PLUS
«Η Αφρική είναι σκληρή, να το ξέρεις, και πληγώνει πολύ πριν σε αφήσει να την αγαπήσεις. Μα το Σουδάν, το Σουδάν είναι εξαίρεση, μια όαση προσήνειας, καλοσύνης, αθωότητας και ανθρωπιάς». Αυτά γράφει η Ισαβέλλα Μπερτράν στο οδοιπορικό της για το Σουδάν, την τρίτη μεγαλύτερη χώρα της Αφρικής, εντυπωσιασμένη από τον αρχαίο πολιτισμό της Νουβίας, έναν πολιτισμό που παρά τη στενή σχέση που σίγουρα έχει με τον αιγυπτιακό, ανέπτυξε μια δική του δυναμική που βρήκε τη σημαντικότερη έκφρασή της στην τέχνη αλλά και στην ιδεολογία.
Tου Νίκου Βασιλειάδη
Τι κρύβει η ανατροπή του πρωθυπουργού Αμπντάλα Χάμντοκ από τον στρατηγό Αμπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν, τα πλούσια κοιτάσματα «μαύρου χρυσού» και ο ρόλος της Δύσης και της Κίνας στη γεωπολιτική σκακιέρα της Αφρικής
Το Σουδάν βρίσκεται σε μια ασταθή περιοχή, που συνορεύει με την Ερυθρά Θάλασσα, το Σαχέλ και το Κέρας της Αφρικής, με πληθυσμό περίπου 50.000.000 και επίσημες γλώσσες την αραβική και την αγγλική, την οποία όμως ελάχιστοι ομιλούν, ενώ οι διάλεκτοι που εξακολουθούν να ομιλούνται είναι πάμπολλες.
Απέκτησε την ανεξαρτησία του από την αγγλο-αιγυπτιακή κυριαρχία το 1956 και όπως συνέβη και σε πολλές άλλες αφρικανικές χώρες ακολούθησε μια μακρά σειρά από πραξικοπήματα που διαδέχονταν το ένα το άλλο, με την κοινοβουλευτική δημοκρατία να αποτελεί σποραδικά ένα ενδιάμεσο, σύντομο διάλειμμα και τον στρατό να αποτελεί τον βασικότερο πολιτικό θεσμό.
Βίαιος χωρισμός
Το 2011 ο Νότος του Σουδάν αποσχίστηκε και δημιουργήθηκε ένα νέο κράτος, το Νότιο Σουδάν. Ο διαμελισμός ήταν αποτέλεσμα της οξύτατης αντιπαράθεσης μεταξύ ισχυρών ξένων δυνάμεων για τον έλεγχο της πλούσιας σε πετρέλαιο και άλλες πρώτες ύλες χώρας. Πρωταγωνιστές από τη μια οι ΗΠΑ και η Βρετανία (αποικία της οποίας ήταν το Σουδάν) και από την άλλη η Κίνα και δευτερευόντως άλλες χώρες που είχαν διεισδύσει δυναμικά στο Σουδάν «καπαρώνοντας» το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής του εις βάρος των δυτικών πολυεθνικών. Το Νότιο Σουδάν, που δημιουργήθηκε με την ενεργητική στήριξη των ΗΠΑ, έχει έκταση σχεδόν πενταπλάσια της Ελλάδας και 12.000.000 κατοίκους, ενώ στο έδαφός του βρίσκεται πάνω από το 70% των αποθεμάτων πετρελαίου του πάλαι ποτέ ενιαίου Σουδάν. Ο πληθυσμός του αποτελείται από διάφορες φυλές, που ανήκουν σε διαφορετικές θρησκείες: ανιμιστές, χριστιανοί και μουσουλμάνοι. Πρωτεύουσα έγινε η πόλη Τζούμπα.
Ο κατοικούμενος κατά συντριπτική πλειονότητα από μουσουλμάνους Βορράς με την ονομασία ∆ημοκρατία του Σουδάν έμεινε με επικεφαλής τον επί 30ετία δικτάτορα Ομάρ αλ Μπασίρ να μαστίζεται από τις εσωτερικές συγκρούσεις και τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα, αφού έχασε το κομμάτι εκείνο της παραγωγής του πετρελαίου.
Η ανατροπή του Αλ Μπασίρ
Η τελευταία προσπάθεια για να γίνει το βόρειο Σουδάν ∆ημοκρατία ξεκίνησε με μια συμφωνία μετάβασης στην ομαλότητα, ύστερα από λαϊκή εξέγερση και την αποπομπή τον Απρίλιο του 2019 του προέδρου Ομάρ αλ Μπασίρ.
