PLUS
Αν βρεθείς στο Χάαρλεμ της Ολλανδίας – μία πόλη που βρίσκεται στα δυτικά του Άμστερνταμ με πληθυσμό περίπου 160.000 κατοίκους, θα διαπιστώσεις πως μια βραδινή έξοδος στην πόλη για κινηματογράφο θα σε οδηγήσει στη φυλακή Dome. To Dome ένα από τα τρία κτήρια που σχεδίασε ο Willem Metzelaar είναι ένα μνημειώδες κτίσμα – μια τεράστια εγκατάσταση σε στιλ πανοπτικού άνοιξε για πρώτη φορά το 1901 – σήμερα είναι μια από τις περισσότερες από 20 ολλανδικές φυλακές που έκλεισαν την τελευταία δεκαετία. Μετά το κλείσιμο της φυλακής, το κτίριο χρησιμοποιήθηκε για να φιλοξενήσει αιτούντες άσυλο στην Ολλανδία και τώρα η πρώην αυτή φυλακή έχει μετατραπεί σε πανεπιστημιούπολη, ένα σύγχρονο και προηγμένο περιβάλλον μάθησης με αίθουσες διδασκαλίας, εργαστηριακές εγκαταστάσεις, χώρους εργασίας – και συνεδριάσεων, θερμοκοιτίδα εκκίνησης, κινηματογράφο και Deli Καφέ.
Οι Ολλανδοί έχουν δει τον πληθυσμό των φυλακών τους να μειώνεται κατά περισσότερο από 40% τα τελευταία 20 χρόνια. Στο άλλο άκρο του φάσματος, η μικρότερη Ελλάδα έχει ένα από τα πιο υψηλά ποσοστά φυλάκισης στην Ευρώπη και παλεύει με μια άνευ προηγουμένου κρίση στις φυλακές αφού για παράδειγμα μια έρευνα τον Σεπτέμβριο του 2022 φανέρώνει πως 24 από τα 34 καταστήματα κράτησης ήταν υπερπλήρη, με τα 15 να έχουν ποσοστό πληρότητας άνω του 130%.
Τι λοιπόν θα μπορούσε να διδάξει το ολλανδικό σύστημα στον υπόλοιπο κόσμο; Πρώτον, η μείωση του πληθυσμού των φυλακών δεν είναι στην πραγματικότητα το αποτέλεσμα πρόσφατων πολιτικών από οραματιστές πολιτικούς. Μεγάλο μέρος της οφείλεται σε αλλαγές στο αναφερόμενο έγκλημα και στη φύση του εγκλήματος. Όπως σε πολλές άλλες δυτικές χώρες , ο αριθμός των βίαιων εγκλημάτων έχει μειωθεί σημαντικά στην Ολλανδία τις τελευταίες δεκαετίες.
Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι υπάρχει λιγότερη εγκληματικότητα συνολικά.
Υπάρχει λιγότερο συμβατικό, βίαιο έγκλημα, όπως δολοφονίες. Από την άλλη πλευρά, πολλά συμβατικά εγκλήματα μπήκαν στο διαδίκτυο και έγιναν έτσι λιγότερο ορατά. Και φυσικά υπάρχει και το μεγάλο οργανωμένο έγκλημα το οποίο όμως είναι ελάχιστα “ορατό”. Έτσι λιγότερες σοβαρές υποθέσεις έρχονται στην αστυνομία και στα δικαστήρια και κατά συνέπεια λιγότεροι άνθρωποι καταλήγουν στη φυλακή.
Και ενώ οι Ολλανδοί δεν έχουν κάποιο ξεχωριστό πρότυπο πολιτικής που μπορεί να αντιγράψει ο κόσμος, η συνολική στάση των Ολλανδών απέναντι στη φυλάκιση θα μπορούσε να είναι διδακτική.
Οι Ολλανδοί έχουν καταλάβει πολύ καλά ότι η παραμονή στη φυλακή κάνει περισσότερο κακό παρά καλό. Η κοινωνία μπορεί να απαλλαγεί από έναν εγκληματία για λίγο, αλλά σε πολλές περιπτώσεις, οι εγκληματίες απλώς ξαναρχίζουν τις δραστηριότητές τους όταν βγαίνουν από τη φυλακή. Μπορεί και να γίνουν πιο αδίστακτοι, λόγω του βίαιου κλίματος της φυλακής στο οποίο έπρεπε να επιβιώσουν. Και ίσως έχουν ένα ευρύτερο εγκληματικό δίκτυο που δημιούργησαν πίσω από τα κάγκελα.
Αυτό ισχύει και για μικρότερες ποινές. Ακόμη και μια σύντομη διάρκεια ποινής μπορεί να ανατρέψει εντελώς τη ζωή ενός δράστη. Μπορεί να χάσειτη δουλειά, το σπίτι ακόμη και την οικογένειά του και τους φίλους του. Και σπάνια γίνεσαι καλύτερος άνθρωπος κατά τη διάρκεια μιας σύντομης παραμονής στη φυλακή.
Επίσης λόγω των υπερβολών κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, υπάρχει μια κουλτούρα στην Ολλανδία να μην επιβάλλονται μακροχρόνιες ποινές φυλάκισης. Σε άλλες χώρες όπως για παράδειγμα στη Βρετανία και στις ΗΠΑ, η κουλτούρα είναι διαφορετική: πολλοί Βρετανοί και Αμερικανοί πολιτικοί υποστηρίζουν αυστηρότερες ποινές για να παρουσιάζονται ως ισχυροί ηγέτες. Κάτι που άρχισαν να το κάνουν ολοένα και περισσότεροι πολιτικοί –συχνά δεξιοί ή ακροδεξιοί – τώρα και στην Ολλανδία .
