρίζει πως «η αύξηση της θερμοκρασίας στον πλανήτη αλλάζει τα πάντα, ακόμη και το πολιτικό σύστημα», ενώ το πώς μπορεί να τεθεί υπό έλεγχο η κλιματική αλλαγή στις πολύπλοκες κοινωνίες δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο: «Φαίνεται να είμαστε αναγκασμένοι να αποφασίσουμε κατά πόσο θέλουμε να σώσουμε το κλίμα ή τη ∆ημοκρατία με τα ιδεώδη της. Ωστόσο αυτό δεν είναι ένα υπαρκτό δίλλημα. Στην πραγματικότητα μπορούμε να σώσουμε και τα δύο μαζί, το κλίμα και τη δημοκρατία ή κανένα από τα δύο. (…) Όσο επιμένει κανείς ότι ένας στοχευμένος και πολιτικά ελεγχόμενος περιορισμός της ελευθερίας συνεπάγεται δικτατορία, εισέρχεται σε ένα θεωρητικό αδιέξοδο».
Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο συντάκτης του άρθρου, «αλλαγές στο κλίμα μπορούν να αποσταθεροποιήσουν με πολλούς τρόπους μία κοινωνία. (…) Στην Ιστορία, πολιτικές ανατροπές και καταστροφές έχουν συμπέσει επανειλημμένα, ακόμα κι αν οι αιτιώδεις σχέσεις είναι δύσκολο να αποδειχθούν, από το τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και του χαλιφάτου των Φατιμιδών στο Κάιρο πριν από μία χιλιετία έως τη συριακή επανάσταση το 2011, τον εμφύλιο και το μεταγενέστερο προσφυγικό κύμα».
Αυτή είναι η αλήθεια. Λίγοι εκτός των ειδικών θα καταλάβουν τι σημαίνει αν πεις πως ο πλανήτης οδεύει προς μια «καταστροφική» αύξηση της θερμοκρασίας +2,7°C μέχρι το τέλος του αιώνα. Ακόμη και αυτό το σύνθημα της ∆ιάσκεψης για το Κλίμα στη Γλασκώβη «Keep the 1,5°C target alive» (Κρατήστε τον στόχο του 1,5 βαθμού Κελσίου ζωντανό) μοιάζει ψυχρό, ξένο, ακαταλαβίστικο. Θέλουμε πιο πειστικά επιχειρήματα, πιο σκληρές γροθιές στο στομάχι για να κάνουμε κτήμα μας την ανάγκη τού να σώσουμε και να σωθούμε.
Να το πούμε με απλά λόγια: Σύμφωνα με τους επιστήμονες, αν δεν διατηρήσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας σε επίπεδα κάτω του 1,5 βαθμού Κελσίου, τότε τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα πυκνώσουν και άλλο χρονικά, πολλά είδη ζώων θα εξαφανιστούν και εκατομμύρια άνθρωποι θα κληθούν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, ειδικά σε παράκτιους οικισμούς.

