PLUS
Ο θάνατος του Ιρανού προέδρου Εμπραχίμ Ραϊσί σε ηλικία 63 ετών σε συντριβή ελικοπτέρου στις 19 Μαΐου εγκαινιάζει μια περίοδο πολιτικής αβεβαιότητας στο Ιράν, καθώς ενώ η Μέση Ανατολή συγκλονίζεται από τον πόλεμο στη Γάζα, το καθεστώς θα πρέπει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της διαδοχής του 85χρονου ανώτατου ηγέτη της Ισλαμικής Δημοκρατίας, Αλί Χαμενεΐ.
Του Νίκου Βασιλειάδη
Θεωρίες συνωμοσίας
Ο Ραϊσί πέθανε μετά από συνάντηση με τον Αζέρο ομόλογό του, Ιλχάμ Αλίεφ, το πρωί της Κυριακής στα εγκαίνια φράγματος στον ποταμό Άραξα, κατά μήκος των συνόρων με το Αζερμπαϊτζάν. Το ελικόπτερό του συνετρίβη μέσα σε πυκνή ομίχλη καθώς κατευθυνόταν προς την πόλη Ταμπρίζ, όπου επρόκειτο να επισκεφθεί ένα διυλιστήριο πετρελαίου. Η πτώση του προεδρικού ελικοπτέρου πυροδότησε μια σειρά από διάφορες εκδοχές, υποψίες, αμφιβολίες, εικασίες και θεωρίες συνωμοσίας, ωστόσο η πιο πιθανή και η λιγότερο «άβολη» για το καθεστώς, που θα ήθελε να κατηγορήσει το Ισραήλ για παράδειγμα, παραμένει αυτή του δυστυχήματος λόγω τεχνικού προβλήματος. Το πεπαλαιωμένο ελικόπτερο ενδεχομένως να παρουσίασε κάποια βλάβη ή να προέκυψε κάποιο πρόβλημα στα συστήματα πλοήγησης του αεροσκάφους λόγω των ιδιαίτερων, εξαιρετικά δυσμενών, καιρικών συνθηκών.
Οι πιο ισχυρές θεωρίες συνωμοσίας είναι αυτές που υποστηρίζουν πως η πτώση του ελικοπτέρου ήταν αποτέλεσμα μιας επιχείρησης της Μοσάντ ή κάποιων εσωτερικών αντιπάλων (όχι μόνο αντιφρονούντων αλλά και μελών αντίπαλων φραξιών), που δεν ήθελαν να δουν τον Ραϊσί να διαδέχεται τον Αλί Χαμενεΐ.
Το Ισραήλ διαψεύδει, φυσικά, τους ισχυρισμούς του Ιράν, ενώ έσπευσε να ξεκαθαρίσει πως δεν είχε καμία εμπλοκή στη συντριβή του προεδρικού ελικοπτέρου.
Μέχρι στιγμής, και χωρίς να έχουμε μια επίσημη έκθεση, δεν υπάρχουν βεβαιότητες και για πολλούς δεν θα ήταν περίεργο εάν το μυστήριο δεν λυνόταν ποτέ.
Οι πολιτικές αλλαγές
Λιγότερο από 72 ώρες μετά τον θάνατο του Ραϊσί, το επίκεντρο έχει στραφεί στις πολιτικές αλλαγές που θα ακολουθήσουν με τις εκλογές που προγραμματίζονται για τις 28 Ιουνίου.
Προς το παρόν ο ανώτατος ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ διόρισε τον πρώτο αντιπρόεδρο του Ραϊσί, Μοχάμαντ Μόχμπερ, ως προσωρινό πρόεδρο. Ο Μόχμπερ είχε στενούς δεσμούς με τον ανώτατο ηγέτη και με το ισχυρό Σώμα Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC), αλλά δεν θεωρούνταν ένας από τους πιθανούς υποψηφίους για την προεδρία.
Για το καθεστώς αυτές οι «αναγκαστικές» προεδρικές εκλογές είναι ένας πονοκέφαλος που σχεδόν σίγουρα θα προτιμούσε να αποφύγει. Το Συμβούλιο των Κηδεμόνων -μια επιτροπή σημαινόντων ιερωμένων που αποτελεί το όργανο που καθορίζει ποιοι υποψήφιοι είναι αρκετά πιστοί στην ιδεολογία της Ισλαμικής Δημοκρατίας για να τους επιτραπεί να είναι υποψήφιοι- πίστευε ότι είχε βρει στον Ραϊσί έναν ηγέτη που θα ήταν αρκετά κοντά για να μεταφέρει το Ιράν στην επόμενη γενιά, μετά τον Χαμενεΐ.
