Τα Σεπτεμβριανά του 1955: Η τουρκική «Νύχτα των Κρυστάλλων» του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης

06/09/2021 10:15

Σαν σήμερα,στις 4:00 μ.μ. της 6ης Σεπτεμβρίου 1955, η τουρκική εφημερίδα İstanbul Ekspres δημοσιεύει μια «είδηση», που προκαλεί σάλο στους Τούρκους της Κωνσταντινούπολης.

Η «είδηση» ανέφερε ότι στο πατρικό σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ έγινε τεράστια έκρηξη από βόμβα, την οποία, υποτίθεται, είχαν τοποθετήσει Έλληνες.

Το γεγονός αυτό έγινε η αφορμή για να ξεκινήσει ένα οργανωμένο πογκρόμ κατά της ελληνικής ομογένειας της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης, αλλά και άλλων μειονοτήτων, που έμεινε στην ιστορία με τον όρο «Σεπτεμβριανά».

Η νύχτα εκείνη, που μέσα σε λίγα λεπτά ένας μαινόμενος όχλος πλημμύριζε την Πλατεία Ταξίμ κραδαίνοντας ρόπαλα, τσεκούρια και σιδερένιους λοστούς, η ιστορία του Ελληνισμού της Πόλης άλλαζε για πάντα σελίδα. Το πλήθος ξεχυνόταν στην Ιστικλάλ και στους γύρω εμπορικούς δρόμους με το φοβερό σύνθημα να δονείται στον αέρα: «Κάψτε, γκρεμίστε, ανάθεμα στους γκιαούρηδες». Το έκαναν πράξη.

Κατά τη διάρκεια της θηριωδίας που εκτυλίχθηκε 37 άνθρωποι δολοφονήθηκαν, 4.500 καταστήματα καταστράφηκαν, 2.100 οικίες παραδόθηκαν στις φλόγες, 71 εκκλησίες λεηλατήθηκαν. Εκατοντάδες γυναίκες έπεσαν θύματα βιασμού. Νεκροταφεία συλήθηκαν. Το κόστος των καταστροφών υπερέβη το ένα δισ. δολάρια. Το πογκρόμ είχε καθοδηγηθεί από την Ειδική Υπηρεσία Ανορθόδοξου Πολέμου της Τουρκίας και εκτελέστηκε από κρατικούς και παρακρατικούς φορείς, με αφορμή τη ψευδή είδηση της τοποθέτησης βόμβας στο πατρικό του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη. Στην πραγματικότητα αποτελούσε την αιχμή ενός καλά οργανωμένου σχεδίου κατά των μειονοτήτων της Πόλης.

Όταν πια η καταστροφή είχε σχεδόν ολοκληρωθεί και η κατάσταση κινδύνευε να τεθεί εκτός ελέγχου, επενέβη ο τουρκικός στρατός τις πρωινές ώρες της 7ης Σεπτεμβρίου και επανάφερε την τάξη.

Βέβαια, οι αρχές είχαν φροντίσει να εκδοθεί στρατιωτικός νόμος που απαγόρευε τη φωτογράφιση των καταστροφών στην ελληνική συνοικία της Πόλης.

Το πλήγμα αυτό κατά του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης ήρθε σε μια περίοδο που η μειονότητα ευημερούσε και υπήρχαν ευνοϊκές συνθήκες για τη συνύπαρξη των δύο λαών.

Η πτώση όμως του ρυθμού της οικονομικής ανάπτυξης από το 1955 και μετά, καθώς και η έναρξη της κυπριακής κρίσης, ανάγκασαν την τουρκική κυβέρνηση να υιοθετήσει μια πιο αυταρχική πολιτική.

Και έτσι ήρθε στο προσκήνιο το μειονοτικό ζήτημα. Η Άγκυρα, πριν από τα γεγονότα της 6ης Σεπτεμβρίου, είχε ήδη διαμορφώσει μια πιο εχθρική στάση έναντι της Ελληνικής μειονότητας.

Από την Αθήνα δεν υπήρξε κάποια αντίδραση επί του ζητήματος στην Κωνσταντινούπολη. Οι ελληνικές εφημερίδες, μάλιστα, ανήγγειλαν τα γεγονότα με καθυστέρηση στο κοινό τους. Αυτό ίσως οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι δεν υπήρχε διάθεση να διαταραχθεί το μέτωπο στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ.

Επιπλέον, ο τότε πρωθυπουργός Στρατάρχης Αλ. Παπάγος, που είχε εμπλακεί έντονα στο κυπριακό ζήτημα, νοσούσε βαρύτατα, και η ελληνική πλευρά είχε αναγκαστεί να υποχωρήσει. Μετά από έντονες συμμαχικές πιέσεις, οι δύο πλευρές κλήθηκαν να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση και να προβούν σε συμφιλίωση.

Το μήνυμα Ν. Δένδια για τα 66 χρόνια από τα “Σεπτεμβριανά”

Μήνυμα για τα 66 χρόνια από τα “Σεπτεμβριανά” ανάρτησε στον λογαριασμό του στο twitter, ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας.

“Δεν λησμονούμε το πογκρόμ της νύχτας της 6ης Σεπτεμβρίου 1955”, αναφέρει ο κ. Δένδιας και προσθέτει: “Είχε ολέθριες συνέπειες στον Ελληνισμό της Κωνσταντινούπολης και αποτέλεσε την απαρχή της μετέπειτα δραματικής συρρίκνωσής του, κατά παράβαση της Συνθήκης της Λωζάννης. Το πογκρόμ αφαίρεσε επίσης από την Πόλη ένα δυναμικό οικονομικά και πολιτισμικά στοιχείο της. Tο τμήμα της κοινωνίας της Τουρκίας που προσβλέπει στην Ευρώπη, έγινε φτωχότερο”.