Θερμοκρασία
Σήμερα η μέση θερμοκρασία του πλανήτη είναι κατά 1°C πιο υψηλή σε σχέση με τις απαρχές της Βιομηχανικής Επανάστασης πριν από περίπου 150 χρόνια. Τα 2/3 αυτής της αύξησης έχουν σημειωθεί από το 1975 και μετά.
Ακούγεται μικρή αυτή η αύξηση; Όχι. Πρόκειται για ήδη πολύ μεγάλη αλλαγή, καθώς μεταφράζεται σε τεράστιες αλλαγές στη θερμοκρασία σε διαφορετικές περιοχές του πλανήτη και ακραίες ετήσιες διακυμάνσεις.
Τι σημαίνει αυτό για την Ελλάδα αν θέλουμε να αναφερθούμε μόνο στο δικό μας σπιτικό; Το σενάριο αύξησης της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1,5°C προβλέπει ότι στη Μεσόγειο οι δασικές εκτάσεις που θα καίγονται ετησίως θα αυξηθούν κατά 41%, οι ακραίοι καύσωνες, που κανονικά εμφανίζονται μία φορά στα είκοσι χρόνια, θα αυξηθούν κατά 173%, οι ραγδαίες βροχοπτώσεις θα αυξηθούν κατά 10%. Με απλά λόγια, αυτό που ζήσαμε φέτος το καλοκαίρι θα συνεχίσουμε να το ζούμε με ολοένα αυξανόμενο ρυθμό.
Θερμοκρασίες-ρεκόρ στην Ευρώπη που υπερβαίνουν ακόμη και τους 40 βαθμούς Κελσίου, καταιγίδες και ριπές ανέμων στην Ελλάδα που σπάνε τα… κοντέρ, πολικές αρκούδες που αναγκάζονται να ψάχνουν για τροφή σε κατοικημένες περιοχές… καταστροφικές πυρκαγιές και θανατηφόρες πλημμύρες! Εικόνες που επιβεβαιώνουν αυτό που οι επιστήμονες υποστηρίζουν εδώ και χρόνια: ότι η κλιματική αλλαγή συντελείται!
Επιπλέον η κλιματική αλλαγή δημιουργεί νέες προκλήσεις για τον έλεγχο των μολυσματικών ασθενειών. Πολλές από τις μείζονες αιτίες θανάτου είναι τα νοσήματα που συνδέονται με την αλλαγή των κατακρημνισμάτων, συμπεριλαμβανομένης της χολέρας και άλλων διαρροϊκών ασθενειών, καθώς και ασθενειών όπως η ελονοσία, ο δάγκειος πυρετός και άλλες λοιμώξεις που μεταδίδονται με διαβιβαστές.

Επιβράδυνση
Εν ολίγοις, η κλιματική αλλαγή απειλεί να επιβραδύνει, ακόμα και να αντιστρέψει, την πρόοδο που έχει σημειώσει η παγκόσμια κοινότητα για τη δημόσια υγεία αναφορικά με τις προαναφερθείσες ασθένειες. Η συνεχής αλλαγή του κλίματος, σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση, δυσχεραίνει τον περιορισμό των μολυσματικών ασθενειών, καθώς νέοι κίνδυνοι για την υγεία προκύπτουν από τη μετακίνηση πληθυσμών, πράγμα που μπορεί να συνεπάγεται συγκρούσεις, που είναι εξαιρετικά δύσκολο να περιοριστούν εντός των εθνικών συνόρων.

Οι βασικοί πυλώνες της Συνόδου
Στην 26η ∆ιάσκεψη για το Κλίμα υπάρχουν τέσσερις βασικοί πυλώνες: Η εξασφάλιση του στόχου για μηδενικές εκπομπές ρύπων μέχρι το 2050 και η διατήρηση της αύξησης της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου.
Η υιοθέτηση πρακτικών που θα προστατεύουν τις κοινότητες και τα φυσικά οικοσυστήματα και, τέλος, η δέσμευση κεφαλαίων από τις πλουσιότερες χώρες αλλά και η συνεργασία της παγκόσμιας κοινότητας.
Όμως η αλήθεια είναι πως αυτοί οι πυλώνες ήδη εν μέρει έχουν αποδομηθεί πριν καν ολοκληρωθεί η ∆ιάσκεψη. Οι απουσίες της Κίνας και της Ρωσίας αποδεικνύουν ότι η παγκόσμια συνεργασία δύσκολα θα επιτευχθεί, ενώ ο πυλώνας της χρηματοδότησης θα είναι αγκάθι στις συζητήσεις, καθώς οι λεγόμενες ανεπτυγμένες χώρες έχουν δεσμευθεί να δώσουν 100 δισ. δολάρια για βοήθεια προς τις οικονομικά ασθενέστερες, τα όποια όμως σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη δεν είναι αρκετά.
Επιπλέον δεν είναι λίγοι αυτοί που γνωρίζουν πως οι στόχοι και τα μέτρα για τα οποία δεσμεύονται να πραγματοποιήσουν οι χώρες μέχρι το 2030 χαρακτηρίζονται ως μη ρεαλιστικά.
Το μεγαλύτερο «success story» των διασκέψεων για το κλίμα που συνέβη το 2015, όταν επιτεύχθηκε η Συμφωνία του Παρισιού και έθετε ως στόχο τη διατήρηση της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας αρκετά κάτω από 2 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή, είναι πολύ πιθανό να μην επαναληφθεί.
Όλοι συμφώνησαν το 2015 στο Παρίσι να κάνουν αλλαγές για να διατηρήσουν την υπερθέρμανση του πλανήτη «πολύ κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου», πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Ωστόσο, από τότε, καθώς τα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν ενταθεί, οι επιστήμονες του κλίματος προέτρεψαν τα έθνη να στοχεύσουν στον 1,5 βαθμό Κελσίου, για να περιορίσουν τον κίνδυνο περιβαλλοντικής καταστροφής. Μένει να δούμε αν θα συμφωνήσουν σε αυτό και κυρίως αν θα μπορέσουμε όλοι μαζί να το πετύχουμε.
Τα πρώτα αποτελέσµατα