Η ανατροπή του καθεστώτος Αλ Μπασίρ ξεκίνησε τον ∆εκέμβριο του 2018 στο Χαρτούμ, την πρωτεύουσα του Σουδάν, και κλιμακώθηκε με συνεχείς ογκώδεις διαδηλώσεις και σε άλλες πόλεις. Το καθεστώς του δικτάτορα Αλ Μπασίρ επιχείρησε να τις καταπνίξει με τη βία, δίχως να το καταφέρει, και άρχισε να ραγίζει. Ούτε η επιβολή στρατιωτικού νόμου μπόρεσε να τρομοκρατήσει τις μάζες που βγήκαν στους δρόμους. Οι καταγγελίες για βασανισμούς και δολοφονίες διαδηλωτών λειτούργησαν ως λάδι στη φωτιά. Τελικά, φοβούμενοι μια ανεξέλεγκτη εξέγερση, οι στρατιωτικοί ανέλαβαν πρωτοβουλία και έθεσαν τον Αλ Μπασίρ υπό περιορισμό, ανακοινώνοντας ότι «θα λάβουν υπόψη τους τα αιτήματα του λαού».
Σκοπός αυτής της συμφωνίας των στρατιωτικών ήταν να προχωρήσουν σε μια «ελεγχόμενη μεταπολίτευση». Το επίδικο φυσικά δεν ήταν η ∆ημοκρατία, αλλά αν οι δυτικές χώρες θα κατόρθωναν να θέσουν ξανά υπό την επιρροή τους το Σουδάν, στο οποίο οι Κινέζοι είχαν ισχυρή παρουσία από τα παρασκήνια, όντας οι μεγαλύτεροι ξένοι «επενδυτές».
Ενδεικτικό της ευρύτερης γεωπολιτικής σημασίας των εξελίξεων στην πλούσια σε πρώτες ύλες αφρικανική χώρα είναι το γεγονός ότι, λίγο πριν από την πτώση του, ο Αλ Μπασίρ στράφηκε για βοήθεια ταυτόχρονα στη Ρωσία και τη Σαουδική Αραβία – που μάλλον θεώρησαν ότι είναι καμένο χαρτί και τον εγκατέλειψαν στην τύχη του.
Βάσει λοιπόν αυτής της συμφωνίας μετάβασης που υπεγράφη τον Αύγουστο του 2019, ο στρατός μοιράζεται την εξουσία με αξιωματούχους που έχουν διοριστεί από πολιτικές οργανώσεις σε ένα σώμα διακυβέρνησης, γνωστό ως Συμβούλιο Εθνικής Κυριαρχίας, που στόχο είχε να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές έως τα τέλη του 2023.
Αν και ο ρόλος του στρατού σύμφωνα με τα όσα συμφωνήθηκαν το 2019 είναι υποτίθεται σε μεγάλο βαθμό συμβολικός, οι πολίτες κατ’ επανάληψη έχουν προχωρήσει σε καταγγελίες για «υπερβάσεις» από την πλευρά του στρατού στην εξωτερική πολιτική και τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις. Από την πλευρά τους οι στρατιωτικοί κατηγορούν τα πολιτικά κόμματα για κακοδιαχείριση, διαφθορά και μονοπώλιο εξουσίας.
«Αγκάθια» για την ομαλότητα
Μελανό σημείο στη σύγχρονη πολιτική ιστορία του Σουδάν παραμένει η απόδοση δικαιοσύνης για τις καταγγελίες εγκλημάτων πολέμου από τον στρατό και τους συμμάχους του στη σύγκρουση του Νταρφούρ από το 2003.
Ήταν το αποκορύφωμα ενός μακρόχρονου εμφυλίου πολέμου στο Σουδάν μεταξύ «βόρειων και νότιων», όταν στην άνυδρη περιοχή του Νταρφούρ, στα δυτικά της χώρας, είχε ξεσπάσει σύγκρουση ανάμεσα στο καθεστώς του τότε προέδρου Αλ Μπασίρ και ανταρτών από εθνοτικές μειονότητες, που άφησε πίσω του περισσότερους από 300.000 νεκρούς σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ενώ 2.700.000 κάτοικοι υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους.
Το 2009, ο τότε πρόεδρος Αλ Μπασίρ έγινε ο πρώτος εν ενεργεία αρχηγός κράτους, εναντίον του οποίου απαγγέλθηκαν κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου, από το ∆ιεθνές Ποινικό ∆ικαστήριο της Χάγης. Η σουδανική κυβέρνηση του Αλ Μπασίρ απάντησε με την απέλαση 13 ξένων ανθρωπιστικών οργανώσεων από τη χώρα.