Στην Ελλάδα δεν είναι ασυνήθιστο για Έλληνες δικαστές να επιβάλλουν σχετικά μεγάλες ποινές για μικροαδικήματα ή ο χρόνος της προφυλάκισης (που είναι στην ουσία φυλάκιση) να είναι πολύ μεγάλος μέχρι την τελική εκδίκαση μιας υπόθεσης. Αντίθετα οι Ολλανδοί δικαστές είναι πολύ πιο διατεθειμένοι να προσφέρουν κοινωφελή εργασία ή ποινή με αναστολή σε παρόμοιες περιπτώσεις. Έρευνες έχουν δείξει ότι αυτό δεν είναι μόνο φθηνότερο , αλλά μειώνει και την πιθανότητα επανάληψης του αδικήματος. Ακόμη και σε περιπτώσεις όπου δίνεται χρόνος φυλάκισης, η διάρκεια των ποινών για μικρότερα εγκλήματα όπως η κλοπή μειώθηκε σημαντικά την τελευταία δεκαετία , αν και πολύ σωστά η διάρκεια των ποινών για βίαια και σεξουαλικά εγκλήματα αυξήθηκε.
Αυτή η στάση των Ολλανδών δικαστών δεν είναι ο λόγος για την πρόσφατη μείωση του πληθυσμού των φυλακών. Ωστόσο, η Ολλανδία είχε σταθερά χαμηλότερο ποσοστό ατόμων στη φυλακή σε σύγκριση με άλλες χώρες.
Οι μακροχρόνιες ποινές ασκούν τεράστια πίεση στο σωφρονιστικό σύστημα. Και, δεδομένου του ιλιγγιώδους κόστους για την κοινωνία, αν αυτά τα χρήματα ξοδεύονταν για την πρόληψη, θα μπορούσαν να πληρώσουν για άλλα υπέροχα πράγματα.
Σε κάθε περίπτωση, η Ολλανδία έχει τουλάχιστον ένα ελπιδοφόρο μήνυμα για άλλες χώρες: δεν είναι δεδομένο ότι ο πληθυσμός των φυλακών πρέπει πάντα να αυξάνεται. Επιπλέον, δεν είναι απαραίτητα αλήθεια ότι η κοινωνία γίνεται λιγότερο ασφαλής με λιγότερους ανθρώπους στη φυλακή. Παρά τις άδειες φυλακές τους, οι Ολλανδοί εξακολουθούν να μπορούν να περπατούν με ασφάλεια στους δρόμους τη νύχτα, ειδικά σε σύγκριση με ας πούμε, τη Βρετανία, όπου τα περιστατικά εγκληματικότητας και οι ανησυχίες για το έγκλημα είναι υψηλότερα .
Εκτός από την Ολλανδίας, θα μπορούσαμε να δούμε επίσης το αξιοσημείωτο σωφρονιστικό σύστημα της Νορβηγίας. Οι φυλακές της είναι συχνά μικρές και επικεντρώνονται πολύ στην επανένταξη. Είναι σχεδιασμένες έτσι ώστε η καθημερινή ζωή να μπορεί να εξελιχθεί όσο πιο κανονικά γίνεται.
Ως αποτέλεσμα, οι τρόφιμοι είναι λιγότερο αποξενωμένοι από την κοινωνία. Είναι πιο εύκολο γι ‘αυτούς να ενσωματωθούν παρά για ένα άτομο που προέρχεται από μια υπερπλήρη φυλακή, όπου είναι κλεισμένοι για 22 ώρες την ημέρα, επειδή το προσωπικό δεν μπορεί να διαχειριστεί όλο αυτό το πλήθος διαφορετικά. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η μετάβαση στον έξω κόσμο μπορεί να είναι εξαιρετικά απότομη και είναι συχνό το φαινόμενο αν όχι ο κανόνας να βλέπεις κάποιον να επαναλαμβάνει το έγκλημα εντός των πρώτων ημερών μετά την αποφυλάκισή του.
Μπορεί κάποιος να να υποστηρίξει πως ένα σύστημα από μια αραιοκατοικημένη χώρα όπως η Νορβηγία δεν είναι ίσως το καταλληλότερο παράδειγμα για την Ελλάδα ή άλλες μεγάλες χώρες. Αλλά είναι επίσης σαφές ότι το σύστημά μας έχει φτάσει στα όριά του και ότι μια νέα προσέγγιση δεν είναι πολυτέλεια. Έρευνα στην Ελλάδα από το Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου αναφέρει πως στις ελληνικές φυλακές επικρατούν δυσμενείς συνθήκες, συμπεριλαμβανομένων της ιδιαιτέρως περιορισμένης χωρητικότητας, του μεγάλου αριθμού ωρών κράτησης, αλλά και διαμαρτυριών περί κακής ποιότητας του φαγητού, έλλειψης ζεστού νερού και συχνότητας καθαρισμού. Οι Ολλανδοί με κάποιο τρόπο φαίνεται πως τα κατάφεραν κάπως καλύτερα. Εμείς θα δούμε τι σχέδια θα μπορέσουμε να εφαρμόσουμε για να φύγουμε από την “κόκκινη” ζώνη.
Ν.Β.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Στη φυλακή ο 39χρονος που συνελήφθη με εκρηκτικά και όπλο στο κέντρο της Αθήνας
Μάνδρα: Η καταγγελία για αστυνομική βία και η απάντηση της ΕΛ.ΑΣ