Μέχρι στιγµής τα πρώτα µηνύµατα είναι θετικά. Πάνω από 100 ηγέτες κρατών υπέγραψαν µια κοινή δήλωση µε την οποία δεσµεύονται ότι θα σταµατήσουν την αποψίλωση των δασών έως το 2030. Μεταξύ αυτών ο Αµερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, ο Κινέζος οµόλογός του Σι Τζινπίνγκ και ο πρόεδρος της Βραζιλίας Ζαΐχ Μπολσονάρου (ναι, αυτός που δήλωνε πως ο Αµαζόνιος δεν καταστρέφεται από τις πυρκαγιές και θεωρείται αποδεδειγµένα ο «πρωταθλητής» της αποψίλωσης των δασών παγκοσµίως).

Μάλιστα ήδη έχουν εξασφαλιστεί 16 δισ. ευρώ από δηµόσιους και ιδιωτικούς φορείς ώστε από τη µια πλευρά να αποκατασταθούν δάση που έχουν καταστραφεί και από την άλλη να ενισχυθούν τοπικές οικονοµίες που ζουν από αυτά.
Οι αναλυτές θεωρούν την εξέλιξη αυτή ως την πρώτη µεγάλη επιτυχία της ∆ιάσκεψης καθώς, όπως επισηµαίνουν, δροµολογείται πλέον η αντιµετώπιση ενός εκ των σοβαρότερων προβληµάτων της κλιµατικής αλλαγής, επισηµαίνοντας ότι η αποψίλωση των δασών συµβάλλει από 10% µέχρι 25% στο φαινόµενο του θερµοκηπίου.
Επιπρόσθετα, πάνω από 100 κράτη υπέγραψαν τη µείωση των εκποµπών µεθανίου κατά 30% έως το 2030. Όπως σηµειώνουν οι επιστήµονες το µεθάνιο θεωρείται πιο επικίνδυνο για το περιβάλλον από ότι το διοξείδιο του άνθρακα. Αυτήν όµως τη δέσµευση δεν έχουν υπογράψει, τουλάχιστον προς το παρόν, τρεις βαριά βιοµηχανοποιηµένες χώρες: η Κίνα, η Ινδία και η Ρωσία, οπότε… άνθρακες ο θησαυρός.
Τρίτον, πληροφορίες αναφέρουν ότι η εφαρµογή της χρηµατοδότησης των αναπτυσσόµενων χωρών µε 100 δισ. δολάρια τον χρόνο, χρήµατα που θα επενδυθούν σε προγράµµατα που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη των χωρών αυτών που εκκρεµούσε από τη Συµφωνία του Παρισιού για το κλίµα το 2015 έχει σχεδόν συµφωνηθεί.
Το βασικό και ουσιώδες µέρος της Συνόδου στη Γλασκώβη ολοκληρώθηκε, όµως τα τεχνικά κλιµάκια και οι υπηρεσιακοί παράγοντες θα συνεχίσουν να εργάζονται για µία ακόµη εβδοµάδα µε σκοπό να συµφωνηθούν επιπλέον άµεσα και δραστικά µέτρα, µε την ελπίδα ότι θα µπορέσει η ανθρωπότητα να ελέγξει την κλιµατική κρίση πριν να είναι πολύ αργά για όλους, καθώς, όπως είπε και ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον, η ανθρωπότητα βρίσκεται «ένα λεπτό πριν από τα µεσάνυχτα». Το θέλετε ακόµη πιο σκληρό; Κρατήστε ό,τι ανέφερε ο γενικός γραµµατέας των Ηνωµένων Εθνών, Αντόνιο Γκουτέρες: «H αποτυχία αυτής της διάσκεψης δεν είναι επιλογή, αλλά θανατική ποινή».