PLUS
Παγκόσμιες αντιδράσεις έχει προκαλέσει η αντιμετώπιση των προστατευόμενων μαρτύρων στην υπόθεση Novartis. Hδη το Συμβούλιο της Ευρώπης ερευνά τις πρακτικές προς τους μάρτυρες ενώ δεν αποκλείεται να επιβληθούν ακόμη και κυρώσεις.
Πρακτικές που αντιβαίνουν και σε σχετική κοινοτική οδηγία, που θα πρέπει να έχει ενσωματωθεί στο ελληνικό δίκαιο έως το 2021, την οποία όμως η πλειονότητα της προανακριτικής δεν ακολουθεί προσπάθωντας να καταστούν αναξιόπιστοι οι μάρτυρες για το σκάνδαλο Novartis, οι οποίοι έχουν διπλή ιδιότητα, τόσο του προστατευόμενου μάρτυρα (νόμος 2829/2001) όσο και του μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος (νόμος 4254/2014).
Τι γίνεται διεθνώς
Αναγνωρίζοντας τη συμβολή των whistleblowers στην αποκάλυψη πράξεων διαφθοράς, διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΗΕ, το Συμβούλιο της Ευρώπης και ο OΟΣΑ προτρέπουν τα μέλη τους να ενισχύσουν σημαντικά το νομικό πλαίσιο για την προστασία των εν λόγω μαρτύρων, ενώ προσφάτως εκδόθηκε και σχετική ευρωπαϊκή οδηγία, η ενσωμάτωση της οποίας στην εγχώρια έννομη τάξη είναι δεσμευτική. Στην Ελλάδα το νομικό καθεστώς που θεσπίστηκε με τον νόμο 4254/2014 (επί κυβέρνησης Σαμαρά – Βενιζέλου) είναι ελλειμματικό, ενώ η ενίσχυση και η βελτίωσή του παρακολουθούνται από τους θεσμούς στο πλαίσιο της μεταμνημονιακής ενισχυμένης επιτροπείας. Οι προτάσεις του ΟΟΣΑ για τη σύνταξη νόμου περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τη δυνατότητα υποβολής ανώνυμης καταγγελίας και την παροχή προστασίας ανεξάρτητα από τα κίνητρα του μάρτυρα.
Η προστασία πληροφοριοδοτών δημόσιου συμφέροντος συνδέεται άρρηκτα με την ελευθερία της έκφρασης και το δικαίωμα στην πληροφόρηση, όπως θεμελιώνονται στην Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και στο άρθρο 10 της ΕΣΔΑ. Στη βάση αυτή το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου έχει στηρίξει αποφάσεις του κατά της Γερμανίας και της Μολδαβίας, ενισχύοντας έτσι τα δικαιώματα και την προστασία μαρτύρων δημόσιου συμφέροντος από αντίποινα.
Οι πράξεις της επιτροπής δεν έχουν νομική βάση.
Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με συγκεκριμένους νόμους και την οδηγία της ΕΕ που έχει γίνει αποδεκτή από την Ελλάδα, αυτού του είδους η συμπεριφορά απαγορεύεται. Είναι θεμελιώδης αρχή ότι οι μάρτυρες δημόσιου συμφέροντος πρέπει να διατηρούν το δικαίωμά τους στην εμπιστευτικότητα.
Το Συμβούλιο της Ευρώπης (σ.σ.: ο κ. Κον είχε κοινοποιήσει σχετική επιστολή στο Συμβούλιο της Ευρώπης) μας ενημέρωσε ότι αυτή η υπόθεση θα συμπεριληφθεί σε έκθεση αξιολόγησης της Ελλάδας.
Οι διεθνείς βέλτιστες πρακτικές υπαγορεύουν ότι:
• Το whistleblowing δεν είναι υποχρέωση αλλά δικαίωμα, διότι κανείς δεν υποχρεούται να υποφέρει ενδεχομένως τα πάνδεινα.
• Τα κίνητρα των καταγγελλόντων δεν έχουν καμία σημασία, αρκεί ο καταγγέλλων να καταγγέλλει μια πραγματική παρανομία ή έστω να καταγγέλλει με την εύλογη πεποίθηση ότι πρόκειται για κάτι πραγματικό.
• Η ανωνυμία ή το απόρρητο της ταυτότητας των καταγγελλόντων αποτελεί sine qua non εχέγγυο της προστασίας τους, με σαφείς και περιορισμένες εξαιρέσεις.
