Το Καζακστάν και το νέο ρωσικό δόγμα

19/01/2022 21:40

Το Καζακστάν προσαρτήθηκε στη ρωσική αυτοκρατορία στα μέσα του 19ου αιώνα και η
δημογραφική σύνθεσή του περιλαμβάνει κυρίως Καζάκους (68,5%) και 19% Ρώσους. Ο
πληθυσμός είναι κατά πλειονότητα μουσουλμανικός (72%).

Του Νίκου Βασιλειάδη

Είναι η μεγαλύτερη οικονομία στην Κεντρική Ασία, με το ΑΕΠ της να αντιπροσωπεύει το 60% του προϊόντος της περιοχής, και έχει μεγάλα αποθέματα πετρελαίου (2,7 δισ. τόνους) και φυσικού αερίου (2,5 δισ. κυβικά μέτρα), ενώ τα αντίστοιχα κοιτάσματά του το κατατάσσουν δεύτερο παγκοσμίως σε
ουράνιο και πέμπτο σε χαλκό. Είναι η μεγαλύτερη από τις κεντρασιατικές μετασοβιετικές
δημοκρατίες, με έκταση που αναλογεί σε πάνω από το ένα τέταρτο της Ευρώπης, με
πλούσιο υπέδαφος και ακριβώς πάνω στις μεγάλες στρατηγικές και εμπορικές διαδρομές
της Κεντρικής Ασίας.

Στρατηγική θέση
Το Καζακστάν έχει και ιδιαίτερη στρατηγική θέση για τη Ρωσία, που έχει ένα σύνορο σχεδόν
8.000 χιλιομέτρων μαζί του, καθιστώντας το ουσιαστικά τμήμα του μηχανισμού ασφαλείας
της. Επιπλέον, πέραν των στενών πολιτικών και οικονομικών δεσμών, στο Καζακστάν
υπάρχει σημαντικός αριθμός ρωσικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων και φυσικά το
Κοσμοδόμιο του Μπαϊκονούρ, που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για το ρωσικό διαστημικό
πρόγραμμα.

Στο υποθετικό σενάριο μιας μεγάλης πολιτικής ανατροπής στο Καζακστάν, η Ρωσία θα
χρειαζόταν να κάνει μια συνολική αναθεώρηση του αμυντικού σχεδιασμού της στην
Κεντρική Ασία και βεβαίως για την ίδια θα αποτελούσε ένα μεγάλο πισωγύρισμα.

Η μετάβαση
Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης η «μετάβαση» και η ιδιωτικοποίηση των πολλών
και κρίσιμων πλουτοπαραγωγικών του πηγών δεν συνοδεύτηκε από μια προσπάθεια για
ισότιμη διανομή των πόρων, με αποτέλεσμα την ένταση των κοινωνικών ανισοτήτων σε ένα
καθεστώς που κάθε άλλο παρά δημοκρατικό θα μπορούσε να χαρακτηριστεί.
Η χώρα, που ήδη στη δεκαετία του 1970 αντιμετωπιζόταν στις περιφερειακές δημοκρατίες
ως εκτροφείο διαφθοράς και νεποτισμού, συνέχισε στο ίδιο μοτίβο αντικαθιστώντας την
κομματική σοβιετική πλουτοκρατία με ένα καθεστώς που είναι επί της ουσίας
μονοκομματικό και μια νέα ολιγαρχία του πλούτου συνδεδεμένη στενά με το καθεστώς,
που άφησε πίσω της αρκετά στρώματα της κοινωνίας να αντιμετωπίζουν ακραίες συνθήκες
φτώχειας. Ο πρώτος πρόεδρος της χώρας, ο Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, είχε
χαρακτηριστεί για απολυταρχικότητα, έχοντας ιστορικό παραβίασης ανθρωπίνων
δικαιωμάτων και για την καταστολή της αντιπολίτευσης. Τον Ναζαρμπάγιεφ αντικατέστησε
ο σημερινός πρόεδρος της χώρας Κασίμ-Τζομάρτ Τοκάγιεφ, έπειτα από μαζικές λαϊκές
διαμαρτυρίες, στις 19 Μαρτίου 2019.

Ταραχές
Όλα δείχνουν ότι η αφετηρία των συγκρούσεων στις αρχές Ιανουαρίου ήταν η μεγάλη
αύξηση των τιμών του υγραερίου, που είναι ένα πολύ δημοφιλές καύσιμο στο Καζακστάν,
όχι μόνο για τη θέρμανση αλλά για την κίνηση των οχημάτων.
Αυτό που βιώθηκε από τον λαό ως μια μεγάλη επιδείνωση της κοινωνικής συνθήκης και
προκάλεσε τις ακραίες αντιδράσεις ήταν όταν η κυβέρνηση του προέδρου Τοκάγιεφ
έπαυσε τις επιδοτήσεις στο φυσικό αέριο, με την τιμή του από τη μία μέρα στην άλλη να
διπλασιάζεται. Όμως υπάρχουν και βαθύτερα αίτια τα οποία οφείλονται γενικότερα στις
μεγάλες κοινωνικές ανισότητες, την έκταση της πανδημίας και την έλλειψη δημοκρατίας.