Με αυτό το σχέδιο τώρα να έχει καταρριφθεί, το συμβούλιο θα είναι πιθανότατα ακόμη πιο αυστηρό σχετικά με αυτόν στον οποίον θα επιτρέψει να βάλει υποψηφιότητα, και σίγουρα είναι αποφασισμένο να διασφαλίσει ότι ο επόμενος πρόεδρος θα μπορεί να υπερασπιστεί και να προστατεύσει την επανάσταση σε μια περίοδο εγχώριων και περιφερειακών αναταραχών. Μια εποχή που το Ιράν αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις, όπως οικονομικά προβλήματα, εσωτερική αποξένωση και αυξανόμενες εντάσεις με τον περιφερειακό εχθρό του, το Ισραήλ.
Ο Ραϊσί είναι ο δεύτερος Ιρανός πρόεδρος που πεθαίνει στην εξουσία μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979. Ο πρώτος ήταν ο Μοχάμαντ-Αλί Ρατζάι, ο οποίος δολοφονήθηκε από την οργάνωση Μουτζαχεντίν του Λαού (Mujahedeen-e-Khalq), μια μαχητική ομάδα που αποσχίστηκε από την επανάσταση το 1981. Ηγέτης και εγκέφαλός της υπήρξε ο Μασούντ Ρατζαβί, ένας από τους ανθρώπους που εργάστηκαν για ένα κίνημα που τελικά οδήγησε στην Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράν το 1979.
Ωστόσο, οι δύο θάνατοι λαμβάνουν χώρα σε πολύ διαφορετικά πλαίσια.
Σύμφωνα με το ιρανικό σύστημα, ο ανώτατος ηγέτης, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, έχει τον τελευταίο λόγο για όλα τα σημαντικά ζητήματα στο Ιράν.
Οι διάδοχοι
Για πολλά χρόνια, ο Μοτζτάμπα Χαμενεΐ, ο δεύτερος γιος του Χαμενεΐ και στενός συνεργάτης του, θεωρείται κορυφαίος υποψήφιος για να τον διαδεχθεί. Μια άλλη πιθανότητα είναι ο Αλιρεζά Αράφι, ένας Ιρανός σιίτης κληρικός, μέλος του συμβουλίου, φύλακας της Επανάστασης και επίσης μέλος της Συνέλευσης των Εμπειρογνωμόνων. Ήταν πρώην πρόεδρος του Διεθνούς Πανεπιστημίου Al-Mustafa, ηγέτης της προσευχής της Παρασκευής στο Qom και επικεφαλής της Σχολής του Ιράν.
Ο πεθερός του Ραϊσί , Αχμάντ Αλαμολχόντα, έρχεται επίσης στο μυαλό. Ο Αλαμολχόντα είναι μια ισχυρή προσωπικότητα στην ανατολική πόλη Μασχάντ, τη δεύτερη μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη του Ιράν, πρωτεύουσα της επαρχίας Ρεζαβί Χορασάν, η οποία θεωρείται η «ιερότερη» πόλη του Ιράν και μία από τις σπουδαίες «ιερές» πόλεις του ισλαμικού κόσμου. Η χήρα του Ραϊσί και κόρη του Αλαμολχόντα, Τζεμιλέ, λέγεται ότι επιθυμούσε να γίνει πρώτη κυρία του Ιράν και αυτό θα είχε επιτευχθεί εάν ο σύζυγός της δεν έχανε τη ζωή του στο τραγικό δυστύχημα. Τώρα ίσως θα μπορεί να συμβιβαστεί με τον τίτλο της «πρώτης κόρης».
Μια άλλη ισχυρή προσωπικότητα είναι ο Αχμάντ Καταμί,
μέλος της Συνέλευσης των Εμπειρογνωμόνων για το Σύνταγμα του Ιράν. Όπως ο Ραϊσί, ο Καταμί είναι ένας σκληροπυρηνικός κληρικός που έχει συμπεριληφθεί στη λίστα κυρώσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για «υποκίνηση βίας κατά διαδηλωτών», συμπεριλαμβανομένης της «απαίτησης της θανατικής ποινής» για όσους συμμετείχαν στο κίνημα διαμαρτυρίας μετά τον θάνατο της Μαχσά Αμινί το 2022. Ο Καταμί είναι επίσης μέλος του Συμβουλίου των Κηδεμόνων.
Ο θάνατος του Ραϊσί ανακατεύει επίσης την τράπουλα για μια έδρα που μένει κενή στη νέα Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων, που επιλέχθηκε στις πρόσφατες εκλογές. Η νέα αυτή συνέλευση επρόκειτο να συγκληθεί αυτή την εβδομάδα και να επιλέξει τον νέο αρχηγό του προεδρείου της. Ο Ραϊσί, ο οποίος είχε διατελέσει αναπληρωτής επικεφαλής του προεδρείου, ήταν ο πρωτοπόρος για την κορυφαία θέση, η οποία θεωρητικά θα του έδινε την εξουσία να εγκρίνει ή να απορρίψει την επιλογή της συνέλευσης για τον διάδοχο του Χαμενεΐ. Τώρα θα πρέπει να διεξαχθούν εκλογές για την επιλογή αντικαταστάτη του Ραϊσί στην επαρχία του Νοτίου Χορασάν.