Το 2010, ο Αλ Μπασίρ υπέγραψε συμφωνία ειρήνης με τους αντάρτες, κηρύσσοντας τη λήξη του πολέμου, πριν επανεκλεγεί πρόεδρος.
Το ∆ιεθνές Ποινικό ∆ικαστήριο τότε εξέδωσε δεύτερο ένταλμα σύλληψης εναντίον του, αυτήν τη φορά με την κατηγορία της γενοκτονίας, και αποφάσισε να συνεχίσει τις έρευνες για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν στην περιοχή.
Τον ∆εκέμβριο του 2014, η εισαγγελέας του ∆ιεθνούς Ποινικού ∆ικαστηρίου ανακοίνωσε τη διακοπή των ερευνών για τα εγκλήματα πολέμου στο Νταρφούρ, λόγω της αδυναμίας του ΟΗΕ να αναλάβει δράση παρότι το νέο υπουργικό συμβούλιο που προέκυψε μετά την πτώση του Αλ Μπασίρ συμφώνησε στην παράδοση των υπόπτων.
Ένα άλλο σημείο τριβής είναι η έρευνα για τις δολοφονίες φιλοδημοκρατικών διαδηλωτών στις 3 Ιουνίου 2019, στις οποίες εμπλέκονται στρατιωτικές δυνάμεις. Ακτιβιστές και οργανώσεις πολιτών έχουν εξοργιστεί από τις καθυστερήσεις στη δημοσίευση των ευρημάτων της έρευνας.
Η μεταβατική κυβέρνηση σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσει τη δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας εφάρμοσε αυστηρές, γρήγορες μεταρρυθμίσεις, τις οποίες επέβλεψε το ∆ιεθνές Νομισματικό Ταμείο σε μια προσπάθεια για ελάφρυνση χρέους και προσέλκυση ξένης χρηματοδότησης. Ως αποτέλεσμα αυτών των προσπαθειών, ο πληθωρισμός ανήλθε σε ιστορικά υψηλά επίπεδα άνω του 400% και πολλοί Σουδανοί ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας σε πραγματικά άθλια κατάσταση, γεγονός που προκαλεί συχνές διαδηλώσεις.
Συλλήψεις
Το πρωί της περασμένης ∆ευτέρας, 25 Οκτωβρίου, o στρατός με αρχηγό τον στρατηγό Αμπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν προέβη σε ακόμη ένα πραξικόπημα μαζί με τους συμμάχους του, τις πολιτοφυλακές της Ταχείας ∆ύναμης, γνωστές ως «Janjawids», λέγοντας ότι εκδίωξε την κυβέρνηση του πρωθυπουργού Αμπντάλα Χάμντοκ προκειμένου να αποτρέψει τον εμφύλιο πόλεμο στη χώρα. Μιλώντας στην πρώτη συνέντευξη Τύπου αφότου ανακοίνωσε την κατάληψη της εξουσίας, ο Αλ Μπουρχάν κατηγόρησε τους πολιτικούς για υποκίνηση εναντίον των ενόπλων δυνάμεων.
Το ∆ιαδίκτυο διακόπηκε κατά τη διάρκεια της νύχτας και συνελήφθησαν αρκετά πολιτικά πρόσωπα και μέλη της κυβέρνησης, μεταξύ άλλων ο πρωθυπουργός Αμπντάλα Χάμντοκ και ο πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου Χαλίντ Ομέρ Γιουσίφ. Την ίδια στιγμή, οι Σουδανοί βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν και να προασπίσουν τη δημοκρατία καταδικάζοντας αυτή την απόπειρα πραξικοπήματος και απαιτώντας μια πολιτική κυβέρνηση, σύμφωνα με την υπόσχεση που τους είχε δοθεί. Μερικές ώρες αργότερα ο Μπουρχάν εμφανίστηκε στην τηλεόραση ανακοινώνοντας τη διάλυση του Συμβουλίου Εθνικής Κυριαρχίας, του Σώματος που είχε δημιουργηθεί με σκοπό τη μετάβαση του Σουδάν προς τη ∆ημοκρατία, δύο χρόνια μετά τη λαϊκή εξέγερση που οδήγησε στην απομάκρυνση του επί χρόνια απολυταρχικού ηγέτη Ομάρ αλ Μπασίρ.
Εκατοντάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Al-Qyada, με σύνθημα «al-reda al-mustahila», «χωρίς επιστροφή», αλλά η πολιτοφυλακή άρχισε να πυροβολεί αδιακρίτως με αποτέλεσμα να σκοτωθούν δεκάδες πολίτες. Οι οργανώσεις πολιτών καλούν σε ευρεία πολιτική ανυπακοή για τον αποκλεισμό της χώρας και την καταπολέμηση αυτής της στρατιωτικής κατάληψης.
Το Χαρτούμ και η δίδυμη πόλη Ομντουρμάν κατά μήκος του Νείλου έχουν κλείσει εν μέρει, με στήλες καπνού να υψώνονται στον ουρανό πάνω από τα σημεία όπου διαδηλωτές ενάντια στο πραξικόπημα βάζουν φωτιά σε λάστιχα αυτοκινήτων, ενώ τα καλέσματα για γενική απεργία ακούγονται από μεγάφωνα τζαμιών.
Η σουδανική πρωτεύουσα είναι από τη ∆ευτέρα νεκρή πόλη, αποκομμένη από τα προάστιά της στην άλλη πλευρά του Νείλου από στρατιώτες και τεθωρακισμένα οχήματα τα οποία έχουν αναπτυχθεί σε όλες τις γέφυρες.
Ο Μπουρχάν επιμένει θέλοντας να εξομαλύνει την κατάσταση πως η ενέργεια του στρατού δεν ισοδυναμεί με πραξικόπημα, καθώς ο στρατός προσπαθεί να «διορθώσει» τον δρόμο της πολιτικής μετάβασης, και ότι θα σχηματιστεί μια νέα κυβέρνηση, δεσμευόμενος για τη σύσταση πολλών κρατικών θεσμών, όπως το Ανώτατο ∆ικαστήριο, οι οποίοι θα έπρεπε να έχουν δημιουργηθεί εδώ και πολλούς μήνες, βάσει του χρονοδιαγράμματος μετάβασης που είχε αποφασιστεί μετά την ανατροπή του Ομάρ αλ Μπασίρ το 2019.
Οι διεθνείς αντιδράσεις
Η διπλωματία των ΗΠΑ σχεδόν αμέσως μετά το νέο πραξικόπημα καταδίκασε απερίφραστα την ανατροπή της πολιτικής κυβέρνησης από τον στρατό του Σουδάν και αξίωσε την «άμεση αποκατάστασή της» στην εξουσία, ανακοινώνοντας παράλληλα και την αναστολή της χορήγησης οικονομικής βοήθειας 700.000.000 δολαρίων με σκοπό να βοηθηθεί η μετάβαση της αφρικανικής χώρας στη ∆ημοκρατία.
«Απορρίπτουμε πλήρως τη διάλυση της πολιτικής μεταβατικής της κυβέρνησης και των θεσμών της και καλούμε να υπάρξει άμεση αποκατάστασή της» στην εξουσία, τόνισε ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν, ενώ απεσταλμένοι της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Νορβηγίας, της Βρετανίας, των ΗΠΑ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΟΗΕ συναντήθηκαν την επόμενη μέρα με τον ανατραπέντα πρωθυπουργό του Σουδάν Αμπντάλα Χάμντοκ στην κατοικία του όπου μεταφέρθηκε την Τρίτη το βράδυ, αφού κρατήθηκε από τον στρατό επί ώρες, μετά το πραξικόπημα της ∆ευτέρας.
Στο μεταξύ, ο ειδικός επιτετραμμένος των ΗΠΑ Τζέφρι Φέλτμαν εξέφρασε και αυτός τη βαθιά ανησυχία του για το εξελισσόμενο πραξικόπημα στο Σουδάν από τους στρατιωτικούς που αντίκειται στη Συνταγματική ∆ιακήρυξη της μεταβατικής κυβέρνησης και θα θέσει σε κίνδυνο τη συνέχιση της βοήθειας, την οποία προσφέρει η Ουάσιγκτον στη χώρα.
«Πρέπει να υπάρξει πλήρης σεβασμός του Συνταγματικού Χάρτη, προκειμένου να προστατευθεί η πολιτική μετάβαση που κερδήθηκε με τόσο κόπο. Ο ΟΗΕ θα εξακολουθήσει να στέκεται δίπλα στον λαό του Σουδάν» ανέφερε ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες σε ανάρτησή του στο Twitter, ενώ «βαθιά ανήσυχος για τις προσπάθειες υπονόμευσης της πολιτικής μετάβασης του Σουδάν» στη ∆ημοκρατία δήλωσε και ο πολιτικός απεσταλμένος του ΟΗΕ στο Σουδάν, Βόλκερ Πέρτες, χαρακτηρίζοντας τις συλλήψεις αξιωματούχων «απαράδεκτες».