Την 1η Ιανουαρίου, κινητοποιημένοι από την εκτεταμένη δυσαρέσκεια, απλοί πολίτες και
εργαζόμενοι στο Δυτικό Καζακστάν άρχισαν να διαδηλώνουν ενάντια στη ραγδαία άνοδο
των τιμών του φυσικού αερίου. Μέχρι το πρωί της 4ης Ιανουαρίου, η κατακερματισμένη
αντιπολίτευση του Καζακστάν ενώθηκε στις μεγάλης κλίμακας διαδηλώσεις, οι οποίες
απαιτούσαν ειρηνικά μια συστημική πια αλλαγή.
Πολύ σύντομα οι ειρηνικές διαδηλώσεις καταλήφθηκαν από εγκληματικές συμμορίες και
καταγράφηκε μια ραγδαία κλιμάκωση των κινητοποιήσεων με χρήση όπλων και
πυρπολήσεις δημοσίων κτιρίων. Κατόπιν τούτων η κυβέρνηση του Καζακστάν αναγκάστηκε
να ζητήσει τη στήριξη ξένων στρατευμάτων, τα οποία αναπτύχθηκαν γρήγορα από τoν (υπό
ρωσική ομπρέλα) Οργανισμό Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), μέλη του οποίου
είναι η Αρμενία, η Λευκορωσία, το Καζακστάν, το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν.

Οι ξένοι τρομοκράτες
Τόσο η ηγεσία του Καζακστάν όσο και ο ίδιος ο πρόεδρος Τοκάγιεφ υπογράμμισαν την
παρουσία «ξένων τρομοκρατών» στα γεγονότα, στοιχείο απαραίτητο για να μπορεί να
δικαιολογηθεί η συνδρομή του CSTO. Ωστόσο, δεν διευκρίνισαν ποια μπορεί να είναι τα
ξένα κέντρα. Από αυτή την άποψη, έχουν ενδιαφέρον οι αναφορές ότι στον τρόπο που
κλιμακώθηκαν οι κινητοποιήσεις, πέρα από την αδιαμφισβήτητη διάχυτη και εκτεταμένη
κοινωνική δυσαρέσκεια και διαμαρτυρία, πιθανώς να έπαιξαν ρόλο και εσωτερικές
διαιρέσεις στο ίδιο το καθεστώς και κυρίως φατρίες ή κέντρα προσκείμενα στον
Ναζαρμπάγιεφ.
Αλλά και η Μόσχα πήρε θέση για τις ταραχές αφήνοντας να εννοηθεί ότι είναι
υποκινούμενες από διάφορα κέντρα, τα οποία βέβαια δεν κατονομάζει. Προφανώς οι
Ρώσοι βάζουν στο κάδρο τους Αμερικανούς, με τους οποίους οι σχέσεις είναι πλέον στο
χειρότερο σημείο.

Ποιος ωφελείται
Το γεγονός πως οι διαδηλώσεις παρουσιάστηκαν αμέσως ως πράξη εξωτερικής επίθεσης
από ξένες «τρομοκρατικές ομάδες» για τη Ρωσία ήταν ένας αρκετά ισχυρός λόγος να
επέμβει στρατιωτικά στο Καζακστάν, αντίθετα με ό,τι έπραττε στο παρελθόν σε παρόμοια
γεγονότα που παρατηρήθηκαν στην Κιργισία και την Αρμενία πριν από τριάμισι χρόνια.
Αυτήν τη φορά, με το πρόσχημα της απειλής για την εθνική ασφάλεια της εν λόγω χώρας,
αλλά κυρίως και των γειτόνων της, η παρέμβαση κρίθηκε δικαιολογημένη από τη ρωσική
κυβέρνηση, η οποία επέλεξε να κάνει ένα βήμα μπροστά αντί να περιμένει να μετατραπεί η
φλόγα σε φωτιά. Αυτή είναι και η εξέλιξη της προσέγγισης που χρησιμοποιήθηκε πριν από
ενάμιση χρόνο στην υπόθεση της Λευκορωσίας, όταν ήταν αρκετό για τον πρόεδρο
Βλαντιμίρ Πούτιν να προειδοποιήσει ότι οι ρωσικές δυνάμεις ήταν έτοιμες να παρέμβουν
εάν το απαιτούσε η επιδείνωση της εσωτερικής κατάστασης.
Βλέπουμε τώρα πως η Μόσχα παρέλειψε τις προειδοποιήσεις και ανέλαβε δράση,
δράττοντας την ευκαιρία να επωφεληθεί από την κατάσταση, καθώς θα έχει στρατιωτική
παρουσία (για άγνωστο χρονικό διάστημα) στο Καζακστάν.
Ένα επιπλέον αξιοσημείωτο γεγονός είναι πως στην περίπτωση του Καζακστάν είδαμε πως
είναι η πρώτη φορά που η Ρωσία χρησιμοποιεί ένα θεσμικό όργανο που ελέγχει για να
επιδιώξει τους δικούς της πολιτικούς στόχους. Μέχρι τώρα, φαινόταν ότι τέτοιες δομές
ήταν καθαρά διακοσμητικές. Μιλάμε για μια αναβάθμιση τύπου ΝΑΤΟ; Ο χρόνος θα δείξει,
αλλά ήδη έχει δημιουργηθεί το προηγούμενο.
Σε κάθε περίπτωση, με τις συνομιλίες Ρωσίας – ΗΠΑ για θέματα ασφάλειας να βρίσκονται
στο προσκήνιο, αυτή είναι μια έγκαιρη υπενθύμιση στη Δύση πως η Μόσχα μπορεί να
λάβει γρήγορες και ανορθόδοξες στρατιωτικές και πολιτικές αποφάσεις για να επηρεάσει
τα γεγονότα στον τομέα των συμφερόντων της. Κάτι που αλλάζει άρδην όσα μέχρι τώρα
γνωρίζαμε για την άσκηση της πολιτικής της τόσο για τον μετασοβιετικό χώρο ή για τον
κόσμο. Όσο για το Καζακστάν, αυτό το νέο κεφάλαιο στην ιστορία του μπορεί να είναι
κάλλιστα ένα από τα πιο σκοτεινά του.