Οι προεδρικές εκλογές
Το Ιράν θα πρέπει επίσης να επιλέξει έναν νέο πρόεδρο, τη στιγμή που η προσέλευση των ψηφοφόρων στις πρόσφατες εκλογές ήταν σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα.
Πιθανός υποψήφιος εδώ προβάλλει ο προσωρινός πρόεδρος Μοχάμαντ Μοκμπέρ, ο οποίος έχει διευθύνει σημαντικούς χρηματοοικονομικούς ομίλους στο Ιράν και έχει βρεθεί σε σημαντικές θέσεις στο σύστημα εξουσίας της χώρας, με αντίπαλό του πιθανόν τον αιώνιο υποψήφιο Μοχάμαντ Κάλιμπαφ, τον σημερινό πρόεδρο του Κοινοβουλίου, ο οποίος έχει διατελέσει πρώην δήμαρχος της Τεχεράνης και επικεφαλής της Πολεμικής Αεροπορίας του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC).
Ο Κάλιμπαφ έθεσε ανεπιτυχώς υποψηφιότητα για την προεδρία τρεις φορές από το 2005, όταν έχασε από τον Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ.
Οι επερχόμενες αυτές προεδρικές εκλογές είναι πιθανό να είναι μη ιδιαίτερα ανταγωνιστικές και υπάρχει ο φόβος για μεγάλο ποσοστό αποχής. Γι’ αυτόν τον λόγο είναι πιθανόν το σύστημα να προσπαθήσει να εισαγάγει ορισμένα μεταρρυθμιστικά στοιχεία για να κάνει τις εκλογές πιο ελκυστικές για τους Ιρανούς, που δείχνουν τελευταία να έχουν χάσει την πίστη τους στο κατεστημένο. Μια πιθανότητα είναι να ξαναδούμε υποψήφιο τον Εσάκ Τζαχανγκίρι Κουχσάχι, αντιπρόεδρο υπό τον Χασάν Ροχανί, και εμβληματική μορφή της Ιρανικής Επανάστασης, ο οποίος διαθέτει πολλούς θαυμαστές μεταξύ των απλών Ιρανών.
Θα αλλάξει κάτι;
Ο θάνατος του Ραϊσί και ο νέος πρόεδρος θα αλλάξουν δραματικά την κατάσταση για τον ιρανικό λαό; Η σύντομη απάντηση είναι όχι. Το επικρατούν σκληροπυρηνικό δόγμα τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική πολιτική είναι πιθανό να συνεχιστεί.
Όποιος διαδεχθεί τον Ραϊσί ως πρόεδρος θα είναι κάποιος που έχει παρόμοιο προφίλ: γνώστης του καθεστώτος, με θρησκευτικά διαπιστευτήρια και υπερσυντηρητικός.
Μπορεί για πολλούς απλούς Ιρανούς ο θάνατός του να συγκλόνισε, αλλά κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει πως ο Ραϊσί ήταν ο «χασάπης της Τεχεράνης», ο άνθρωπος υπό την εξουσία του οποίου χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι στάλθηκαν στον θάνατο.
Το χρονικό διάστημα που τη χώρα συγκλόνισαν οι διαδηλώσεις μετά τον θάνατο της Μαχσά Αμινί, τον Σεπτέμβριο του 2022, δεν είναι μακριά, και αυτή τη στιγμή ακόμη ένας πονοκέφαλος για τους Ιρανούς ηγέτες και αξιωματούχους είναι ότι ο θάνατός του θα μπορούσε να προκαλέσει νέες διαμαρτυρίες και γύρους οργής στο Ιράν. Αυτό βέβαια δεν συμβαίνει επειδή ο Ραϊσί προκάλεσε μόνος αυτός την οργή των διαδηλωτών – μάλλον το αντίθετο. Θεωρήθηκε σε μεγάλο βαθμό ως κάτι περισσότερο από το πιόνι του Χαμενεΐ και δεδομένου αυτού ορισμένοι Ιρανοί μπορεί να δουν αυτή τη στιγμή ως ευκαιρία να αναζωπυρώσουν ευρύτερο θυμό προς το καθεστώς ως υπενθύμιση ότι δεν έχει σημασία ποιος είναι ο πρόεδρος, μόνον ότι το ίδιο το καθεστώς παραμένει στην εξουσία και δεν είναι πρόθυμο να αλλάξει.