Στο άρθρο 47 του νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας ρυθμίζονται τα σχετικά ζητήματα με τους μάρτυρες δημόσιου συμφέροντος, στους οποίους μπορεί να παρέχεται προστασία, όπως και στους μάρτυρες σε πράξεις τρομοκρατίας και οργανωμένου εγκλήματος κατά τα οριζόμενα στην 429/2018 κοινή υπουργική απόφαση. Η προστασία παρέχεται προς αποφυγή αντιποίνων και τυχόν νομικών συνεπειών που μπορεί να επέλθουν από υποβολή μηνύσεων εκ μέρους των καταγγελλομένων. Τα μέτρα προστασίας είναι αστυνομικά, όπως η φύλαξη της οικίας, η κυκλοφορία με συνοδεία αστυνομικού, η τοποθέτηση συναγερμών και καμερών στους χώρους κατοικίας και εργασίας· δικονομικά, όπως η κατάθεση με ανωνυμία ή και ψευδωνυμία, με ηλεκτρονικά ηχητικά ή οπτικά μέσα, με αλλοίωση-παραποίηση της φωνής για την αποφυγή τυχόν αναγνώρισης καθώς και η αποχή της εισαγγελικής αρχής από την ποινική δίωξη των εν λόγω μαρτύρων· αλλά και διοικητικά. Βασικός σκοπός αυτών των μέτρων είναι η διατήρηση της ανωνυμίας. Το καθεστώς προστασίας σε μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος χορηγείται από τον κατά τόπο αρμόδιο εισαγγελέα πλημμελειοδικών ή τον εισαγγελέα εγκλημάτων διαφθοράς έπειτα από έγκριση του αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου, που εποπτεύει τους εισαγγελείς εγκλημάτων διαφθοράς. Μόνο με πράξη του εισαγγελέα που χαρακτήρισε τον μάρτυρα ως δημόσιου συμφέροντος και χορήγησε προστασία μπορεί να ανακληθεί σε οποιοδήποτε στάδιο της ποινικής δίκης ο χαρακτηρισμός του μάρτυρα δη μόσιου συμφέροντος και η παρασχεθείσα προστασία υπό αυστηρότατες προϋποθέσεις. Στο στάδιο της προδικασίας δεν προβλέπεται η δυνατότητα αποκάλυψης των στοιχείων του προστατευόμενου μάρτυρα. Και αυτό γιατί στην προδικασία παρέχεται σημαντική προστασία στον μάρτυρα προκειμένου να πειστεί με την κατάθεσή του να δώσει τη δυνατότητα στις διωκτικές αρχές να διενεργήσουν πληθώρα ανακριτικών πράξεων με σκοπό τη συλλογή και άλλων αποδεικτικών στοιχείων. Αντίθετα, η προσφερόμενη προστασία μειώνεται δραστικά στη διαδικασία στο ακροατήριο με τη δυνατότητα που παρέχεται στο δικαστήριο είτε αυτεπάγγελτα είτε με αίτηση διαδίκου να ζητήσει την αποκάλυψη των στοιχείων του μάρτυρα και τη διά ζώσης εξέτασή του, καθώς και με την προβλεπόμενη απαγόρευση καταδίκης κατηγορουμένου με μοναδικό αποδεικτικό στοιχείο την κατάθεση προστατευόμενου μάρτυρα τα στοιχεία του οποίου δεν αποκαλύφθηκαν.
Σε καμιά διάταξη νόμου δεν προβλέπεται η δυνατότητα οποιουδήποτε άλλου κρατικού οργάνου να αποφασίσει την ανάκληση του χαρακτηρισμού ενός μάρτυρα ως δημόσιου συμφέροντος ή προστατευόμενου.Ο τόπος και ο τρόπος εξέτασης των εν λόγω μαρτύρων σε άλλες ποινικές διαδικασίες αποφασίζονται μόνο από τον εισαγγελέα που χορήγησε την ιδιότητα του μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος και υπό προστασία. Στο άρθρο 11 της ΚΥΑ 429/2018 προβλέπεται ο τρόπος κατάθεσης του προστατευόμενου προσώπου, ενώ στο άρθρο 9 της ίδιας ΚΥΑ προβλέπεται πότε θεωρείται ότι ο προστατευόμενος μάρτυρας δεν συνεργάζεται για την επιτυχία των μέτρων προστασίας που είναι απαραίτητα για τη διαφύλαξη της μυστικότητας των διαδικασιών.
Με αυτά τα δεδομένα, στην υπόθεση Novartis η μόνη αρμόδια να αποφασίσει για την ανάκληση του χαρακτηρισμού ως μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος και την άρση του καθεστώτος προστασίας σε αυτό το στάδιο της ποινικής διαδικασίας είναι η εισαγγελέας εγκλημάτων διαφθοράς η οποία χαρακτήρισε τα συγκεκριμένα πρόσωπα προστατευόμενους μάρτυρες δημόσιου συμφέροντος και η οποία μάλιστα εξοπλίζεται από το σύνταγμα και τον νόμο με προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία σε ό,τι αφορά τη δικαιοδοτική κρίση της, ακόμη και έναντι εντολών ιεραρχικώς προϊσταμένων εισαγγελικών λειτουργών.
Πηγή: Documentonews.gr