Η Αφρικανική Ένωση κάλεσε και αυτή για «άμεση επανέναρξη» του διαλόγου ανάμεσα σε πολιτικούς και στρατιωτικούς της χώρας που μοιράζονται την εξουσία από το 2019.
«Ο πρόεδρος της επιτροπής της Αφρικανικής Ένωσης, Μούσα Φάκι, έμαθε με μεγάλη ανησυχία τη σοβαρή εξέλιξη της κατάστασης στο Σουδάν», αναφέρει ανακοίνωση του οργανισμού, προσθέτοντας πως «ο πρόεδρος επαναβεβαιώνει πως ο διάλογος και η συναίνεση είναι ο μοναδικός κατάλληλος δρόμος για τη σωτηρία της χώρας και τη δημοκρατική μετάβασή της».
Παρόμοιες εκκλήσεις για αυτοσυγκράτηση και επιστροφή στην ομαλότητα έκαναν και η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ενώ και η Αίγυπτος παροτρύνει όλες τις πλευρές να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση και να δώσουν προτεραιότητα στην εθνική συναίνεση, καθώς η ασφάλεια και η σταθερότητα του Σουδάν αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ασφάλειας ολόκληρης της περιοχής.
Πολιτική ανυπακοή
Η Ένωση Επαγγελματιών, από τις αιχμές του δόρατος στην εξέγερση του 2019 που έβαλε τέλος στα 30 χρόνια δικτατορίας του Αλ Μπασίρ, κατήγγειλε το «στρατιωτικό πραξικόπημα». Από κοινού με το συνδικάτο των γιατρών και των τραπεζών, η οργάνωση κάλεσε σε πολιτική ανυπακοή στο Χαρτούμ, πρωτεύουσα της χώρας, μίας από τις πιο φτωχές στον κόσμο. Γιατροί και δημόσιοι υπάλληλοι στο Σουδάν καλούν σε γενική απεργία για να διαμαρτυρηθούν κατά του πραξικοπήματος.
Οι γιατροί θα σταματήσουν να εργάζονται στα νοσοκομεία και θα αναλαμβάνουν μόνο επείγοντα περιστατικά, σύμφωνα με την Κεντρική Επιτροπή των Σουδανών Γιατρών.
Οι εργαζόμενοι στην κρατική πετρελαϊκή εταιρεία του Σουδάν (Sudapet) δήλωσαν ότι συμμετέχουν στο κίνημα πολιτικής ανυπακοής, σύμφωνα με την Ένωση Σουδανών Επαγγελματιών.
«Χωρίς επιστροφή»…
Το 1993 ένας Νοτιοαφρικανός φωτορεπόρτερ, ο Κέβιν Κάρτερ, πήγε στο Σουδάν για να αποτυπώσει µε τον φακό του τη φρίκη του λιµού και της εξαθλίωσης. Στη διάρκεια της αναζήτησής του για φωτογραφικό υλικό στο χωριό Αγιόντ, είδε ένα κορίτσι αποστεωµένο να προσπαθεί να συρθεί προς το κέντρο τροφοδοσίας. Όταν σταµάτησε να το φωτογραφίσει, ένας γύπας προσγειώθηκε κοντά του. Το αρπακτικό περίµενε να φάει το νεκρό σώµα του κοριτσιού. Ο Κάρτερ είπε ότι έµεινε εκεί 20 λεπτά, αλλά το πουλί δεν έφευγε. Αφού έβγαλε τη φωτογραφία, έδιωξε το πουλί και το κορίτσι συνέχισε τον δρόµο του. Ο φωτορεπόρτερ πήγε κάτω από ένα δέντρο, άναψε ένα τσιγάρο και άρχισε να κλαίει. Το θέαµα ήταν πολύ τροµακτικό για να το αντέξει.
Κάθε τόπος που µαστίζεται από τους εµφυλίους και τη φτώχεια αφήνει το δικό του τραγικό και αποκρουστικό αποτύπωµα στην παγκόσµια Ιστορία. Οι εικόνες των σκοτωµών, των πτωµάτων, του θυµού και του πόνου των πεινασµένων και τραυµατισµένων, οι εικόνες µε τους πολεµοχαρείς τρελούς και τους εκτελεστές πρέπει να πάρουν ένα τέλος. Ο λαός του Σουδάν το απαιτεί και το φωνάζει προς κάθε κατεύθυνση: «Al-reda al-mustahila», «χωρίς επιστροφή»…
